Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Dla zainteresowanych

Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii polskiej w dobie nowożytnej, zapoznaj się z poniższymi materiałami:

RecepcjarecepcjaRecepcja i dyskusja

Choć twórczość filozofów polskich nie zawsze spotykała się z żywym odbiorem, wielu z nich zajęło ważne miejsce na mapie polskiej historii i kultury. Taką niekwestionowaną pozycję mają omówieni przez nas w tym rozdziale Hugo Kołłątaj, Maurycy Mochnacki i Bronisław Trentowski. Twórczość Trentowskiego i innych filozofów idealistycznychidealizmfilozofów idealistycznych zdobyła sobie nawet tak wielki rozgłos, że lata czterdzieste wieku XIX określa się w dziejach kultury polskiej mianem „epoki filozofii”.

RYzCk866HMi4A1
1.4.1790 - 28.2.1812 Hugo Kołłątaj. Za życia Kołłątaj był postacią bardzo wpływową. Trudno wymienić ważniejsze wydarzenia schyłku Rzeczypospolitej, z którymi postać Kołłątaja jakoś by się nie wiązała. Jednak to nie poglądy filozoficzne, lecz polityczne tego autora odegrały w jego czasach ważną rolę. Główne dzieło filozoficzne Kołłątaja, Porządek fizyczno-moralny... (1810), po części wskutek sytuacji politycznej w kraju (polityki zaborców), po części wskutek zmiany tendencji w światowej filozofii nie miało w zasadzie początkowo odbiorców i przeszło bez echa. Podobnie jak Ród ludzki Staszica stanowiło raczej podsumowanie pewnej epoki niż źródło inspiracji dla kolejnych generacji. Poważniejsze, ale już o historycznym charakterze zainteresowanie Porządkiem... ma miejsce dopiero na początku wieku XX. Obraz przedstawia portret mężczyzny, który siedzi na krześle przy biurku. Mężczyzna ma założoną jasną peruką z lokami po bokach. Ma podłużną twarz z lekko zarysowanym zarostem. Patrzy w stronę widza. Ubrany jest w ciemny strój z wysokim kołnierzem oraz niebieską szarfą u szyi, na której wisi medal. Na piersi ma przyczepiony order. W prawej ręce trzyma księgę. Lewą rękę opiera na blacie biurka. Na biurku znajdują się zwój papieru oraz pióro w kałamarzu. Z tyłu znajduje się rzeźba kobiety w todze, która trzyma wagę. 13.9.1803 - 20.12.1834 Maurycy Mochnacki Przedstawiciel kolejnej epoki w filozofii polskiej, Maurycy Mochnacki, był zarazem pierwszym myślicielem, który podniósł polski romantyzm do rangi filozofii. Jako pierwszy też ukazał problem stosunku rewolucji (nowatorstwa) do restauracji (tradycji). Specyfika i oryginalność jego poglądów skazały go jednak na osamotnienie. Nie miał kontynuatorów w XIX w., jakkolwiek wątki pokrewne jego myśli znajdujemy w Psalmach przyszłości Zygmunta Krasińskiego. Prace na temat Mochnackiego zaczęły się ukazywać dopiero na początku wieku XX, zaś wybitny polski filozof tego okresu, Stanisław Brzozowski, uznał go za jednego z ważniejszych XIX-wiecznych filozofów polskich. Na niektóre tezy Mochnackiego powoływali się też później piłsudczycy. Piękny wiersz na jego temat napisał Jan Lechoń. Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ma on owalną twarz, wydatny nos oraz małe usta. Mężczyzna ma ciemne włosy, które częściowo opadają mu na czoło. Posiada bokobrody oraz brodę w dolnej części twarzy. Ubrany jest w surdut z wywiniętym kołnierzem oraz zawiązaną ciemną apaszką u szyi. 21.1.1808 - 16.6.1869 Bronisław Trentowski Z kolei Bronisław Trentowski doczekał się uznania jeszcze za życia. Jego prace były szeroko dyskutowane, stanowiły przedmiot licznych sporów i polemik. Trentowski do dzisiaj uchodzi za jednego z najważniejszych przedstawicieli filozofii polskiej doby romantyzmu. Po klęsce powstania styczniowego jego recepcja i wpływy w Polsce gwałtownie zmalały. Żywe zainteresowanie jego filozofią miało za to w tym okresie miejsce, rzecz warta odnotowania, w Słowacji. Niektórzy komentatorzy wskazują na znaczenie Trentowskiego w historii filozofii niemieckiej. Miałby on (ze względu na koncepcję wprowadzenia idei w czyn) być ogniwem pośrednim między filozofią Hegla i filozofią Marksa. Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ma on pociągłą twarz, krótkie włosy oraz wyraziste brwi. Wokół ust ma lekko zarysowane bruzdy. Ubrany jest w surdut z zawiązaną muchą.

Wśród nowszych filozofów Bronisława Trentowskigo, uchodzącego w owym czasie niemal za ojca filozofii narodowej, szczególnie cenił Stanisław Brzozowski. Doceniał on zwłaszcza dwa dzieła Trentowskiego: MyśliniChowannę. Trentowski głosił, że aby naród mógł tworzyć własną filozofię, musi posiadać własny słownik filozoficzny, w efekcie czego stworzył leksykon nieużywanych dziś pojęć (Myślini), stosując metodę różnojedni (wzorowaną na dialektyce heglowskiej), za pośrednictwem której w każdej dziedzinie filozoficznej rozpisywał skomplikowane siatki pojęć i relacji. W swym drugim znamiennym dziele o tytule Chowanna (poświęconym pedagogice), opisał metody wychowywania dziecka od niemowlęctwa do wieku męskiego. W tym kontekście przedstawił swoją koncepcję historiozoficzną: wizję Boga wychowującego ludzkość poprzez wykształcanie w niej nowych cech na drodze narodowych przemian. Wiek męski (dojrzałość) ludzkość osiągnie dzięki narodowi polskiemu.

Dzieła Trentowskiego nie od razu zostały przyjęte przez współczesnych z należytym zainteresowaniem i zrozumieniem. Stanisław Brzozowski pisał:

Stanisław Brzozowski Co to jest filozofia i co o niej wiedzieć należy?

Imię Trentowskiego zostało u nas ośmieszone: znanym on jest jedynie jako twórca dziwacznych wyrazów, którymi chciał zastąpić terminy filozoficzne niemieckie. Pomimo to MyśliniChowanna są według mnie nie tylko książkami godnymi studiowania, ale pięknymi książkami. Ich styl dziwaczny razi, ale jeśli czytelnik ma w sobie choć nieco ducha filozoficznego, wybaczy autorowi dziwactwa i poweźmie sympatię tak wielką dla potężnego umysłu, który nie zrażony trudnościami języka, wprawiał w ruch całe mnóstwo pojęć złożonych i oderwanych, że w końcu nawet w tym dziwacznym stylu ujrzy piękno, bo odczuje poza nim myśl silną i żądną prawdy.

K111_1 Źródło: Stanisław Brzozowski, Co to jest filozofia i co o niej wiedzieć należy?

Słownik

filozofia narodowa
filozofia narodowa

filozofia, której celem jest wyrażenie ducha własnego narodu, wskazanie, co przesądza o jego niepowtarzalności, unikatowości, ale także o jego roli w dziejach i miejscu pomiędzy innymi narodami; w myśli polskiej wystąpiła w romantyzmie, głównie w latach 1838–1848, gdy konieczne stało się przetrwanie naszej świadomości narodowej pod zaborami; jej głównymi przedstawicielami byli: August Cieszkowski, Bronisław Ferdynand Trentowski, Karol Libelt, Edward Dembowski

historiozofia
historiozofia

także: filozofia historii, filozofia dziejów (gr. historia — badanie, informacja + sophia — mądrość) dziedzina filozofii zajmująca się filozoficznym namysłem nad dziejami (historią); w odróżnieniu od naukowej historii nie zajmuje się badaniem i analizowaniem pojedynczych faktów, lecz szuka głównych mechanizmów i powtarzających się motywów w dziejach ludzkich; pyta o sens i cel ogólnie rozumianej historii, stara się także (na mocy odkrywanych w dziejach praw i tendencji) wnioskować o tym, jak będzie wyglądała przyszłość

idealizm
idealizm

(łac. idealis < gr. idea — idea, wyobrażenie) stanowisko filozoficzne wyrażające przekonanie o rzeczywistym istnieniu niematerialnych, abstrakcyjnych, inteligibilnych idei; może występować w różnych formach i być różnicowany na rozmaite sposoby; możemy na przykład rozróżnić idealizm umiarkowany, który zakłada, że poza ideami istnieje lub może istnieć materia, oraz idealizm radykalny, w myśl którego żadna materia nie istnieje; czasem idealizm bywa przeciwstawiany materializmowi, a więc przekonaniu, że istnieje tylko materia i nie ma żadnych bytów abstrakcyjnych

recepcja
recepcja

(łac. receptio) przyjmowanie lub przyswajanie sobie czegoś