Gabriela Zapolska

R17jzId5SwNyO

Zdjęcie przedstawia wnętrze salonu z początku dwudziestego wieku. Stoi w nim stół nakryty obrusem, dwa krzesła, kanapa okryta futrami, na ścianach wiszą liczne obrazy. Na kanapie siedzą kobieta i mężczyzna. Rozmawiają.

Chociaż elementy komiczne zajmowały bardzo ważne miejsce w twórczości Gabrieli Zapolskiej (1857–1921), sama pisarka nie miała radosnego życia. Od młodości krytykowana ze względu na swoją nonkonformistycznąnonkonformistanonkonformistyczną postawę i wybór ścieżki zawodowej, musiała walczyć z presją zewnętrzną środowiska. Przed skończeniem dwudziestego roku życia została wydana za mąż za porucznika gwardii carskiej, Konstantego Śnieżko‑Błockiego. Małżeństwo zostało źle dobrane i po kilku latach rozpadło się. W tym samym czasie Zapolska podjęła decyzję o rozpoczęciu kariery aktorskiej. Pisarka straciła pewne źródło dochodów, borykała się z ubóstwem, lecz mimo to nie zrezygnowała z obranej drogi. W 1888 podjęła próbę samobójczą. Później przeprowadziła się do Francji i w tamtejszych teatrach grała drobne role. Nie zdołała jednak spełnić marzenia o scenicznej karierze na Zachodzie. Po powrocie do kraju poświęciła się pisarstwu, choć uznanie zyskała dopiero po publikacji Moralności pani Dulskiej w 1907 roku. Wcześniej wyszła za mąż po raz drugi, za Stanisława Janowskiego, z którym współprowadziła objazdową trupę teatralną. To małżeństwo również nie przetrwało. Zapolska zmarła w grudniu 1921 roku we Lwowie – w zapomnieniu i osamotnieniu.

HipokryzjahipokryzjaHipokryzja

Bohaterowie najsłynniejszego dramatu Zapolskiej Moralność pani Dulskiej wygłaszają sądy, wyrażają swoje przekonania, lecz wszystkie te deklaracje okazują się nie przystawać do faktów. Głoszony światopogląd bohaterów jest tylko pozą – w rzeczywistości postępują oni zawsze w sposób dla siebie wygodny, egoistyczny i często niezgodny ze swoimi wcześniejszymi wypowiedziami. Zasady etyczne wygłaszane przez Anielę Dulską, a także wyniosła krytyka mieszczaństwa przeprowadzona przez Zbyszka wyraźnie kontrastują ze stylem życia postaci – wyrachowaniem matki i kołtuństwem syna. Nieprzystawalność słów i czynów staje się jednym ze źródeł komizmu Moralności pani Dulskiej.

Groteskowe postaci, groteskowa rzeczywistość

Interesowność i materializm postępowania bohaterów zostały przez Zapolską groteskowogroteskagroteskowo przerysowane. Dla Dulskiej nie istnieją inne wartości niż pieniądz i dobra opinia. Jej myślenie o ludziach ogranicza się do chłodnej kalkulacji, za pomocą której bohaterka rozważa, czy dana znajomość przyniesie jej korzyść. Swoje podejście do życia próbuje przekazać najbliższym. Dziwi się, gdy nie podzielają oni jej wniosków, które wydają się oczywiste i niepodlegające dyskusji:

Niedorzeczna przebiegłość myślenia Dulskiej została groteskowo przerysowana. Wywód bohaterki jest jednocześnie zabawny i przerażający. Tego rodzaju komizm pojawia się w niektórych scenach dramatu, gdy chciwość postaci zostaje przedstawiona przy wykorzystaniu hiperboli – nie tylko jednak jest wyolbrzymiona, ale ukazana wręcz w sposób karykaturalny.

Komiczne postaci

W Moralności pani Dulskiej mamy też do czynienia z komizmem postaci. Ich śmieszność wynika z przejaskrawienia wad, które często są ich jedynymi widocznymi cechami – wokół przywar zostaje zbudowana charakterystyka bohatera lub bohaterki. Krańcowym przykładem jest Felicjan Dulski, który w dramacie wypowiada tylko jedno zdanie. Jego absolutne podporządkowanie tyranii żony zostaje karykaturalnie wyolbrzymione:

Słownik