Monsun letni i monsun zimowy

Latem kontynent silnie się ogrzewa, od niego zaś nagrzewa się powietrze, które unosi się do góry. Nad lądem tworzy się niż baryczny, z kolei nad oceanem powietrze jest chłodniejsze i tworzy się wyż baryczny. Ruch powietrza odbywa się więc z oceanu nad ląd. Mówimy wtedy o monsunie letnim. Ciepłe, wilgotne powietrze przemieszcza się z wyżu do niżu, powodując duże zachmurzenie i opady. Od tych opadów zależy cały cykl rozwoju rolnictwa, a zwłaszcza upraw ryżu, czyli głównej rośliny żywieniowej na obszarze Azji Południowej i Południowo–Wschodniej.

RIHMnIWvwJIyS

Zdjęcie przedstawia pola tarasowe, na których rośnie ryż. Ryż przypomina trawę. Tarasy są częściowo zalane wodą. W tle stoi mały dom i rośna drzewa, w tym palmy.

Zimą ląd ochładza się bardzo szybko i tworzy się tam ośrodek wysokiego ciśnienia (wyż baryczny). Wody oceanu natomiast ocieplają unoszące się nad nim masy powietrza, tworząc ośrodek niskiego ciśnienia (niż baryczny). W konsekwencji zimą wieją monsuny znad lądu ku oceanom. Są to wiatry chłodne i suche. Nazywamy je monsunami zimowymi. Kształtują pogodę słoneczną i suchą.

R1Ti509lihDpD1

Zdjęcie przedstawia pasmo górskie. Zbocza w nieznacznym stopniu porasta roślinność. Kolor stoków jest brązowo-pomarańczowy.

RuVnHAzpnUOvL1

Zdjęcie przedstawia pasmo górskie. Zbocza są zielone, porasta je roślinność.

R1arpKTIvPh2z

Ilustracja przedstawia dwa fragmenty mapy Indii - jedna mapa przedstawia monsun zimowy grudzień-luty, druga letni czerwiec-sierpień. W przypadku monsunu zimowego wiatry wieją od lądu, gdzie jest wyż, w kierunku oceanu. Podczas monsunu letniego odwrotnie - od oceanu, gdzie jest wyż, w kierunku lądu, gdzie jest niż. W porównaniu do monsunu zimowego letni przynosi znacznie więcej opadów - aż powyżej 1200 milimetrów na północy Indii, w centrum, na zachodzie oraz na południu Sri Lanki. Podczas zimowego tak wysoki opad jest tylko w północno-wschodniej części Sri Lanki.

R1RM2wYWFG03b

Grafika przedstawia klimatogram dla klimatu monsunowego. Pokazuje wysokość temperatury i ilość opadów dla danego miesiąca każdego z trzech okresów monsunowych. Temperatura jest stosunkowo stabilna w ciągu roku - najwyższa w maju prawie 30 stopni Celsjusza, najniższa w lipcu 26 stopni Celsjusza. Opady występują w każdym miesiącu - najwyższe są w czerwcu 760 milimetrów, następnie w lipcu około 700 milimetrów. W sierpniu opady wynoszą około 400 milimetrów, nieco mniej w czerwcu. Najniższe opady przypadają w styczniu - około 20 milimetrów, nieco więcej jest w lutym, marcu i grudniu.

W klimacie monsunowym w Azji Południowo‑Wschodniej olbrzymie opady występują tylko w okresie letnim. Zimą opady prawie nie występują. Temperatura powietrza przez cały rok jest wysoka - od 20 do 30°C. Roczne opady mogą wynosić nawet kilka tysięcy milimetrów. Monsun ma ogromny wpływ na klimat Azji Południowo‑Wschodniej, a przez to na życie i gospodarkę człowieka, dlatego nadano mu lokalne nazwy. Monsun letni nazwano tragarzem deszczu, ponieważ przynosi duże opady (czasami nadmierne), z kolei monsun zimowy – wiatrem głodowym, gdyż uniemożliwia uprawę ryżu (chyba że są możliwości sztucznego nawadniania pól).

RjS7aNswffVTa

Ilustracja przedstawia klimatogram. Temperatura jest najwyższa w czerwcu i w lipcu - 30 stopni Celsjusza. Poniżej 25 stopni jest w styczniu, w lutym, w listopadzie i w grudniu. W grudniu jest najniższa - wynosi około 19 stopni Celsjusza. Opady występują we wszystkich miesiącach roku. Najwyższe przypadają w lipcu - 375 milimetrów, w sierpniu 340 milimetrów, we wrześniu i w czerwcu około 300 milimetrów. Najniższe opady dotyczą grudnia - około 10 milimetrów, nieco więcej w styczniu, w lutym, w październiku i w marcu.

Znaczenie monsunu dla życia i gospodarki. Uprawa ryżu

Podczas monsunu letniego, w niektórych miejscach, np. w Czerapuńdżi w Indiach, suma rocznych opadów osiąga średnio około 11 metrów i w większości przypada na monsun letni (głównie od czerwca do września). Okres zmiany monsunów jest porą sprzyjającą rozwojowi cyklonów tropikalnychcyklon tropikalnycyklonów tropikalnych nad Morzem Arabskim i Zatoką Bengalską. Najwięcej pojawia się ich w maju i czerwcu oraz w październiku i listopadzie. Przynoszą ze sobą zniszczenia wywoływane silnym wiatrem i powodziami. Jedną z najbardziej tragicznych była powódź w Tajlandii w 2011 r.

42,6% powierzchni Tajlandii to użytki rolne. Powódź z 2011 roku zniszczyła uprawy ryżu, trzciny cukrowej, manioku, mango, kukurydzy, bananowca – w sumie ponad 1,5 mln ha ziemi uprawnej. 97% tych zniszczeń dotyczyło ryżu. Nawet w następnym roku eksport ryżu z Tajlandii był mniejszy z tego powodu.

W Azji Południowo‑Wschodniej podstawowym uprawianym zbożem, wymagającym  gorącego i wilgotnego klimatu, jest ryż. Mówi się, że ryż lubi mieć stopy w wodzie, a głowę w słońcu. Uprawiany jest na polach zalewanych płytką wodą – jest to tzw. ryż mokry (padipadipadi). Często sadzi się go też na tworzonych specjalnie w tym celu górskich terasach. Pozwala to zatrzymać spływającą wodę, która bez nich spłynęłaby zboczami góry. Bez dodatkowego nawadniania (ale też na wilgotnych glebach) uprawiany jest ryż suchy (górski). Jego plony są niskie i silnie uzależnione od opadów atmosferycznych. Kiedy letni monsun spóźnia się, a susza przedłuża, następuje spadek produkcji, a także wzrastają ceny żywności. Z drugiej strony obfite deszcze często powodują katastrofalne powodzie, których efektem są wielkie straty materialne, a czasem także wiele ofiar w ludziach.

R1Ztkw5GMLGNx

Zdjęcie przedstawia pole ryżowe. Rośliny do pewnej wysokości rosną w wodzie.

Najwięksi producenci ryżu na świecie (2017 r.)

• Chiny – 213 mln ton,

• Indie – 168 mln ton,

• Indonezja – 59 mln ton,

• Bangladesz – 54 mln ton,

• Wietnam – 43 mln ton,

• Tajlandia – 33 mln ton,

• Mjanma (Birma) – 26 mln ton,

• Filipiny – 19 mln ton,

• Brazylia – 11,7 mln ton,

• USA – 10 mln ton.

Indeks dolny Źródło danych: stat.gov.pl Indeks dolny koniec_{Źródło danych: stat.gov.pl}

Kraje o najwyższych plonach ryżu (2017 r.)

• Egipt – 93 dt/ha,

• USA – 84,1 dt/ha,

• Korea Południowa – 70 dt/ha,

• Chiny – 69,2 dt/ha,

• Japonia – 66,7 dt/ha,

• Brazylia – 62,1 dt/ha,

• Wietnam – 55,5 dt/ha,

• Indonezja – 51,5 dt/ha.

Indeks dolny Źródło danych: stat.gov.pl Indeks dolny koniec_{Źródło danych: stat.gov.pl}

Najwięksi eksporterzy ryżu na świecie (2019 r.)

• Indie - 9,79 mln ton,

• Tajlandia - 7,56 mln ton,

• Wietnam - 6,58 mln ton,

• Pakistan - 4,60 mln ton,

• USA - 3,14 mln ton,

• Chiny - 2,72 mln ton,

• Mjanma (Birma) - 2,50 mln ton,

• Kambodża - 1,35 mln ton.

Indeks dolny Źródło danych: ers.usda.gov Indeks dolny koniec_{Źródło danych: ers.usda.gov}

W 2011 roku Tajlandia była największym na świecie eksporterem ryżu. W 2012 roku, według poniższych danych, zajmowała 3. miejsce. Jest to skutek nie tylko powodzi, ale również zmian w polityce rządu. Faktem jednak jest, że zmienność warunków pogodowych wpływa na zmniejszenie plonów, a przez to na zbiory i możliwości eksportu. Po katastrofalnej powodzi wartość eksportu Tajlandii w drugiej połowie 2011 roku zmalała o 7,8%, a w 2012 r. jeszcze o 1,9% (Bank Światowy 2012 i MFW 2014). Wzrost realnego PKB w 2011 r. był na niższym poziomie niż prognozowano – przed katastrofą mówiono o wzroście gospodarczym na poziomie 4%, po powodzi 2,9%. Powódź i zniszczenia, które spowodowała, miały też wpływ na światowe ceny ryżu – głównego produktu żywnościowego dla większości ludności w Azji i w części Afryki.

Najwięksi eksporterzy ryżu na świecie (2012 r.)

• Indie – 10,25 mln ton,

• Wietnam – 7,72 mln ton,

• Tajlandia – 6,95 mln ton,

• Pakistan – 3,40 mln ton,

• USA – 3,30 mln ton,

• Mjanma (Birma) – 1,36 mln ton,

• Brazylia – 1,11 mln ton,

• Urugwaj – 1,06 mln ton,

• Argentyna – 0,61 mln ton.

Indeks dolny Źródło danych: ers.usda.gov Indeks dolny koniec_{Źródło danych: ers.usda.gov}

RcbrjcbyBMRl0

Zdjęcie przedstawia roślinę - ryż. Kwiaty skupione są w wiechy, zbudowane z kłosków. Liście podłużne, spłaszczone.

Słownik