Przeczytaj
Erystyka
Erystyka wywodzi swą nazwę od greckiej bogini niezgody: Eris. Skrzydlata bogini nie ma jednoznacznej natury, z jednej strony pobudza do waśni i wojen, włącznie z trojańską, z drugiej – pobudza do współzawodnictwa będącego wyrazem dążenia do doskonałości, charakteryzującego działania pełne pasji i zaangażowania. Najwyraźniej SchopenhauerSchopenhauer, nadając zebranym przez siebie sposobom walki na słowa tytuł Erystyka, zrezygnował z szerokiego kontekstu znaczeniowego erystyki jako sztuki prowadzenia sporów, który można przywołać poprzez odniesienia do jej pochodzenia od imienia bogini Eris. Znany z pesymistycznych poglądów i szyderczych komentarzy niemiecki filozof także w Erystyce skupił się na ciemniejszych stronach natury ludzkiej.
PrzedmowaIdzie autorowi o takie chwyty, których używają w sporze ci, co za wszelką cenę – a więc i za cenę prawdy, słuszności, poprawności wywodu – chcą koniecznie postawić na swoim, zrobić tak, żeby było uznane, że oni mają rację.
Źródło: Tadeusz Kotarbiński, Przedmowa, [w:] Arthur Schopenhauer, Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów, Kraków 1968, s. 6.
Zatem Eris staje się tutaj patronką wyłącznie negatywną, wskazującą na konfliktogenność, bezwzględne dążenie do pokonania drugiej osoby, które charakteryzują erystyczną aktywność człowieka. Zupełnie zanika w erystyce definiowanej przez Schopenhauera rozumienie sporu jako rywalizacji wynikającej z pragnienia doskonałości w określonej dziedzinie, a zatem wynikającej także ze znajomości słusznych reguł danej sztuki, rywalizacji szlachetnej, w której osiągamy coś, czego wielkość jest niezależna od nas, choć możemy cieszyć się z powodu szacunku i uznania, jakiego doświadczymy wskutek zwycięstwa.
Logika, dialektyka i dialektyka erystyczna
Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporówŻałuję, że „dialektyka” i „logika” od tak dawna uchodzą za synonimy; czuję się więc nie bardzo uprawnionym do rozgraniczania ich znaczenia, na co miałbym ochotę; zdefiniowałbym wtedy „logikę” […] jako „naukę o prawach myślenia, tzn. o sposobach działania „rozsądku” – „dialektykę” zaś […] – jako „sztukę dyskutowania” (słowo to należy rozumieć w sensie nowoczesnym). – Wtedy oczywiście przedmiotem logiki dającym się określić a priori, bez domieszek empirycznych, są prawa myślenia, działanie rozsądku […]. Działanie takie występuje wtedy, gdy rozsądek pozostawiony jest sobie bez żadnych przeszkód, zatem podczas samotnego myślenia jakiejś rozsądnej istoty, która niczym nie byłaby wprowadzona w błąd. Dialektyka natomiast zajmowałaby się współdziałaniem dwóch rozsądnych istot, które myślą jednocześnie; jeżeli nie zgadzają się ze sobą, tak jak dwa synchronicznie chodzące zegary, to wynika stąd dyskusja, tzn. walka umysłowa. Gdyby chodziło tylko o czysty rozum, to obie te osoby musiałyby się ze sobą zgodzić. Niezgodność powstaje z różnic, które cechują poszczególne indywidualności i które stanowią zatem element empiryczny. Logika, nauka o myśleniu, tzn. o działaniu czystego rozumu, mogłaby zatem być skonstruowana czysto apriorycznieapriorycznie, dialektyka zaś przeważnie tylko aposteriorycznieaposteriorycznie, a mianowicie: bądź na podstawie uzyskanej doświadczalnie znajomości zakłóceń czystego rozumowania, które powstają wskutek indywidualnych różnic objawiających się podczas wspólnego myślenia dwóch rozsądnych istot, bądź też na podstawie znajomości środków, które stosują obaj dyskutanci przeciwko sobie, gdy każdy z nich chce przedstawić swój indywidualny sposób myślenia jako poprawny i obiektywny.
Źródło: Arthur Schopenhauer, Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów, tłum. Łucja Konorska, Bolesław Konorski, Kraków 1973, s. 20–22.
Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporówDialektyka erystyczna – to sztuka dyskutowania w taki sposób, aby zachować pozory racji, a więc per fas et nefasper fas et nefas. Zdarza się bowiem, że ktoś obiektywnie biorąc ma rację, jednak w otoczeniu, czasem zaś nawet i w nim samym, powstaje wrażenie, że racji nie ma; może to nastąpić wtedy, gdy przeciwnik obalił nasz dowód, co mu się poczytuje za obalenie samego twierdzenia, jakkolwiek mogą istnieć jeszcze inne dowody tego twierdzenia. W takim przypadku sytuacja przeciwnika będzie oczywiście odwrotna: wydaje się, że ma rację, podczas gdy obiektywnie biorąc jej nie ma. Więc obiektywna prawda jakiegoś twierdzenia a przekonanie o jego słuszności dyskutantów i słuchaczy – to są bardzo różne rzeczy. (Dialektyka zajmuje się właśnie tą drugą sprawą).
Źródło: Arthur Schopenhauer, Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, tłum. Łucja Konarska, Bolesław Konarski, Kraków 1973, s. 23–24.
Natura ludzka jako źródło umiejętności erystycznych
Według Schopenhauera ludzie są z natury źli, ponieważ są:
próżni i dlatego domagający się bezwarunkowego uznania dla swoich zdolności umysłowych;
gadatliwi – najpierw mówią, zanim pomyślą, a następnie z uporem bronią swoich nieprzemyślanych wypowiedzi;
nieuczciwi – własne interesy przedkładają nad prawdziwość głoszonych sądów;
chytrzy w doborze środków, dzięki którym ich opinie będą się wydawały słuszne nawet wówczas, gdy będą niesłuszne.
Gdyby ludzie byli uczciwi z natury, to, zdaniem filozofa, zawsze wyżej ceniliby prawdziwość głoszonych przekonań niż zwycięstwo swojej „racji” w sporze.
Arthur Schopenhauer swoje główne dzieło, Świat jako wola i przedstawienie, rozpoczął od zdania: „Świat jest moim przedstawieniem”. Wskazywał w nim na znaczący udział naszej woli w kształtowaniu obrazu świata. I zapewne wizję człowieka Schopenhauera można w jakiejś mierze uznać za określoną przez wolę filozofa. Nie należał on na pewno do humanistów zachwyconych pięknem natury ludzkiej, raczej dostrzegał jej wszelkie mankamenty i niedoskonałości. Tam, gdzie widział złą naturę, ktoś inny dostrzegłby uwikłanie między pragnieniem doskonałości a skromnymi możliwościami rozwoju. Tam, gdzie widział erystyczną, czyli skupioną na pozorze, walkę, ktoś inny mógłby dostrzec poszukiwanie prawdy, na przekór poznawczym ograniczeniom człowieka. Erystykę można potraktować jako zwierciadło natury ludzkiej (zgodnie z wolą autora) lub jako lustro, przed którym uczymy się dostrzegać własne i cudze przywary, by próbować je pokonać.
Słownik
(łac. a posteriori – z tego, co późniejsze, z następstwa, z faktu) stanowisko filozoficzne, zgodnie z którym wyłącznym lub głównym źródłem poznania jest doświadczenie; przeciwieństwo aprioryzmu
(łac. a priori – z góry, z założenia) stanowisko, zgodnie z którym wyłącznym lub głównym źródłem wiedzy jest rozum
niemiecki filozof żyjący w XVIII i XIX wieku, głosiciel pesymistycznych poglądów antropologicznych, które wyraził zarówno w swoim głównym dziele Świat jako wola i przedstawienie, jak też w pośmiertnie wydanej Erystyce
przymiotnik wskazujący na związek z ideologią liberalizmu opowiadającą się za szeroką swobodą w podejmowaniu decyzji przez jednostki
świadomie podejmowane działania werbalne na rzecz zmiany poglądów, przekonań, postaw innych osób
uprzywilejowanie, szczególne uprawnienie