Przeczytaj
Codzienność chłopów, ich rytm życia wyznaczany przez zmieniające się pory roku, to główny temat słynnej powieści noblisty Władysława Reymonta. Powieść ukazała się na początku XX wieku i wpisywała się w obecne wówczas w polskiej literaturze tendencje chłopomańskie.
Obok Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Chłopi są rezerwuarem wiedzy o wiejskim folklorze i chłopskich realiach. Choć przestrzeń Lipiec, gdzie rozgrywa się akcja powieści, nie jest tak nacechowana kulturowo ani nawet geofizycznie, jak Tatry i podgórskie miejscowości, będące przedmiotem zainteresowania Tetmajera, to Reymont stworzył interesujący portret mieszkańców wsi, zróżnicowany charakterologicznie. W centrum jego zainteresowania stoją właśnie ludzie, bohaterowie Chłopów.
Tak o owym zróżnicowaniu i wielości bohaterów Reymonta pisze Franciszek Ziejka:
[Wśród mieszkańców Lipiec]Obcując na co dzień z rodziną Borynów, mamy możliwość wglądnięcia w świat parobków i służących (Kuba, Pietrek, Witek), ale i biedoty wiejskiej […]. Docieramy do wiejskich urzędników (wójt, sołtys), na plebanię, w krąg ludzi „luźnych” (Rocho, ślepy dziad). […]
Obok rodziny Borynów istotną rolę odgrywa rodzina Paczesiów. To z domu Dominikowej wywodzi się Jagna, która urasta do rangi bohaterki pierwszego planu. Ale i sama Dominikowa pełni w powieści ważną funkcję nie tylko kobiety „znającej się” na chorobach, pomagającej przy porodach, lecz w sposób bezpośredni wpływającej na bieg głównych wydarzeń. […]
Najwięcej uwagi poświęcił autor Borynom, w pierwszym rzędzie Maciejowi. Gospodarz to zawołany. WłodarzyWłodarzy na 32 morgach gruntu. Nadto ma jeszcze pastwiska („paśniki”) i prawo do wspólnego lasu. Pracowity na roli, ostrożny czy też raczej stateczny w radzie, często traktowany jest jako idealny wizerunek chłopa polskiego. Nie ma szerokiego gestu dla biednych, ale nie jest przecież skąpy. Wie, że na powierzchni utrzymać się może tylko ten, kto dba o siebie i swoje gospodarstwo. Dlatego twardo dzierży rządy w swej zagrodzie, odmawiając pójścia na wycugwycug. Mimo 58 lat życia czuje się jeszcze na siłach podjąć wyzwanie, jakim jest małżeństwo z Jagną. Dosyć szybko przekonuje się, że popełnił pomyłkę. […]
Antek Boryna, spadkobierca Macieja, tylko pozornie wydaje się przeciwieństwem swego rodzica. Pisarz ulepił obydwu z tej samej gliny. Podobnie jak ojcu, tak i Antkowi wszczepił największą z wielkich namiętności: miłość do ziemi. Ona przywiązała go na zawsze do Lipiec, ona pokonała także inną wielką namiętność: miłość do Jagny. […] Ślepa żądza posiadania ziemi, idąca w parze z wielkim uczuciem do Jagny, w pewnej chwili niemal doprowadziła Antka na skraj przepaści: najpierw zepchnęła go na margines społeczności wiejskiej, potem wetknęła mu do ręki strzelbę, którą w czasie walki o las wymierzył w stronę ojca. A przecież człowiek ten potrafił się podnieść. Nagła jego przemiana w czasie walki ojca z borowym sprawiła, że zamiast ojcobójcy ujrzeliśmy przed sobą mściciela. Antek oczyścił się. Oczywiście, musiał jeszcze odpokutować: odbywa też ową pokutę w więzieniu, w oczekiwaniu na proces. Po kilkunastu tygodniach wraca przecież do wsi już jako zupełnie inny człowiek: jako przyszły przywódca całej społeczności.
Źródło: Franciszek Ziejka, [Wśród mieszkańców Lipiec], [w:] „Wstęp” do „Chłopów” Władysława S. Reymonta.
Bohaterowie powieści Reymonta są opisywani przede wszystkim przez pryzmat ich przywiązania do ziemi, miłości do natury, jaka ich otacza. Dotyczy to większości postaci. Ukazują to np. słowa Hanki, które wyrażają jej stosunek do wsi:
Rozdział 2, tom II— Tu mnie Pan Jezus dał na świat, to już tutaj do śmierci ostanę. Aby ino do zwiesny przetrzymać, to już łacniej będzie, lekciej.
Źródło: Władysław Reymont, Rozdział 2, tom II, [w:] Chłopi, Kraków 2009, s. 168.
Miłość do ziemi to także chęć jej posiadania, co ukazuje postawa starego Macieja Boryny:
Rozdział 3, tom I— Kawał pola, a przyległo do mojego, kieby kto z umysłu narządził! Żyto! widzi mi się, wczoraj posiały. – Ogarnął pożądliwym spojrzeniem zbronowane zagony, westchnął i wjechał w las.
Źródło: Władysław Reymont, Rozdział 3, tom I, [w:] tegoż, Chłopi, Kraków 2009, s. 26.
Słownik
utrzymywanie stosunków płciowych z osobą blisko spokrewnioną
(fr. naturalisme) – uwydatnienie czegoś nieprzyjemnego, brutalnego; kierunek w literaturze i sztuce powstały w drugiej połowie XIX w., którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, również w jego drastycznych przejawach
(gr. epopoiḯa < gr. épos + poiéo – 'słowo' + 'czynić') – określenie stosowane w odniesieniu do większych utworów powieściowych, przedstawiających szeroki, realistyczny obraz społeczeństwa w przełomowych momentach historycznych
dożywotnie zabezpieczenie rodziny chłopa (rolnika) w sytuacji, gdy ze starości nie dawał już rady należycie obrabiać gospodarstwa