Fundamentem atolu są wulkany, a w zasadzie – wyspy wulkaniczne. Większość z nich (ok. 90%) występuje na obszarze zwanym pacyficznym pierścieniem ognia lub okołopacyficznym pasem sejsmicznym, będącym ciągiem granicznym płyt tektonicznych, na styku których dochodzi do subdukcji lub spreadingu, a co za tym idzie – do różnorodnych transformacji skorupy ziemskiej oraz wzmożonej aktywności wulkanicznej i częstych trzęsień ziemi.

RSSFnWCxafq8f1
Na pacyficzny pierścień ognia składa się ok. 40 tys. km rowów oceanicznych, łuków wyspowych i źródeł erupcyjnych, niemal w całości okalających Ocean Spokojny.
Źródło: USGS, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org (zmodyfikowane), domena publiczna.

Rafa koralowa jest to wał lub grzbietgrzbiet oceanicznygrzbiet podmorski, czasem wyniesiony nieco ponad poziom morza, szerokości do 2 km i długości do 2 tysięcy km, powstały z nagromadzenia wapiennych szkieletów organizmów rafotwórczych. Współcześnie najczęściej spotykane są rafy koralowe zbudowane głównie ze szkieletów korali madreporowych i glonów z typu krasnorostów (skalinek); wolne przestrzenie między szkieletami korali i glonów wypełniają szczątki szkieletów szkarłupni, mięczaków, skorupy otwornic, piasek i muł wapienny pochodzący z niszczenia szkieletów oraz osady pochodzenia chemicznego; podstawowymi warunkami niezbędnymi do powstania rafy są: temperatura wody morskiej 25–29°C, dobre naświetlenie, przezroczystość i umiarkowany ruch wody, stabilne podłoże, a także niezbyt intensywna dostawa osadów z lądu; rafy występują na obszarach szelfu strefy subtropikalnej i tropikalnej, po obu stronach równika (do 32°30′N i 30°S), głównie wzdłuż zachodnich wybrzeży Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego oraz wokół wysp Oceanu Spokojnego. ZasoleniezasolenieZasolenie wody musi wynosić od 27‰ do 40‰ i powinna ona być w ruchu, by do organizmów docierało pożywienie. Koralowce są też bardzo wrażliwe na jej zanieczyszczenie.

RmSzihP0QNuXF
Przy sprzyjających warunkach w strefie brzegowej wysp wulkanicznych osiedlają się koralowce. Występowanie polipów oraz szybkość rozwoju raf koralowych warunkują czynniki takie jak czystość wody i jej temperatura (powyżej 18°C), zasolenie (od 27‰ do 40‰), dopływ odpowiedniej ilości światła oraz prądy morskie dostarczające pożywienie i zapewniające natlenienie.
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Rozróżnia się następujące typy raf: rafa przybrzeżna – wał obrzeżający ląd; rafa barierowa – wał biegnący wzdłuż lądu, oddzielony od niego płytką laguną (szerokości do kilkunastu km); największą rafą barierową jest Wielka Rafa Koralowa ciągnąca się na przestrzeni ok. 2 tysięcy km w pobliżu północno‑wschodnich wybrzeży Australii. Innym typem rafy jest atol, wał rafowy tworzący pierścień dookoła laguny. Wapienie organogeniczne, będące kopalnymi rafami, występują w osadach różnych okresów geologicznych, w Polsce – np. w utworach dewońskich w Górach Świętokrzyskich i kredowych w Tatrach.

Ze względu na formę wału koralowego, atole można podzielić na pierścieniowe lub otwarte. Pierwszy typ ma charakter zamkniętego okręgu biegnącego wokół wewnętrznej, stale wypełnionej wodą niecki. Budowa drugiego cechuje się brakiem ciągłości obwałowania granicznego, przez co dochodzi do mieszania się wód oceanicznych w lagunie oraz do przypływów i odpływów. W centralnej depresji systemu otwartego może dochodzić do okresowych odwodnień laguny, podczas których obserwuje się zjawisko wattuwattwattu. Odsłonięte dno ulega szybszemu zamuleniu i porastaniu roślinnością lądową, za sprawą czego tworzą się pełne wyspy.

Do największych atoli występujących na Ziemi należą:

  • Great Chagos Bank (6°09′59.9″S 71°59′60.0″E) – 12 642 km²,

  • Reed Bank (11°27′01.1″N 116°53′59.7″E) – 8 866 km²,

  • Macclesfield Bank (15°50′01.6″N 114°19′59.7″E) – 6 448 km²,

  • North Bank (15°50′00.9″N 114°19′59.8″E) – 5 800 km²,

  • Cay Sal Bank (23°40′38″N 80°20′57″W) – 5 227 km².

Ciekawostka

Liczba wulkanów występujących w strefie pacyficznego pierścienia ognia to aż 452.

Słownik

grzbiet oceaniczny
grzbiet oceaniczny

wypukła i podłużna struktura dna oceanu powstająca w strefie spreadingu

kaldera
kaldera

zagłębienie będące pozostałością stożka wulkanicznego, który uległ zniszczeniu podczas gwałtownej erupcji

lido
lido

piaszczysta forma terenu tworzona dzięki pływom od strony morza; przyczynia się do powstawania laguny i plaż zewnętrznych atolu

polipy
polipy

główne organizmy rafotwórcze, forma parzydełkowców rozmnażających się bezpłciowo, powstaje z orzęsionych, wolno pływających (planktonicznych) larw

rafa barierowa
rafa barierowa

wał ciągnący się wzdłuż lądu; jest oddzielony od niego płytką laguną

ryft oceaniczny
ryft oceaniczny

typ rowu tektonicznego o dużej rozciągłości; jest ograniczony równoległymi do siebie uskokami

watt
watt

równina pływowa okresowo odsłaniana w czasie odpływów, sukcesywnie zamulana i zarastana

zasolenie
zasolenie

ogólna mineralizacja określająca udział substancji stałych w 1 kg wody, po usunięciu wszystkich substancji organicznych i po zastąpieniu chlorkami wszystkich bromków i jodków, a węglanów – tlenkami; zasolenie oceanów zazwyczaj wyrażane jest w promilach (‰)