Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Współczesne systemy ochrony praw człowieka. Regionalny system ochrony praw człowieka – Rady Europy

Poza systemem ochrony praw człowieka w ramach ONZ w Europie wypracowano odrębne rozwiązania prawne, dające szansę skuteczniejszej ochrony tychże praw. Chronologicznie pierwszym i najbardziej konsekwentnym jest system przyjęty w ramach Rady Europy. Odgrywa on politycznie istotną rolę w Unii Europejskiej, obejmuje także państwa pozaeuropejskie skupione w OBWE. Ochrona praw człowieka w ramach pozostałych systemów regionalnych – poza amerykańskim – nie gwarantuje nawet takich zabezpieczeń, jak w Europie.

System ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy

Rada Europy opracowała międzynarodowe traktaty – konwencjekonwencjakonwencje wiążące fakultatywnie państwa członkowskie; uznała, że prawa człowieka nie powinny stać się jedynie domeną państw i w tym zakresie należy ograniczyć ich suwerenność. Stała się instytucją, która w tym regionie świata jest głównym promotorem praw człowieka sprzyjającym unifikacji ich standardów. Przede wszystkim prowadzi stałą kontrolę przestrzegania tych praw i umożliwia osobom indywidualnym składanie skarg i uzyskiwanie zadośćuczynienia.

Statut Rady Europy wszedł w życie w 1949 r. Obejmuje prawa i obowiązki państw‑członków Rady dotyczące uznawania zasady rządów prawa i możliwości korzystania przez każdą osobę pozostającą w jurysdykcji danego państwa z praw człowieka i podstawowych wolności, których ochrona należy do podstawowych celów tej organizacji.

Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka, EKPC)

Konwencja ta została uchwalona 4 listopada 1950 r. w Rzymie, zaś weszła w życie 8 września 1953 r. Jest najważniejszym dokumentem przyjętym w ramach Rady Europy, który dotyczy praw i wolności człowieka. Wprowadza ponadnarodową kontrolę realizacji tych praw przez organy państwa, również na wniosek osób pokrzywdzonych. Warunkiem członkostwa w Radzie Europy jest podpisanie, ratyfikowanie i przestrzeganie konwencji. 47 państw RE uznało tę konwencję za część wewnętrznego porządku prawnego; w Polsce została ratyfikowana 19 stycznia 1993 r. i ma ona pierwszeństwo przed ustawą, jeśli nie można z nią pogodzić tej ostatniej. Na mocy traktatu z Lizbony jest ona uznawana za część dorobku prawnego UE. Konwencja wraz z protokołami dodatkowymi stanowi podstawę działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Katalog chronionych przez nią praw i wolności rozszerzył się przez przyjmowanie kolejnych protokołów dodatkowych do tej konwencji. Obecnie konwencja wraz z protokołami chronią następujące wolności i prawa:

W celu ochrony wolności i praw człowieka w konwencji i dołączonych do niej dodatkowych protokołach zapisano też zakazy:

Europejski Trybunał Praw Człowieka

RzuipM64CXSf61

Zdjęcie przedstawia dużą, półokrągłą salę. Są na niej ustawione półkoliście fotele i pulpity. Wzdłuż sali stoją duże stoły prezydialne.

Od 1998 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu jest międzynarodowym sądem jednoinstancyjnym (powstał w miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka działających od 1953 r.). Uznanie jego jurysdykcji związane jest z ratyfikacją Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Rozpatruje skargi na naruszenie przez państwo praw i wolności jednostki, gwarantowanych przez tę konwencję i dodatkowe protokoły do niej.

Trybunał jest międzynarodowym sądem, obejmującym obecnie swoją jurysdykcją 47 państw członkowskich Rady Europy. Liczba zasiadających sędziów jest równa liczbie państw‑stron. Kadencja sędziów trwa dziewięć lat.

Sędziowie zasiadają w Trybunale we własnym imieniu, a nie kraju, z którego pochodzą. Ich kadencja upływa w chwili osiągnięcia przez nich 70. roku życia.

Trybunał rozpatruje skargi indywidualne dotyczące naruszenia praw zagwarantowanych w EKPC. Prawo do skargi ma „osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa osób” (oznacza to każdą osobę prawną, pod warunkiem że nie uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej), jeśli przedstawi rozsądne i przekonujące dowody na to, że stała się bezpośrednio ofiarą lub jest osobiście zagrożona z powodu naruszenia tej konwencji przez dane państwo. Trybunał może rozpatrzeć sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich krajowych środków odwoławczych. Trybunał rozpatruje też skargi w dziedzinie stosunków między państwami, które dotyczą naruszenia konwencji. W okresie rządów pułkowników w Grecji (lata 1967–1974) doszło do postawienia w stan oskarżenia Grecji. W sytuacji groźby wykluczenia, związanej z zarzutami naruszeń demokracji, Grecja wystąpiła z Rady Europy. Powróciła po upadku rządów pułkowników. Innym przykładem skargi państwowej może być konflikt Irlandii przeciwko Wielkiej Brytanii.

Orzecznictwo Trybunału jest wiążące dla państwa‑strony i wymusza dokonanie zmian w prawie i zadośćuczynienie skarżącemu. Odpowiedzialność za wykonanie orzeczeń spoczywa na państwie, wobec którego wniesiono skargę. Orzecznictwo Trybunału oddziałuje też na orzecznictwo sądowe pozostałych państw członkowskich, tworzy wspólne dla nich standardy prawne w dziedzinie praw człowieka i określa minimalny poziom ich ochrony.

Trybunał uznaje, że skarga podlega jego jurysdykcji, jeśli spełnia następujące warunki:

• skarżący musi wykazać, że jest osobą pokrzywdzoną osobiście z powodu obowiązującego prawa;

• skarga musi być sygnowana osobiście, nie może być anonimowa; można ją złożyć w imieniu innej osoby, jeśli wykaże się, że jest ona pozbawiona możliwości działania w swojej sprawie;

• zgodnie z zasadą subsydiarności konieczne jest wcześniejsze wyczerpanie wszelkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym państwa‑strony, w szczególności w sprawach sądowych należy odwołać się wcześniej do krajowego sądu drugiej instancji;

• skarga nie może być poddana innej międzynarodowej procedurze w tym samym czasie;

• skarżący musi podać, które z praw i wolności chronionych przez EKPC zostało naruszone;

• skarga powinna być złożona nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od podjęcia ostatecznej i prawomocnej decyzji na gruncie prawa krajowego.

Skargę składa się bezpośrednio do Trybunału. Najpierw formalnie rozpatruje ją trzyosobowy komitet sędziów, przede wszystkim siedmioosobowa Izba Sędziów; w razie wątpliwości ma ona możliwość odwołania się do tzw. Wielkiej Izby Trybunału (liczy 18 osób). W nadzwyczajnych sytuacjach stronom przysługuje prawo odwołania się do Wielkiej Izby.

Odpowiedzialność za wykonanie orzeczenia Trybunału spada na państwo, wobec którego wydano wyrok. W wyniku tych wyroków standardy konstytucyjnych praw osobistych, politycznych, a także niektórych społeczno‑ekonomicznych w poszczególnych krajach zostały dostosowane do prawa europejskiego.

Słownik