Przeczytaj
Fundamentem atolu są wulkany, a w zasadzie – wyspy wulkaniczne. Większość z nich (ok. 90%) występuje na obszarze zwanym pacyficznym pierścieniem ognia lub okołopacyficznym pasem sejsmicznym, będącym ciągiem granicznym płyt tektonicznych, na styku których dochodzi do subdukcji lub spreadingu, a co za tym idzie – do różnorodnych transformacji skorupy ziemskiej oraz wzmożonej aktywności wulkanicznej i częstych trzęsień ziemi.
Rafa koralowa jest to wał lub grzbietgrzbiet podmorski, czasem wyniesiony nieco ponad poziom morza, szerokości do 2 km i długości do 2 tysięcy km, powstały z nagromadzenia wapiennych szkieletów organizmów rafotwórczych. Współcześnie najczęściej spotykane są rafy koralowe zbudowane głównie ze szkieletów korali madreporowych i glonów z typu krasnorostów (skalinek); wolne przestrzenie między szkieletami korali i glonów wypełniają szczątki szkieletów szkarłupni, mięczaków, skorupy otwornic, piasek i muł wapienny pochodzący z niszczenia szkieletów oraz osady pochodzenia chemicznego; podstawowymi warunkami niezbędnymi do powstania rafy są: temperatura wody morskiej 25–29°C, dobre naświetlenie, przezroczystość i umiarkowany ruch wody, stabilne podłoże, a także niezbyt intensywna dostawa osadów z lądu; rafy występują na obszarach szelfu strefy subtropikalnej i tropikalnej, po obu stronach równika (do 32°30′N i 30°S), głównie wzdłuż zachodnich wybrzeży Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego oraz wokół wysp Oceanu Spokojnego. ZasolenieZasolenie wody musi wynosić od 27‰ do 40‰ i powinna ona być w ruchu, by do organizmów docierało pożywienie. Koralowce są też bardzo wrażliwe na jej zanieczyszczenie.
Rozróżnia się następujące typy raf: rafa przybrzeżna – wał obrzeżający ląd; rafa barierowa – wał biegnący wzdłuż lądu, oddzielony od niego płytką laguną (szerokości do kilkunastu km); największą rafą barierową jest Wielka Rafa Koralowa ciągnąca się na przestrzeni ok. 2 tysięcy km w pobliżu północno‑wschodnich wybrzeży Australii. Innym typem rafy jest atol, wał rafowy tworzący pierścień dookoła laguny. Wapienie organogeniczne, będące kopalnymi rafami, występują w osadach różnych okresów geologicznych, w Polsce – np. w utworach dewońskich w Górach Świętokrzyskich i kredowych w Tatrach.
Ze względu na formę wału koralowego, atole można podzielić na pierścieniowe lub otwarte. Pierwszy typ ma charakter zamkniętego okręgu biegnącego wokół wewnętrznej, stale wypełnionej wodą niecki. Budowa drugiego cechuje się brakiem ciągłości obwałowania granicznego, przez co dochodzi do mieszania się wód oceanicznych w lagunie oraz do przypływów i odpływów. W centralnej depresji systemu otwartego może dochodzić do okresowych odwodnień laguny, podczas których obserwuje się zjawisko wattuwattu. Odsłonięte dno ulega szybszemu zamuleniu i porastaniu roślinnością lądową, za sprawą czego tworzą się pełne wyspy.
Do największych atoli występujących na Ziemi należą:
Great Chagos Bank (6°09′59.9″S 71°59′60.0″E) – 12 642 km²,
Reed Bank (11°27′01.1″N 116°53′59.7″E) – 8 866 km²,
Macclesfield Bank (15°50′01.6″N 114°19′59.7″E) – 6 448 km²,
North Bank (15°50′00.9″N 114°19′59.8″E) – 5 800 km²,
Cay Sal Bank (23°40′38″N 80°20′57″W) – 5 227 km².
Liczba wulkanów występujących w strefie pacyficznego pierścienia ognia to aż 452.
Słownik
wypukła i podłużna struktura dna oceanu powstająca w strefie spreadingu
zagłębienie będące pozostałością stożka wulkanicznego, który uległ zniszczeniu podczas gwałtownej erupcji
piaszczysta forma terenu tworzona dzięki pływom od strony morza; przyczynia się do powstawania laguny i plaż zewnętrznych atolu
główne organizmy rafotwórcze, forma parzydełkowców rozmnażających się bezpłciowo, powstaje z orzęsionych, wolno pływających (planktonicznych) larw
wał ciągnący się wzdłuż lądu; jest oddzielony od niego płytką laguną
typ rowu tektonicznego o dużej rozciągłości; jest ograniczony równoległymi do siebie uskokami
równina pływowa okresowo odsłaniana w czasie odpływów, sukcesywnie zamulana i zarastana
ogólna mineralizacja określająca udział substancji stałych w 1 kg wody, po usunięciu wszystkich substancji organicznych i po zastąpieniu chlorkami wszystkich bromków i jodków, a węglanów – tlenkami; zasolenie oceanów zazwyczaj wyrażane jest w promilach (‰)