Przeczytaj
ProfileProfile i przekroje geologiczneprzekroje geologiczne służą do zapisu cech litologicznych i wieku skał. Jedną z metod określania cech litologicznych skał jest metoda litofacjalna. Polega ona na opisie teksturytekstury i struktury skałystruktury skały. Jednostkami wyznaczanymi w ten sposób są facje. Cechy strukturalne i cechy teksturalne skał zapisuje się na profilach i przekrojach geologicznych w sposób schematyczny przy pomocy symboli graficznych (szrafów) i literowych (kodu litofacjalnego, Tab. 1 i Tab. 2). Odtwarzanie przebiegu procesów i zjawisk oparte jest na interpretacji cech facjalnych skały. Przyjmuje się, że skały danej facji powstają w określonych środowiskach sedymentacji. Na tej podstawie można odtworzyć genezę osadu, czyli sposób, w jaki powstał. Niektóre cechy facjalne można interpretować w różny sposób, ponieważ osady o podobnej strukturze i teksturze mogą powstawać w różnych warunkach. Dlatego dla poprawnej interpretacji genezy osadów trzeba posługiwać się także innymi metodami umożliwiającymi identyfikację środowisk sedymentacji - np. paleontologicznymi, palinologicznymi czy geochemicznymi. We współczesnych badaniach geologicznych stosuje się zasadę aktualizmu geologicznegoaktualizmu geologicznego.
Wiek skał, czyli czas od ich powstania, najczęściej oznaczany jest na profilach lub przekrojach geologicznych w sposób przybliżony - na przykład poprzez wyznaczanie eryery lub okresuokresu geologicznego, w jakim powstały te skały. Wiek skał oznacza się schematycznie przy pomocy barw lub symboli literowych.
Ogólne zasady analizy profilu lub przekroju geologicznego
Zgodnie z zasadą superpozycji skały znajdujące się w górnej części (stropie) profilu/przekroju powstały najczęściej później i są młodsze niż te w dolnej części (spągu), które są starsze. Wyjątki od tego mogą być efektem procesów postsedymentacyjnych na przykład: (1) denudacjidenudacji skał; (2) fałdowań powodujących zmianę pozycji; (3) uskoków tektonicznych lub intruzji magmy powodujących zaburzenie ciągłości warstw skalnych.
Jeżeli powierzchnia zostanie zerodowana, może zostać zaburzony kształt ułożenia skał, a dalsza sedymentacja (odkładanie) będzie odbywać się na powierzchni utworzonej przez procesy erozyjne. Dzieje się tak, ponieważ procesy erozyjne należą do procesów denudacyjnych, które dążą do wyrównywania powierzchni terenu (obniżania wyniesień i wypełniania zagłębień). Z tego powodu starsze skały mogą ulegać przemieszczeniu i zostać zdeponowane na skałach młodszych.
Zwykle określone typy skał powstają w specyficznych warunkach, to znaczy, że są skutkiem konkretnych procesów sedymentacji zachodzących w określonym środowisku przyrodniczym, np:
piaski, mułki, iły, piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie – powstają w środowisku wodnym (rzecznym, jeziornym lub morskim);
jednorodne, zwykle drobnoziarniste piaski i mułki (lessy) – powstają przy udziale wiatru;
gliny (diamiktonydiamiktony) – powstają w środowisku lądowym, często na skutek działalności lądolodu;
węgiel – powstaje na terenach podmokłych w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu;
sól kamienna, gips – powstają w płytkich, ciepłych morzach;
bazalty – to świadectwo zjawisk wulkanicznych.
W oznaczeniu wieku skał osadowych pomocne są skamieniałości przewodnieskamieniałości przewodnie, ponieważ organizmy, których szczątki są tymi skamieniałościami, żyły w określonych erach geologicznych np. (1) trylobity, graptolity i brachiopody w paleozoiku; (2) amonity, belemnity, dinozaury w mezozoiku; (3) ssaki w kenozoiku (rys. 1). Badaniem skamieniałości przewodnich zajmuje się paleontologiapaleontologia. Ponadto do datowaniadatowania osadów stosuje się badania palinologicznepalinologiczne, a szczególnie radioizotopoweradioizotopowe (w tym metodę radiowęglową i luminescencyjną).
Słownik
zwany również uniformitaryzmem - to zasada przyjmująca, że czynniki i procesy fizyczne i chemiczne oddziałujące na Ziemię i na skorupę ziemską były w przeszłości podobne do dzisiejszych; pozwala to na podstawie współczesnych obserwacji określać przebieg dawnych procesów geologicznych, co oznacza, że na podstawie obserwacji procesów zachodzących współcześnie można wnioskować co działo się na Ziemi nawet wiele milionów lat temu; zasada aktualizmu geologicznego została sformułowana przez Jamesa Huttona w Theory of the Earth (Teoria Ziemi, 1795), a rozwinięta przez Charlesa Lyella w Principles of Geology (Fundamenty geologii, 1830)
proces przypisywania zdarzeniom czasu (daty) z przeszłości, w którym mogło się ono wydarzyć; metody datowania dzieli się na datowanie bezwzględne, określające czas wystąpienia zdarzenia oraz datowanie względne czyli określające następstwo zdarzeń względem siebie, które były wcześniej, a które później
degradacja, procesy niszczące powodujące wyrównywanie i stopniowe obniżanie powierzchni; obejmuje procesy takie jak: wietrzenie, erozja i ruchy masowe (przemieszczanie okruchów skalnych pod wpływem grawitacji) z terenów górskich i wyżynnych na nizinne, powodujące wyrównanie terenu
odpowiednik gliny, jest osadem powstałym w wyniku denudacji lądowej, który jest słabo wysortowany i zawiera cząstki o różnej wielkości od iłów do głazów
formalna jednostka geochronologiczna (czasowa) odpowiadająca jednostce chronostratygraficznej; współcześnie wyróżnia się ery: archaik, proterozoik, paleozoik, mezozoik i kenozoik (rys. 1)
zespół wspólnych cech (na przykład tekstura i struktura), charakterystycznych dla skał utworzonych w różnych warunkach; skały tej samej facji mogą powstawać w różnych środowiskach sedymentacyjnych i różnić się czasem powstania i miejscem, muszą jednak posiadać łączące je istotne cechy szczególne, najczęściej litologiczne lub paleontologiczne
formalna jednostka geochronologiczna (czasowa), niższa rangą od ery, a wyższa rangą od epoki. W erze paleozoicznej wyróżnia się: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm; w erze mezozoicznej - trias, jurę i kredę; w erze kenozoicznej - paleogen, neogen i czwartorzęd (rys.1)
nauka z pogranicza biologii i geologii, zajmująca się organizmami kopalnymi, wyprowadzająca na podstawie skamieniałości i śladów działalności życiowej organizmów wnioski ogólne o życiu w przeszłości
nauka o pyłku roślin i zarodnikach grzybów; jej głównym celem jest rozróżnienie i usystematyzowanie ziaren pyłku dla określonych zbiorowisk roślinnych oraz odtwarzanie historii szaty roślinnej w minionych tysiącleciach
to przedstawienie w postaci graficznej (wyskalowany pionowy słupek) lub tekstowej (zwykle tabela) kolejności występowania w odsłonięciach lub otworach wiertniczych zespołów warstw skalnych wraz z opisem ich cech litologicznych; w normalnej sytuacji następstwa zdarzeń geologicznych na dole profilu geologicznego zaznaczone są skały najstarsze, a u góry — najmłodsze; w wersji graficznej wiek skał zwykle oznacza się barwami umownymi, a litologia — szrafami; na profilu zaznacza się też niezgodności sedymentacyjne i kontakty tektoniczne; profil geologiczny jest jednym z podstawowych załączników do mapy geologicznej
graficzne przedstawienie budowy geologicznej wycinka skorupy ziemskiej w rzucie na płaszczyznę pionową.
inaczej radionuklidy lub izotopy promieniotwórcze – odmiany pierwiastków (izotopy), których jądra atomów są niestabilne i samorzutnie ulegają przemianie promieniotwórczej; w wyniku tej przemiany powstają inne jądra atomowe, emitowane są cząstki elementarne, a także uwalniana jest energia w postaci energii kinetycznej produktów przemiany oraz przeważnie (choć nie zawsze) emitowane jest promieniowanie gamma
skamieniałości charakteryzujące się wąskim zasięgiem stratygraficznym i szerokim rozprzestrzenieniem geograficznym, dzięki temu służą do oznaczenia wieku skał osadowych, w których występują
dział geologii historycznej zajmujący się ustalaniem wieku i przyczyn rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej. Podstawy stratygrafii czyli analizy następstwa skał w profilach geologicznych zaproponował duński geolog Nicolaus Steno. Natomiast twórcą chronostratygrafii był angielski inżynier William Smith, który w 1795 roku odkrył w warstwach skalnych czasowy związek z występującymi w nich skamieniałościami
sposób przestrzennego rozmieszczenia składników w skale, czyli uporządkowanie składników i stopień wypełnienia przez nie przestrzeni w skale
sposób wykształcenia (wielkość i kształt) składników skały
to jedna z głównych zasad stratygrafii, stosowana do wyznaczania wieku względnego warstw skał osadowych, która zakłada, że w serii niezaburzonych warstw, najstarsze znajdują się na spodzie sekwencji i są przykryte przez coraz młodsze warstwy