R2ZzRC1pha69p1

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz, mocno zaznaczone brwi i duże, ciemne oczy. Jego nos jest wąski i długi. Jego włosy są ciemne i długie, kręcące się od wysokości uszu. Mężczyzna ubrany jest w ciemny strój z dużym, białym kołnierzem.

Źródła poglądów Spinozy są bogate - teologia żydowska, renesansowa filozofia Giordana Bruna, stoicyzm, kartezjanizm, naturalizm Thomasa Hobbesa. Wszystkie wpływy potrafił jednak Spinoza przekroczyć i scalić w odrębny, oryginalny system poglądów. Spinoza przeciwstawił się tendencjom mistycznym na korzyść racjonalizmu, który w XVII wieku był czołową szkołą epistemologiczną. Kartezjańskiemu dualizmowidualizmdualizmowi metafizycznemu przeciwstawił stanowisko monistyczne, mówiące, że istnieje wyłącznie jedna substancja. Chrześcijańskiemu kreacjonizmowi przeciwstawił rozwiązanie panteistyczne, czyli tezę, że Bóg nie istnieje ponad światem jako odrębny byt osobowy, ale jest immanentnyimmanentnyimmanentny światu. Właśnie monizmmonizmmonizm i panteizmpanteizmpanteizm są kluczem do zrozumienia tytułowej formuły: Bóg, czyli natura (Deus sive natura).

Rozum

R1Mj50LnMKosi1

Obraz przedstawia szczupłego, młodego mężczyznę siedzącego na tarasie. Mężczyzna jest ciemnowłosy. Ubrany jest w obszerną szatę. Przez ramię ma przewieszony płaszcz.

Rozum traktował Spinoza jako autonomiczne źródło wiedzy niezależne od doświadczenia oraz innych źródeł, np. objawienia. Spinoza przyjmował dwie podstawowe metody poznania. Racjonalną intuicję, w której rozum poznaje prawdę o przedmiocie na drodze apriorycznej analizy jego pojęcia (definicji), oraz dedukcyjną, w której rozum wyprowadza sądy z przesłanek. Korzystając z obu metod, Spinoza w swoim przekonaniu wywodził poszczególne tezy systemu ze ścisłością i oczywistością równym wywodom geometrycznym. Patronowała temu wiara Spinozy w to, że umysł poruszający się abstrakcyjnymi ścieżkami definicji i dowodów odkrywa jednocześnie byt i jego porządek, bowiem... porządek i związek idei jest taki sam, jak porządek i związek rzeczy. Widać to w charakterystycznej strukturze podstawowego dzieła metafizycznego Spinozy – Etyce, gdzie każda część zawiera powiązane ze sobą definicje i aksjomaty, a następnie twierdzenia i dowody.

Substancja, Bóg, natura (przyroda)

Podstawowe pojęcie spinozjańskiej metafizyki to substancja. Pojęcie to jest tożsame z pojęciem Boga i pojęciem natury. Substancja jest bytem koniecznym, nieskończonym i samoistnym. Jej istnienia Spinoza dowodzi na gruncie definicji:

I dalej:

RqBhCG96MKimO1

Zdjęcie przedstawia marmurową tablicę pamiątkową z płaskorzeźbą przedstawiającą popiersie Spinozy. Na tablicy widnieje napis w języku węgierskim.

W tych formułach widać stanowisko monistyczne, oryginalne na tle systemów dualistycznych. Spinoza wpisuje się w nurt  metafizyki wywodzący się od Parmenidesa, dążący do ujęcia rzeczywistości jako jedności, przy czym podkreśla jej niepodzielność, czyli to, że nie da się oddzielić w niej elementu materialnego i duchowego. Stanowisko to z kolei sytuuje Spinozę w rzędzie radykalnych panteistów. Podejście panteistyczne było, według Spinozy, jedynym respektującym nieskończoność boskości, ponieważ Bóg odróżniony od świata, traci, jego zdaniem, cechę nieskończoności, zostaje ograniczony światem. W ten sposób Spinoza staje w opozycji wobec judeochrześcijańskiego pojmowania Boga jako osobowego i transcendentnegotranscendentnytranscendentnego stwórcy natury. Według Spinozy Bóg jest po prostu tożsamy z naturą, co podkreśla jednocześnie i panteistyczny, i monistyczny charakter spinozjańskiej metafizyki.

Atrybuty

Substancji przysługują atrybuty, tj. konieczne cechy, których jest nieskończenie wiele i każda z nich wyraża istotę wieczną i nieskończoną. Dwa z atrybutów mogą być rozumnie poznane. Są to rozciągłośćrozciągłośćrozciągłość oraz myślenie. Spinoza przeciwstawił się więc tezom dualistów, którzy ujmowali to, co rozciągłe, i to, co myślące, jako dwie różne substancje. Substancja nie jest złożona z atrybutów:

Rzeczy (modi)

Każdy system monistyczny staje przed problemem następującym – w jaki sposób, skoro świat jest jednością, można wyjaśnić istnienie wielu poszczególnych i skończonych rzeczy. Z punktu widzenia Spinozy wyjaśnienie to pozostawało oczywiście w horyzoncie tezy o jedności substancji:

Rzeczy (także przyroda ożywiona) to modi substancji wyrażające atrybuty rozciągłości i myślenia. Nie istnieją obok substancji, tylko w niej.

System spinozjańskiej metafizyki był w założeniu autora logicznie skonstruowanym i przedstawionym more geometricomore geometricomore geometrico myślowym obrazem rzeczywistości. Wszystko, co w rzeczywistości istnieje i co się w niej wydarza, jest w tym obrazie jednością i jest konieczne, tak w sensie ontologicznym, jak i w sensie logicznym. Bóg‑natura nie zawiera ani przypadkowości, ani czegokolwiek poza sobą samym.

Słownik: