Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Wczesne dramatopisarstwo Mrożka

R1auXR9AHPAgG1
Mrożek pisał też skecze dla gdańskiego teatru studenckiego Bim‑Bom, a także dla innych scen teatralnych i kabaretowych, wśród których warto wymienić krakowską Piwnicę pod Baranami i warszawską Syrenę.
Źródło: Michał Kobyliński, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Sławomir Mrożek jako dramaturg zadebiutował w 1958 r. utworem Policja, który został opublikowany w szóstym numerze „Dialogu”. Po ciepłym krytycznoliterackim przyjęciu sztuki, Mrożek kontynuował pracę twórczą, publikując m.in. Męczeństwo Piotra Oheya (1959), Na pełnym morzu (1961) oraz Śmierć porucznika (1963). Łącznie do roku 1964, kiedy to ukazało się Tango, autor Wesela w Atomicach napisał aż dziesięć dramatów, które charakteryzowały się groteskowymgroteskagroteskowym ujęciem doniosłych społecznych problemów oraz satyrycznymsatyrasatyrycznym spojrzeniem na narodową mitologię (np. w Śmierci Porucznika zostaje wyśmiany romantyczny heroizm jednostki). Z tego m.in. względu badacze zaliczyli twórczość Mrożka do teatru absurduteatr absurduteatru absurdu, przyrównując ją do sztuk Eugène’a Ionesco, Samuela Becketta, Witkacego i Witolda Gombrowicza. Warto pamiętać, że odrodzenie polskiej literatury eksperymentalnej wiązało się ściśle z ówczesną sytuacją polityczną w kraju.

Tadeusz Nyczek Tańcząc tango

Już w połowie lat pięćdziesiątych, po śmierci Stalina i z nadejściem politycznej odwilży, artyści odzyskali dawny wigor i rzucili się odrabiać straty; zaczęła się kolejna faza gwałtownych eksperymentów. (…) Osobną sprawą było to, co się stało po wojnie z polskimi tradycyjnymi normami życia na każdej płaszczyźnie, od politycznej po obyczajową. Komunizm dużo tu zmienił, a jeśli nie zmienił, to przynajmniej doprowadził wiele z tych norm do ich własnej karykatury. Życie codzienne było więc groteskowym melanżem „przedwojennych” zasad i tradycji – z tym, co zaczęto narzucać w postaci nowych obyczajów socjalistycznych. Mrożek temu właśnie zagadnieniu poświęcił pierwszych dwadzieścia lat swojej twórczości i stał się najwybitniejszym piewcą paranoi socjalizmu.

1 Źródło: Tadeusz Nyczek, Tańcząc tango, [w:] Dramat polski. Interpretacje. Część 2: Po roku 1918, red. Jan Ciechowicz, Zbigniew Majchrowski, Gdańsk 2001, s. 247.

Kim jest Edek, jeden z bohaterów Tanga?

R1JPqUyD91PVW1
Sławomir Mrożek szkic
Źródło: Edward Knapczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Kwintesencją postawy ideowej i twórczej Mrożka jest, składające się z trzech aktów, Tango. Sztuka ta podsumowuje pierwszy okres dramatopisarski autora Maleńkiego lata. W utworze pojawia się siedem osób: Artur, jego rodzice – Eleonora i Stomil, Ala (narzeczona Artura), Babcia (Eugenia), Starszy Partner (Eugeniusz) oraz Partner z Wąsikiem, czyli Edek. Wszystkim tym bohaterom Mrożek nadał groteskowe wręcz rysy. Ten stan rzeczy objawia się chociażby w używanym przez część z nich języku, który charakteryzuje się prymitywizmem, rubasznością oraz „chamstwem”. Prym w wypowiadaniu niewyszukanych słów wiedzie Edek, jednostka niewykształcona, z natury prostacka, ale przebojowa i silna charakterologicznie. Jest on reprezentantem nowego, komunistycznego świata, który nie respektuje dawnych norm oraz obyczajów społecznych. Absurdalność i degrengoladę tej „nowej rzeczywistości” najpełniej obrazują szczątkowe zadania, jakie wypluwa z siebie Partner z Wąsikiem, pełne frazesów oraz rozbitych sensów. Dzięki bezwstydności oraz wulgarnej agresji Edek bardzo szybko zaczyna dominować nad pozostałymi postaciami dramatu, który rozgrywa się w mieszkaniu Stomila i Elenory.

Tadeusz Nyczek Tańcząc tango

Socjalizm (komunizm) miał identyczne ambicje. Też bardzo chciał być „nowy”, pod każdym względem inny. Dom Stomila i Elenory jest więc figurą nie tylko awangardy artystycznej, ale i nowego stylu życia w socjalizmie. Z jednym ważnym zastrzeżeniem: ani Stomil, ani Eleonora nie są socjalistami czy komunistami, podobnie jak Tango nie jest sztuką o PRL‑u. Oni na swój dość bezmyślny sposób tylko pomogli socjalizmowi w osobie ponurego osobnika zwanego Edkiem (…) Edek (…) jest jak zaraza, która najskuteczniej szerzy się tam, gdzie twarde zasady uległy korozji i nic nie chroni odsłoniętego mechanizmu życia w bezładzie.

2 Źródło: Tadeusz Nyczek, Tańcząc tango, [w:] Dramat polski. Interpretacje. Część 2: Po roku 1918, red. Jan Ciechowicz, Zbigniew Majchrowski, Gdańsk 2001, s. 250.
1

Słownik

groteska
groteska

(fr. grotesque – dziwaczny, dziwaczność) – określenie szczególnego rodzaju komizmu, którego właściwością jest odrzucenie przyjętych zasad prawdopodobieństwa, prowadzące do powstania zdeformowanego obrazu rzeczywistości; charakterystyczne dla groteski jest współwystępowanie elementów tragizmu i komizmu, czy kontrastu, które służą celom satyrycznym lub parodystycznym; utwór literacki o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych, karykaturalnych

absurd
absurd

(łac. absurdus – niewłaściwy) – to, co jest odczuwalne jako niedorzeczne, pozbawione sensu, logiki. W tekstach dramatycznych absurd może być osiągany na różnych poziomach (np. w warstwie słownej, sytuacyjnej, charakterologicznej). W teatrze mówimy zwykle o absurdzie, gdy składniki przestawianej rzeczywistości nie mają uzasadnienia w kontekście dramatycznym, scenicznym lub ideowym

utopia
utopia

(gr. ou — nie, topos — miejsce; miejsce, którego nie ma) - wizja lub projekt doskonałego ustroju społeczno‑politycznego, którego idealny ład przedstawiany jest zazwyczaj bez względu na możliwość jego urzeczywistnienia; utopia nierzadko stanowi formę krytyki istniejącej rzeczywistości społeczno‑politycznej lub jakichś jej aspektów

satyra
satyra

(łac. satira) – utwór literacki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, obyczaje, stosunki społeczne itp.

parodia
parodia

(gr. parōidía – komiczna przeróbka poważnego utworu) – świadome naśladowanie danego wzorca literackiego (dzieła, stylu, gatunku), które dzięki celowemu wyostrzeniu jego cech formalno‑stylistycznych oraz zmianie tematycznej i ideowej (parafraza) prowadzi do efektów ludycznych, satyrycznych lub polemicznych. Parodia jako odmiana stylizacji, tzn. jako komiczne (lub tylko krytyczne) naśladowanie wyrazistych i rozpoznawalnych wzorców stylistycznego ukształtowania wypowiedzi, jest ważną techniką artystyczną, występującą w całych dziejach nowożytnej literatury

teatr absurdu
teatr absurdu

(antyteatr, nowy teatr) – kształtujący się od II połowy lat 40. do początku lat 60. XX wieku nurt w dramacie europejskim. Narodził się we Francji, skąd silnie oddziaływał na inne kraje europejskie. Skierowany przeciw tradycyjnym formom dramatycznym awangardowy kierunek w sposób twórczy i dojrzały wprowadził do struktury dzieła doświadczenia surrealizmu. Manifestował przekonanie o absurdalności świata oraz o beznadziejności ludzkiej egzystencji – stał się w ten sposób teatralnym odpowiednikiem egzystencjalizmu (dramaty Sartre’aCamusa były dziełami o tradycyjnej strukturze). Pokazywał również stan wyczerpania możliwości komunikacyjnych języka w świecie zdegradowanych wartości