TurystykaturystykaTurystyka ma kluczowe znaczenie dla wzrostu gospodarczego i pozostaje stabilnym fundamentem gospodarki, nawet w trudnych pod względem ekonomicznym czasach. Sektor zyskuje dzięki globalizacji, coraz więcej osób chce podróżować, pojawiają się nowe rynkirynek turystycznyrynki, a ludzie zaczynają docierać nawet do najbardziej oddalonych i dotąd zapomnianych zakątków świata. Dzięki temu wiele państw wzbogaca się. Turyści zostawiają swoje pieniądze w danym kraju, wydając je na noclegi, wyżywienie, różnorodne atrakcje, kupując pamiątki i stymulując tym samym rozwój turystycznych miejscowości. Biorąc pod uwagę rozmiary ruchu turystycznego na świecie, potencjalne zyski z sektora turystyki są ogromne. Turystyka ma więc kluczowe znaczenie dla rozwoju ekonomicznego, a także dla walki z bezrobociem, oferuje bowiem miliony miejsc pracy.

Na tle innych sektorów światowej gospodarki turystyka charakteryzuje się względnie dużą stabilnością, jednak i na niej odbijają się bieżące wydarzenia na świecie, związane z sytuacją polityczną (ataki terrorystyczne, wojna, protesty), ekonomiczną (kryzysy gospodarcze), epidemiczną (pandemia COVID‑19) czy katastrofami przyrodniczymi (tsunami, wybuchy wulkanów).

Istnieje szereg czynników, które przyczyniły się do rozwoju podaży turystycznejpodaż turystycznapodaży turystycznej. Jest to przede wszystkim postęp techniczny, czyli choćby rozwój środków transportu. Dzięki temu możliwe stało się podniesienie komfortu, szybkości i bezpieczeństwa przejazdu oraz ułatwienie dostępu do wybranej destynacji. Niewątpliwy wpływ na rozwój podaży turystycznej ma również rozwój bazy noclegowej, czyli infrastruktury, która umożliwia odwiedzającym zaspokojenie podstawowych potrzeb w miejscu pobytu. Są to podmioty hotelarsko‑gastronomiczne, gastronomiczne, wielobranżowe lub wyspecjalizowane. Wpływ na rozwój turystyki ma także postęp w branżach towarzyszących. Nie wystarczy samo występowanie walorów turystycznych, aby dany region mógł czerpać korzyści z turystyki. Jednak to właśnie obecność walorów przyrodniczych i kulturowych przyczyniła się do rozwoju turystyki w określonej miejscowości czy regionie.

Do wzrostu zainteresowania podróżami turystycznymi przyczyniła się także działalność biur podróży, bo to właśnie tam klient nabywa konkretną imprezę turystyczną, dopełnia wszelkich formalności związanych z podróżą i otrzymuje kompletną ofertę dostosowaną do jego potrzeb. Biura podróży i pośrednicy turystyczni oferują coraz to nowe destynacje, przygotowują atrakcyjne wyjazdy, dostosowując swoją ofertę do warunków panujących na świecie. Wszystko po to, aby ruch turystyczny przynosił jak największe dochody.

W turystyce wyraźne jest zjawisko sezonowości. Na półkuli północnej największe natężenie ruchu turystycznego ma miejsce w miesiącach letnich, czyli w tak zwanym sezonie wysokim (lipiec i sierpień). Wówczas ceny wyjazdów zwiększają się. W okresie letnim ludzie wybierają najczęściej miejsca, gdzie mogą skorzystać z ciepłych mórz, pięknych plaż i cudownych krajobrazów. Natomiast wyraźny spadek ruchu turystycznego notuje się w miesiącach zimowych. Jest to tak zwany sezon niski. Wówczas popularne są miejsca, w których występują korzystne warunki do uprawiania narciarstwa i innych sportów zimowych.

Ruch turystyczny na świecie

Do 2020 roku liczba turystów oraz dochody z turystyki wykazywały na świecie dynamiczny wzrost, zwłaszcza od połowy lat 80. XX wieku. Światowa Organizacja Turystyki Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNWTO) szacuje, że w roku 1950 w międzynarodowym ruchu turystycznym uczestniczyło zaledwie 25 milionów turystów, spośród których aż 60% przybyło do Europy, a blisko 70 lat później, w 2019 roku, liczba ta wzrosła do około 1,5 mld międzynarodowych przyjazdów rocznie. To kilkudziesięciokrotny wzrost.

Europa od lat 50. XX wieku do dziś jest światowym liderem w turystyce międzynarodowej z ponad 700 milionami turystów (2019). Krajami, do których przybywała największa ich liczba, przekraczająca 70 mln, były m.in. Francja i Hiszpania, a poza Europą – Stany Zjednoczone. Azja i kraje Pacyfiku początkowo miały niewielkie znaczenie jako kierunek turystyczny, a dziś do regionu przybywa już co czwarty turysta. W Azji notuje się także największą dynamikę wzrostu liczby turystów.

Rxd3F7lI5TJA6

Schemat przedstawia wielkość ruchu turystycznego na świecie wyrażona liczbą osób przyjeżdżających w latach 1989–2020 (w mln). Oś pionowa to ilość wyrażona w mln, a oś pozioma to lata. Kolejno: 1989 – 430, 1995 – 530, 2000 – 673, 2005 – 810, 2010 – 956, 2015 – 1203, 2019 – 1461, 2020 – 381.

R1Hwfh7lJgUPR

Schemat przedstawia liczbę turystów przybywających do poszczególnych regionów świata w latach 1950–2018 (w mln). Tendencja od roku 1950 była wzrostowa. W roku 2018 to poszczególnych regionów przyjechało: Europa – 600 mln, Ameryka – 900 mln, Azja i Pacyfik – 1300, Afryka i Bliski Wschód – 1400 mln.

Indeks dolny Źródło danych: UNWTO, International Tourism Highlights, UNWTO, Madrid 2021, [online], dostępny w internecie: https://www.e‑unwto.org/doi/epdf/10.18111/9789284422456 (dostep 6.12.2021). Indeks dolny koniec_{Źródło danych: UNWTO, International Tourism Highlights, UNWTO, Madrid 2021, [online], dostępny w internecie: https://www.e‑unwto.org/doi/epdf/10.18111/9789284422456 (dostep 6.12.2021).}

RbGyxlkQuZO3n

Mapa przedstawia informacje na temat liczby turystów przyjeżdżających do poszczególnych krajów świata w 2016 roku. Największym powodzeniem (80 mln) cieszyły się tereny jak: USA, Francja, Hiszpania. Około 60 mln – Chiny, 40 mln – Rosja, Meksyk, Niemcy, Holandia, Belgia, Turcja. 5 mln- kraje skandynawskie, większość Ameryki Południowej i Australii. Poniżej 1 mln – kraje środkowej i południowej Afryki.

Indeks dolny Źródło danych: https://ourworldindata.org/grapher/international‑tourism‑number‑of‑arrivals?tab=table (dostęp 6.12.2021). Indeks dolny koniec_{Źródło danych: https://ourworldindata.org/grapher/international‑tourism‑number‑of‑arrivals?tab=table (dostęp 6.12.2021).}

Rola turystyki w gospodarce światowej

Obserwowany od lat dynamiczny wzrost liczby turystów sprawia, że turystyka w wielu krajach stała się wiodącym i prężnym sektorem gospodarki. Tempo rozwoju branży turystycznej jest wyższe od tempa wzrostu światowej gospodarki. Turystyka działa prężniej niż produkcja, handel, usługi finansowe czy komunikacja. Rok 2019 był kolejnym rokiem silnego rozwoju dla globalnego sektora podróży i turystyki, wzmacniając jego rolę jako siły napędowej wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Świadczy o tym dynamika wzrostu dochodów płynących z turystyki. Wynika to po części z faktu, że sektor turystyczny wykazuje zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków rynkowych. Turystyka powinna więc być wspierana przez rządy na całym świecie jako jeden ze stymulatorów wzrostu gospodarczego.

Według Banku Światowego wpływy z turystyki międzynarodowej zapewniają wydatki ponoszone przez zagranicznych gości przyjeżdżających, w tym płatności na rzecz przewoźników za transport międzynarodowy. W tych dochodach zawarte są również wszelkie inne przedpłaty dokonane za towary lub usługi otrzymane w kraju docelowym.

W 2010 roku dochody płynące bezpośrednio z turystyki i podróży wyniosły w skali globalnej 979 mld USD, podczas gdy w 2019 roku wzrosły do 1,48 bln USD. Natomiast całkowity wkład branż bezpośrednio i pośrednio zajmujących się turystami w światową gospodarkę wyniósł w 2019 roku około 9,26 bln USD. Udział w całkowitych światowych wpływach z turystyki kształtował się następująco: Europa – 23%, Azja – 33%, obie Ameryki – 28%, Afryka – 2%, Australia – 2%. Wśród krajów, które czerpią największe dochody z turystyki, wyróżniają się: Stany Zjednoczone, Hiszpania, Francja, Chiny, Włochy, a także Wielka Brytania, Hongkong i Niemcy. Wzrost wpływów z turystyki odnotowują też kraje rozwijające się, do których należą: Tajlandia, Indie, Republika Południowej Afryki, Egipt i Wietnam.

RsX5t6IuZlnaC

Grafika przedstawia informacje na temat liczby turystów i dochody z turystyki w poszczególnych regionach świata w 2019 roku. Wymieniono kolejno: Ameryka Północna i Południowa: 219 mln +2% (USD 342 mld +0%). Europa: 744 mln +4% (USD 576 mld +4%). Bliski Wschód (część zachodnia i centralna): 65 mln +8% (USD 81 mld +8%). Azja Południowa i kraje Pacyfiku: 362 mln +4% (USD 443 mld +1%). Afryka: 70 mln +2% (USD 38 mld +1%).

Turystyka w 2019 roku zapewniała 334 mln miejsc pracy, co stanowiło 1 na 10 stanowisk na świecie. Branża turystyczna wniosła 1,7 bln USD w eksporcie, co stanowiło 6,8% całkowitego eksportu i 28,3% światowego eksportu usług oraz 948 mld USD w inwestycjach, co dało 4,3% całości inwestycji na świecie.

Według danych Światowej Rady Podróży i Turystyki z 2019 roku udział turystyki w globalnym produkcie krajowym brutto (PKBPKBPKB) wyniósł 10,4% i przyniósł światowej gospodarce niemal 9,2 bln USD. W 2019 roku wzrost PKB z turystyki i podróży stanowił 3,5%. Największy procent wzrostu PKB w turystyce i podróżach zanotowano w Azji Wschodniej, bo aż 6,4%. Region ten dostarczył 2,1 bilionów dolarów do PKB, co stanowi 9,8% globalnego PKB. Drugi co do wielkości przyrost procentowy w PKB zanotowały kraje Bliskiego Wchodu – 5,3%, następnie kraje Azji Południowo‑Wschodniej (4,6%) i Azji Południowej (4,5%). Duży wzrost odnotowały także kraje Morza Karaibskiego (3,4%).

RBVo0g8ls2lMi

Wykres przedstawia informacje na temat wzrostu udziału turystyki i podróży w światowym PKB na tle wzrostu PKB całej gospodarki na świecie. Oś pionowa to procent, oś pozioma – lata. Kolejno: udział turystyki i podróży: 2011 – 5.5%, 2012 – 2.8%, 2013 – 4.1%, 2014 – 3.3%, 2015 – 5.3%, 2016 – 4.0%, 2017 – 4.8%, 2018 – 4.1%, 2019 – 3.5%. PKB całej gospodarki na świecie: 2011 – 3.3%, 2012 – 2.5%, 2013 – 2.8%, 2014 – 2.5%, 2015 – 3.0%, 2016 – 2.8%, 2017 – 3.2%, 2018 – 3.3%, 2019 – 2.6%.

Gospodarka wielu krajów jest zależna od turystyki w znacznie większym stopniu niż podany powyżej udział w światowym PKB (10,4%). Należy do nich m.in. Makau, jeden z dwóch specjalnych regionów administracyjnych Chińskiej Republiki Ludowej, którego gospodarka opiera się w dużej mierze na grach kasynowych i turystyce. Jej udział w PKB przekracza 50%. Na drugim miejscu sytuują się Malediwy, które zaczęły rozwijać swoją branżę turystyczną w latach 70. XX wieku, a obecnie ponad 30% PKB pochodzi z tego sektora. Niewiele niższy udział charakteryzuje niewielkie kraje wyspiarskie jednoznacznie kojarzące się z wypoczynkiem (Seszele, Bahamy, Republika Zielonego Przylądka i in.). W tym zestawieniu nie ma jednak krajów odznaczających się największym na świecie ruchem turystycznym mierzonym liczbą przybywających turystów – Francji, Hiszpanii, Stanów Zjednoczonych czy Chin, ponieważ ich gospodarka jest oparta na innych podstawach, a dochody z turystyki nie należą do najbardziej istotnych z punktu widzenia PKB. W Polsce udział turystyki w PKB wynosi około 6% i jest jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki w naszym kraju.

R15fA7SI1gCdU

Mapa przedstawia informacje na temat udziału sektora turystyki w PKB i liczba zatrudnionych w branży turystycznej w poszczególnych regionach świata w 2019 roku. Kolejno: Ameryka Północna: udział w PKB 8,8%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 11% (25,4 mln miejsc pracy). Karaiby: udział w PKB 14,1%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 15,4% (2,8 mln miejsc pracy). Ameryka Łacińska: udział w PKB 8,1%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 8,0% (17,0 mln miejsc pracy). Europa: udział w PKB 9,5%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 10,1% (38,5 mln miejsc pracy). Afryka: udział w PKB 6,9%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 6,5% (24,7 mln miejsc pracy). Bliski Wschód: udział w PKB 8,9%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 8,9% (6,9 mln miejsc pracy). Azja i kraje Pacyfiku: udział w PKB 9,9%, udział zatrudnienia w sektorze turystycznym (% całkowitego zatrudnienia) – 10,0% (185,1 mln miejsc pracy).

R1KmbMRr0ZyLo

Wykres przedstawia informacje na temat krajów, terytoriów zależnych i innych samodzielnych jednostek administracyjnych o największym udziale turystyki w PKB w 2019 roku. Są to kolejno: Makau 50,2%; Malediwy 32,5%; Aruba 32%; Seszele 26,4%; Brytyjskie Wyspy Dziewicze 25,8%; Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych 23,3%; Antyle Holenderskie 23,1%; Bahamy 19,5%; Saint Kitts i Nevis 19,1%; Grenada 19%; Republika Zielonego Przylądka 18,6%; Vanuatu 18,3%; Anguilla 16%; St. Lucia 16%; Belize 15,5%.

Indeks dolny Źródło danych: World Travel & Tourism Council, Travel & Tourism. Global Economic Impact & Trends 2020, WTTC, 2020, [online], dostępny w internecie: (https://wttc.org/Portals/0/Documents/Reports/2020/Global%20Economic%20Impact%20Trends%202020.pdf?ver=2021‑02‑25‑183118‑360 (dostęp 6.12.2021). Indeks dolny koniec_{Źródło danych: World Travel & Tourism Council, Travel & Tourism. Global Economic Impact & Trends 2020, WTTC, 2020, [online], dostępny w internecie: (https://wttc.org/Portals/0/Documents/Reports/2020/Global%20Economic%20Impact%20Trends%202020.pdf?ver=2021‑02‑25‑183118‑360 (dostęp 6.12.2021).}

Wpływ pandemii COVID‑19 na rozwój turystyki na świecie i jej znaczenie gospodarcze

Globalny sektor podróży i turystyki poniósł ogromne straty w wyniku pandemii COVID‑19, zdecydowanie większe niż inne sektory gospodarki. W 2020 roku, uznanym za najgorszy w historii turystyki międzynarodowej, liczba turystów spadła o 74% w stosunku do 2019 roku, a w pierwszym kwartale 2021 roku o 83% w porównaniu z rokiem 2020. Wpłynęły na to restrykcyjne ograniczenia w podróżowaniu czy dostępności miejsc noclegowych i gastronomicznych wprowadzone w licznych krajach świata oraz ograniczone zaufanie konsumentów oferty turystycznej powodowane troską o zdrowie i bezpieczeństwo. Według danych UNWTO aż 96% wszystkich miejsc na świecie wprowadziło ograniczenia podróży w odpowiedzi na pandemię. Większość z nich całkowicie zamknęło swoje granice dla turystów, niektóre są niedostępne dla turystów w zależności od kraju ich pochodzenia. W Afryce, Azji oraz na Bliskim Wschodzie od stycznia 2020 roku 100% miejsc docelowych przyjęło ograniczenia związane z COVID‑19, w obu Amerykach 92%, a w Europie 93%. We wszystkich regionach świata spadek liczby turystów oscylował w okolicach ok. 70% lub jak w przypadku Azji znacznie przekraczał tę liczbę.

RxFPoDmSZw8BD

Mapa przedstawia informacje na temat spadku liczby turystów wywołany pandemią COVID‑19. Świat: 2019: 1,5 mld (+4%), 2020: 381 mln (-74%). Ameryka Północna i Południowa: 2019 – 219 mln (+1%), 2020 – 69 mln (-69%). Europa: 2019 – 746 mln (+4%), 2020 – 221 mln (-70 %). Bliski Wschód (część zachodnia i centralna): 2019 – 65 mln (+8%), 2020 – 16 mln (-75%). Afryka: 2019 – 70 mln (+2%), 2020 – 16 mln (-75%). Azja Południowa i kraje Pacyfiku: 2019 – 360 mln (+4%), 2020 – 57 mln (-84%).

Wpływy z międzynarodowej turystyki spadły o 930 mld USD w 2020 roku w stosunku do 2019 roku. Największe spadki dochodów z sektora turystycznego dotknęły kraje Azji (-94%), Europy (-83%), a następnie Afryki (-81%), Bliskiego Wschodu (-78%) i Ameryki Północnej i Południowej (-71%).

RouzlcT2FEzkL

Wykres przedstawia informacje na temat spadku dochodów w sektorze turystyki w wybranych krajach świata w 2020 roku w porównaniu do 2019 roku. Kolejno: Chiny -49%, Korea -54%, Francja -56%, Kanada -66%, Wielka Brytania -70%, Federacja Rosyjska -75%, Włochy -76%, Stany Zjednoczone -78%, Niemcy -80%, Austria -99%.

Drastycznie zmniejszył się też udział sektora turystycznego w PKB, zarówno w skali globalnej, jak i w odniesieniu do poszczególnych regionów świata oraz krajów. Spadek wyniósł 49,1% i był zdecydowanie większy niż w innych sektorach światowej gospodarki, których udział w PKB w porównaniu z 2019 rokiem obniżył się o zaledwie 3,7%. W sumie udział sektora turystycznego w światowym PKB w 2020 roku spadł z prawie 9,2 bln USD rok wcześniej (10,4%) do 4,7 bln USD (5,5% światowej gospodarki). Szacuje się, że kryzys w turystyce międzynarodowej i krajowej wpłynie także na inne sektory gospodarki, co może doprowadzić do zmniejszenia globalnego PKB o 1,5%-2,8%.

W 2019 roku branża turystyczna zapewniała 10,6% (334 mln) miejsc pracy na całym świecie. Od czasu wybuchu pandemii zlikwidowano prawie 62 mln miejsc pracy, co stanowi spadek o 18,5%, pozostawiając jedynie 272 mln zatrudnionych w turystyce na całym świecie.

RhpZHFBlox3LO

Grafika przedstawia informacje na temat strat sektora turystycznego na świecie wywołane pandemią COVID‑19. Udział w PKB: 2019 – 10,4%, USD 9 170 mld; 2020 – 5,5%, USD 4 671 mld. Miejsca zatrudnienia w sektorze turystycznym: 2019 – 334 mln, 1 na 10 miejsc zatrudnienia; 2020 – 272 mln, 1 na 11 miejsc zatrudnienia.

RDMbWoUlU4SCc

Mapa przedstawia informacje na temat zmiany udziału sektora turystyki w PKB (%) w 2020 r. Kolejno: Ameryka Północna: udział w PKB: -42,2% (-$ 910 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -27,9% (-7,1 mln miejsc pracy). Karaiby: udział w PKB: - 58,0% (-$ 34 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -24,7% (-0,7 mln miejsc pracy). Ameryka Łacińska: udział w PKB: - 41,1% (-$ 110 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -23,4% (-4,0 mln miejsc pracy). Europa: udział w PKB: - 51,4% (-$ 1 126 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -9,3% (-3,6 mln miejsc pracy). Afryka: udział w PKB: - 49,2% (-$ 83 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -29,3% (-7,2 mln miejsc pracy). Bliski Wschód: udział w PKB: - 51,1% (-$ 138 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -17,4% (-1,2 mln miejsc pracy). Azja i kraje Pacyfiku: udział w PKB: - 53,7% (-$ 1 645 mld USD), zmiany liczby zatrudnionych w turystyce w liczbie zatrudnionych ogółem: -18,4% (-34,1 mln miejsc pracy).

Czy uda się opanować kryzys w branży turystycznej? Zdania ekspertów Światowej Organizacji Turystyki Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNWTO) są podzielone. Opracowywane scenariusze uzależniają tempo wychodzenia z kryzysu od rozwoju sytuacji pandemicznej na świecie i działań podejmowanych przez poszczególne kraje. Większość ekspertów podkreśla jednak, że turystyka międzynarodowa nie powróci do poziomów sprzed pandemii przed 2024 rokiem. Światowa Organizacja Turystyki przewiduje jednak, że po pandemii COVID‑19 turystyka stanie się kluczowym sektorem w napędzaniu ożywienia światowej gospodarki poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i przyciąganie odwiedzających z powrotem do regionów turystycznych.

Słownik