RrdNg3LoBODFV1

Zdjęcie przedstawia dwóch dojrzałych mężczyzn w mundurach, stojących na baczność obok siebie.

Faszyzm należy do ideologii uzasadniających potrzebę zbudowania państwa totalitarnego. Powstał w latach 20. XX w. we Włoszech, a jego twórcą był Benito Mussolini.

Krytyka liberalnego porządku

R27XzhABWanlh1

Grafika przedstawia godło. Na jego górze widoczna jest królewska korona, poniżej czerwona tarcza herbowa z białym krzyżem. po obu stronach tarczy znajdują się kolumny. Całość opleciona jest wstążkami.

Punktem wyjścia faszystów była ostra krytyka świata liberalnego. W demokracji oraz kapitalizmie dostrzegali oni czynniki rozkładu. Przekonywali, że XIX‑wieczny liberalizm zrodził świat egoizmów i materialistyczną pustkę. Mussolini pisał, że każdy myśli tylko o swoim ekonomicznym dobrobycie, a przedmiotem największej aspiracji stało się życie polegające na przelotnej rozkoszy. Według faszystów jest to epoka zwiotczała i żałosna, żyjący w niej ludzie przypominają zwierzęta, myślące tylko o tym, jak się „wypaść i utuczyć”, zatraciła się zaś wielkość człowieka, jego czynów i wiekopomnych dzieł. Ideologowie faszyzmu pogardzanym cechom liberalnego świata przeciwstawiają atrybuty antycznego Rzymu: bohaterstwo, wielkoduszność i waleczność. Sama nazwa „faszyzm” ma pochodzenie łacińskie – w Rzymie słowo „fasces” oznaczało wiązkę rózg, będącą w tym starożytnym państwie symbolem władzy, jedności, siły i sprawiedliwości.

Rzecznicy faszyzmu chcieli powrotu do witalności starożytnego świata. Przekonywali, że nadszedł czas na nadejście nowego typu człowieka – człowieka faszystowskiego, a więc istoty wyzwolonej z ekonomicznych determinizmów. Według faszystów taki człowiek potrafiłby wznosić się ponad swój zwierzęcy egoizm i podejmować działania, które przejdą do historii. Czynnikiem, który miałby nadać człowiekowi nowy wymiar, będzie – walka. Człowiek faszystowski całe swoje życie miał traktować jako walkę, po męsku powinien stawiać czoło wszelkim trudnościom, dzięki czemu zostanie odnowiona jego wiara i charakter.

Wiara w państwo

Faszyści byli przekonani, że tej wielkiej metamorfozy człowieka może dokonać tylko państwo. Jedynie ono jest w stanie ukształtować człowieka na modłę faszystowską. Jak pisał Mussolini, poza wspólnotą polityczną człowiek jest niczym – tylko ona może nadać każdej jednostce trwałą i wyrazistą tożsamość. W tym celu niezbędne jest, według ideologii faszystowskiej, zbudowanie państwa totalnegototalitaryzmtotalnego. Takie państwo, inaczej niż państwo liberalne, obejmowałoby swoim zasięgiem całą społeczną rzeczywistość oraz przenikało wolę i rozum każdego człowieka. Benito Mussolini wyraził to słowami: wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciwko państwu.

Faszystowska afirmacja państwa oznaczała więc nieograniczoną władzę polityczną oraz sprawowaną przez nią pełną kontrolę nad wszystkimi mieszkańcami. Każdy aspekt życia człowieka – kultura, gospodarka, a nawet rodzina – powinien być według faszystów kształtowany przez państwo, wymuszające odgórnie narodową jedność.

Ideologia faszystowska odrzucała zatem wszelkie koncepcje państwa, które dopuszczały społeczne podziały czy polityczny pluralizm. Ostrej krytyce poddawała państwo liberalne – faszyści widzieli w nim warunki sprzyjające relatywizmowi moralnemu oraz absolutyzowaniu jednostki kosztem wspólnoty. Według faszystów należy porzucić – jako anarchiczne – liberalne wizje samoorganizującego się społeczeństwa obywatelskiego. Z tego samego powodu faszyzm krytykował marksistowską koncepcję walki klas. Jego rzecznicy widzieli w niej egzystencjalne zagrożenie dla solidaryzmu społecznego. Odrzucali jednocześnie wszelkie wizje egalitaryzmu, stojąc na stanowisku, że dobrze zorganizowane społeczeństwo musi mieć charakter hierarchiczny.

Korporacjonizm w gospodarce

Ra3VQAKHyXp431

Zdjęcie przedstawia metalową, prostokątną pokrywę studzienki. Widnieje na niej napis w języku włoskim: Ispezione Fognatura.

W dziedzinie ekonomicznej ideologia faszystowska stała na gruncie korporacjonizmukorporacjonizmkorporacjonizmu, czyli solidarystycznego systemu gospodarczego z przymusowymi stowarzyszeniami. Faszyści chcieli, by pracownicy i pracodawcy poszczególnych branż byli obowiązkowo integrowani w branżowych korporacjach, reprezentujących poszczególne sektory przemysłu i rolnictwa. W ich ramach byłyby negocjowane decyzje dotyczące zasad zatrudnienia oraz wynagrodzeń. Organizacje takie – nadzorowane przez państwo – zastępowałyby niezależnie działające związki zawodowe oraz stowarzyszenia pracodawców. Wolnorynkowy kapitalizm był przez faszystów odrzucany, jako ustrój atomizujący społeczeństwo i rozbijający jedność narodową.

Pochwała militaryzmu

RJjgrquwMieRj1

Zdjęcie przedstawia pomnik. To dojrzały, postawny mężczyzna w mundurze, siedzący na koniu.

Aby nowe państwo faszystowskie mogło zostać zbudowane, niezbędny był, jak głosili jego zwolennicy – wódz, duceduceduce. Przez niego miał się wyrażać majestat narodu, a wszyscy w państwie powinni się poddać jego autorytetowi. Władzy wodza nie należało niczym ograniczać, jego wola powinna stawać się prawem, a on sam powinien stać na szczycie zhierarchizowanego niczym armia społeczeństwa. Duce jako przywódca charyzmatyczny dysponować miał nadzwyczajną intuicją i zdolny był do „przeobrażania oblicza narodu”. Mussolini twierdził, że przez świadomość i wolę wodza urzeczywistnia się naród jako „potężna idea”.

Wodzowskie scentralizowane państwo musiało wreszcie – faszyści mocno to podkreślali – nieustannie manifestować swoją potęgę. Ideologia faszystowska kategorycznie odrzucała pacyfizmpacyfizmpacyfizm we wszelkiej postaci i pochwalała militaryzmmilitaryzmmilitaryzm. Faszyści dostrzegali wartość wojny. W ich przekonaniu konfrontacja ze śmiercią wznosi człowieka na wyżyny moralne i uruchamia wielkie możliwości. Dlatego państwo faszystowskie powinno stale dążyć do mocarstwowości i ekspansji, gdyż jest to przejawem jego zdrowia i witalności. Jedynie wojna – pisał Mussolini – wznosi do maksimum napięcia wszystkie siły ludzkie i znaczy znamieniem szlachectwa narody, które mają odwagę stawić jej czoło. Wszelkie inne doświadczenia są tylko namiastkami, które nie stawiają nigdy człowieka przed sobą samym w alternatywie życia i śmierci.

Słownik