Przeczytaj
Problemy polskiego przemysłu
Po wojnie, w efekcie wprowadzenia gospodarki centralnie sterowanej, nastąpiła nacjonalizacja przemysłu. Nie działały wówczas mechanizmy rynkowe. Rząd ustalał kierunki rozwoju przemysłu (głównie ciężkiego) − wysoce kapitałochłonnego, energochłonnego i materiałochłonnego. Władze decydowały również o cenach poszczególnych towarów, o rodzajach i ilościach produktów, jakie należało produkować według z góry założonych planów, a także o kierunkach handlu surowcami i wyrobami przemysłowymi.
Dostosowanie się do reguł gospodarki rynkowej wymagało od polskiego przemysłu restrukturyzacjirestrukturyzacji, co wiązało się ze zwróceniem szczególnej uwagi na następujące problemy:
nierównomierne rozmieszczenie produkcji przemysłowej (skupienie produkcji w okręgach przemysłowych);
niedoinwestowanie zakładów przemysłowych, słaby postęp techniczny, zużycie maszyn i urządzeń; energochłonne i materiałochłonne gałęzie przemysłu zanieczyszczające środowisko;
niska wydajność pracy;
nierentowność wielu dużych zakładów przemysłowych, w których trudno zmienić profil produkcji;
niewłaściwa organizacja produkcji;
zadłużenie wielu przedsiębiorstw;
dofinansowanie przez państwo części nierentownych kopalń, hut, zakładów zbrojeniowych, elektrowni;
niska jakość wielu polskich towarów, mała konkurencyjność na światowych rynkach;
brak promocji polskich wyrobów za granicą;
w strukturze produkcji dominacja górnictwa węgla kamiennego i brunatnego, rudy miedzi, siarki, cynku i ołowiu, hutnictwa, przemysłu lekkiego, niski udział przemysłu zaawansowanych technologii;
zbyt niski udział produkcji towarów o wysokim stopniu przetworzenia;
likwidacja wielu zakładów wraz z przemianami w strukturze gałęziowej powodująca bezrobocie strukturalne;
powstanie obszarów ekologicznego zagrożenia z uwagi na wcześniejsze lekceważenie norm ekologicznych;
spadek zamówień na pewne grupy towarów i surowców na rynkach światowych ograniczające produkcję krajową.
![Na zdjęciu znajduje się płyta z elektroniką. Widoczny jest duży układ scalony, mający formę czarnego prostokąta, z którego dłuższych boków wychodzą rzędy metalowych drucików.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1YkWX4He5Prr/1630406117/Fz1F3qCjrV00XPu6lirqyNdpYoYNv5CN.jpg)
W polskim przemyśle można zauważyć następujące tendencje zmian:
zmiana profilu produkcji, ograniczanie roli tradycyjnych gałęzi przemysłu na rzecz przemysłu zaawansowanych technologii;
spadek energochłonności i materiałochłonności przemysłu obniżający koszty produkcji;
zmiana form własności, prywatyzacja i reprywatyzacjareprywatyzacja wielu przedsiębiorstw;
modernizacja i unowocześnianie ciągów produkcyjnych z zastosowaniem nowoczesnych technologii;
restrukturyzacja polskich okręgów przemysłowych;
zamykanie dużych, nierentownych zakładów, wzrost znaczenia zakładów małej i średniej wielkości;
wzrost udziału inwestycji zagranicznych w przekształceniach własnościowych i technologicznych;
zwolnienia pracowników powodujące wzrost bezrobocia oraz podwyższanie kwalifikacji (przekwalifikowywanie pracowników);
likwidacja produkcji monopolistycznej.
Restrukturyzacji podlegają w największym stopniu okręgi surowcowe, w których dominowały tradycyjne gałęzie przemysłu (górnictwo, hutnictwo, przemysł włókienniczy). Na przykład w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, gdzie koncentrował się przemysł ciężki, zamyka się nierentowne kopalnie, huty o przestarzałym cyklu produkcji czy działające przy tych obiektach elektrownie. Na terenie zlikwidowanych przedsiębiorstw powstają mniejsze prywatne zakłady przemysłowe, cechujące się większą wydajnością pracy, często z udziałem kapitału zagranicznego. Ogranicza się rozwój przemysłów energochłonnych oraz materiałochłonnych i jednocześnie zwraca się uwagę na przestrzeganie norm ekologicznych. Podstawowymi problemami w restrukturyzacji GOP‑u są wysokie potrzeby finansowe oraz niskie kwalifikacje pracowników.
W Legnicko‑Głogowskim Okręgu Miedziowym, gdzie nastąpił spadek zatrudnienia w górnictwie rud miedzi i hutnictwie miedzi, część zwolnionych pracowników znalazła pracę w firmach zależnych lub współpracujących. Doprowadziło to do wzrostu zatrudnienia w usługach i budownictwie. W 1997 r. utworzono Legnicką Specjalną Strefę Ekonomiczną (obejmującą Legnicę, Polkowice, Krzywą, Złotoryję i Lubin). Dzięki kapitałowi zagranicznemu nastąpił rozwój budownictwa, produkcji urządzeń grzewczych, mebli biurowych oraz porcelany użytkowej. Wielkie inwestycje proekologiczne, np. instalacje do odsiarczania spalin w hutach miedzi oraz oczyszczalnia wód odprowadzanych do Odry z wielkiego zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny Most, ograniczyły emisję ścieków i odpadów poprodukcyjnych.
![Na ilustracji w dwóch kolumnach tabeli wymieniono pozytywne i negatywne skutki restrukturyzacji. Pozytywne skutki restrukturyzacji: powstawanie zakładów nowszej generacji w oparciu o nowoczesne technologie produkcji; upowszechnienie nowoczesnych, bardziej wydajnych metod zarządzania i organizacji pracy; innowacyjne zakłady małej i średniej wielkości pobudzają rozwój regionu; zapewnienie nowych miejsc pracy, otwieranie nowych działalności; wzrost motywacji do podnoszenia kwalifikacji pracowników; wzrost konkurencji w walce o rynki zbytu, a tym samym poprawa jakości produktów; bardziej zróżnicowana struktura przemysłu; zastępowanie droższych surowców tańszymi, zmniejszenie kosztów produkcji i wzrost zysków; upowszechnienie czystych technologii, co poprawia jakość środowiska przyrodniczego; wzrost inwestycji zagranicznych. Negatywne skutki restrukturyzacji: likwidacja miejsc pracy, masowe zwolnienia w początkowej fazie restrukturyzacji; niezadowolenie społeczne, strajki, wzrost postaw bezradności w nowej rzeczywistości; wysokie koszty odpraw dla zwalnianych pracowników, zasiłków socjalnych, kosztów przekwalifikowania siły roboczej; wysokie koszty restrukturyzacji, wprowadzania nowych ciągów technologicznych, otwierania nowych działalności; wysokie koszty inwestycji proekologicznych ograniczających lub likwidujących negatywny wpływ przemysłu na środowisko przyrodnicze; konieczność modernizacji infrastruktury technicznej; napływ kapitału zagranicznego będącego zagrożeniem dla działalności rodzimej.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/ReMeAN9qmjMp6/1630406118/XRomA9K5Rn7KiDlkHF0TtzI3zpprRcrE.png)
Słownik
powrót do własności prywatnej; polega na oddaniu prywatnym właścicielom lub ich prawnym następcom dóbr przejętych przez państwo w wyniku wywłaszczenia lub nacjonalizacji
ogół przemian w gospodarce prowadzących do zmiany struktury gałęziowej przemysłu przy zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych i modernizacji ciągów produkcyjnych; dotyczy zarówno aspektów ekonomicznych, jak i społecznych oraz środowiskowych