Krzysztof Szymborski Dlaczego tak bardzo się nie lubimy

Co sprawia, że ludzie wyznający te same poglądy i nawet lubiący się, często stają się w końcu wrogami? Dlaczego tak łatwo podzielić nas na swoich i obcych?
W lecie 1954 r. obóz skautów w parku stanowym Robbers Cave („Jaskinia Zbójców”) niedaleko miasteczka Watonga, w stanie Oklahoma [w USA], był miejscem jednego z najsłynniejszych eksperymentów z dziedziny psychologii społecznej. Jego inicjatorem był wybitny, urodzony w Turcji, amerykański psycholog Muzafer Sherif, autor realistycznej teorii konfliktu.
Jego pomysł polegał na tym, żeby spośród dwunastoletnich chłopców z protestanckich rodzin klasy średniej, mieszkających w akademickim mieście Norman, wybrać 22, których podzielił na dwie nieróżniące się zasadniczo grupy. Obie przewieziono osobno do „Jaskini Zbójców”, gdzie przez kilka pierwszych dni nie miały ze sobą kontaktu, a organizatorzy w każdej z nich starali się wytworzyć poczucie wewnętrznej więzi, solidarności i hierarchii. Po tej wstępnej fazie rozpoczął się właściwy eksperyment, którego celem było zbadanie, czy grupy zaczną ze sobą współpracować, czy też rywalizować? [...]
Eksperyment powiódł się ponad oczekiwania. W pierwszej fazie obie grupy wybrały sobie nazwy Orłów i Grzechotników […], uszyły „narodowe flagi” i wyłoniły przywództwo. Kiedy zaczęły rywalizować, wnet doszło do wrogich incydentów, wzajemnego ostracyzmuostracyzmostracyzmu, a wreszcie nocnych rajdów zakończonych bezczeszczeniem flagi oponentów i zaborem przedmiotów o symbolicznym znaczeniu. [...]
Sherif, interpretując swe obserwacje, wysunął hipotezę, że główną przyczyną, dla której grupy ludzkie posługują się wobec innych stereotypami i zaczynają ich dyskryminować, jest współzawodnictwo o dostęp do ograniczonych zasobów. [...] Późniejsze badania psychologów społecznych ujawniły jednak niepokojący fakt, że stereotypizacja i niechęć wobec innych grup pojawia się częstokroć, nawet gdy nie ma rzeczywistego konfliktu interesów.

REi5Rmp2n7Kjy1

Fotografia przedstawia jeźdźca. Mężczyzna ma na głowie stożkowaty hełm. Jego kark chroni kolczuga. Jest ubrany w skórzany mundur. W lewej dłoni trzyma lejce. Prawą zaciska na wysokim drzewcu. Powiewa na nim duża chorągiew. Ma ona zielone tło. Po prawej stronie znajduje się czerwony pionowy pas. Jest ozdobiony pomarańczowymi wieńcami i połówkami rombów po bokach. We wnętrzu paska znajduje się pięć wielokątów. U góry chorągwi umieszczono sierp księżyca i trzy gwiazdy. Figury są białe. W głębi stoją inni jeźdźcy. Są podobnie ubrani. Za nimi znajdują się drzewa. W tle jasne niebo.

Minimalne kryteria identyfikacji
Do ujawnienia tej prawdy w dużej mierze przyczynił się brytyjski badacz polskiego pochodzenia, urodzony we Włocławku syn żydowskiego kupca Hersz Mordche, który przybrał później nazwisko Henri Tajfel. [...]
Swą teorię społecznej tożsamości Tajfel oparł na doświadczeniach dotyczących tzw. minimalnych grup. [...] Członkowie poszczególnych grup nawet nie znali się i nic nie wskazywało, że kiedykolwiek się spotkają. Pomimo to Tajfelowi udało się wytworzyć u nich świadomość grupowej tożsamości i wykazać, że w ślad za nią idzie skłonność do dyskryminacji członków drugiej grupy.
[...]
[...] Zdaniem psychologów ewolucyjnych powołujących się na koncepcję doboru krewniaczego, nasz altruizm i solidarność skierowane są przede wszystkich do członków najbliższej rodziny. [...] Najpierw dbamy o własne geny, potem o przyjaciół, a dopiero później utożsamiamy się z większymi grupami, takimi jak partia, naród, a w końcu może i ludzkość.

szymborski Źródło: Krzysztof Szymborski, Dlaczego tak bardzo się nie lubimy, „Polityka” 2009, nr 51/52.