W okresie PRL‑u polityka rolna nastawiona była na kolektywizację i tworzenie m.in. wielkoobszarowych państwowych gospodarstw rolnychPaństwowe Gospodarstwo Rolne (PGR)państwowych gospodarstw rolnych (PGR). Taki model sprzyjał wysokiemu odsetkowi zatrudnionych w tym sektorze gospodarki, który aż do końca lat 80. był bardzo wysoki. Niestety nie przekładało się to na wydajność pracy i efektywność produkcji rolnej. Sektor rolniczy był niedofinansowany i w efekcie często brakowało podstawowych narzędzi pracy czy nawozów sztucznych.

W latach 90. XX w. nastąpił upadek wielkoobszarowych PGR‑ów, które poddano procesowi prywatyzacji. Ostatnim zlikwidowanym PGR‑em było Państwowe Gospodarstwo Rolne „Torfrol” w Poznaniu, zamknięte 30 listopada 1995. Podjęte zostały kroki w celu zwiększenia wydajności rolnictwa, intensyfikacji produkcji rolnej oraz wzrostu jakości produkowanej żywności. Wiązało się to jednak ze znacznymi zmianami strukturalnymi w polskim rolnictwie. 

R1acbB4C2MXY9

Zdjęcie przedstawia budynek gospodarczy. Jest długi, ma małe okna, drewniane dwuskrzydłowe drzwi. Wokół budynku rośnie zboże. W pobliżu jest polna droga.

W czerwcu 1992 r. rozpoczęła działalność Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP), powołana w celu przejmowania (głównie od likwidowanych PGR‑ów i z Państwowego Funduszu Ziemi − PFZ), administrowania i obrotu nieruchomościami Skarbu Państwa. Głównym jej celem było dokonanie restrukturyzacji i prywatyzacji tego mienia. W 2003 r. AWRSP zmieniła nazwę na Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR). Jej dodatkowym zadaniem było kształtowanie ustroju rolnego państwa. ANR prowadzi w imieniu państwa m.in. interwencyjną politykę rolną w postaci gromadzenia rezerw rolniczych, skupu czy importu produktów rolniczych.

R1UzyH4zwCd07

Ilustracja przedstawia logo - jest owalne w poziomie, na zielonym tle jest napis ANR. Nad literami i pod jest białe podłużne półkole.

Mała wydajność rolnictwa oraz upadek PGR‑ów wydatnie przyczyniły się do zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie. Wywołało to migracje ze wsi do miast oraz migracje zagraniczne, zwłaszcza wśród młodszych grup wiekowych. Byli pracownicy PGR‑ów do dzisiaj mają problemy z zatrudnieniem w innych zawodach. Fala zwolnień zbiorowych obciążyła budżet państwa odprawami dla pracowników oraz zasiłkami dla bezrobotnych czy innymi świadczeniami socjalnymi.

Przełomowym wydarzeniem dla polskiego rolnictwa było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku. Polska polityka rolna musiała przystosować się do wspólnej polityki rolnej. Spowodowało to wzrost wydajności i produktywności gospodarstw. Zgodnie z założeniami wspólnej polityki rolnej gospodarstwo rodzinne jest podstawową jednostką produkcyjną. RolnictworolnictwoRolnictwo jest traktowane jako szczególna gałąź gospodarki i ma zapewnić wspólnocie samowystarczalność w zakresie produktów rolnych. Podstawowymi założeniami wspólnej polityki rolnej są: preferencja towarów pochodzących z krajów członkowskich, swobodny przepływ towarów pomiędzy krajami wspólnoty i finansowa solidarność, która zakłada, że wszystkie państwa unii ponoszą koszty finansowania rolnictwa. Odbywa się to przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.

R3kBVlpEFA0Kw

Zdjęcie przedstawia biała tablice wiszące na ścianie budynku. Ściana jest odrapana. Napis na tablicy jest następujący: Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie. Operacja mająca na celu: zakup nowego ciągnika rolniczego do celu poprawy bezpieczeństwa produkcji rolnej, współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 121 Modernizacja Gospodarstw Rolnych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Na tablicy jest logo unii - na niebieskim prostokącie są żółte gwiazdy tworzące okrąg, a także logo Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich - logo jest okrągłe, jest na nim dom, fragment pola, trzy trawy. Górną część logo otaczają niebieskie gwiazdki.

Dzięki wspólnej polityce polscy rolnicy mają zagwarantowany swobodny przepływ produktów rolnych, otrzymują dopłaty bezpośrednie, mogą skorzystać z funduszy strukturalnych i subwencji. W okresie finansowym 2007‑2013 rolnicy otrzymali ponad 120 mld zł, co stanowiło jedną czwartą całego unijnego wsparcia dla Polski. Dla przykładu według danych GUS odsetek gospodarstw rolnych wyposażonych w ciągnik wzrósł z 45% w 2005 roku do 68% w 2015 r. - Wsparcie to jest niezwykle ważne, ponieważ nasze rolnictwo boryka się z wieloma problemami wynikającymi zarówno z uwarunkowań przyrodniczych, jak i pozaprzyrodniczych.

Jednocześnie, mimo problemów wynikających z uwarunkowań historycznych i struktury własnościowej gospodarstw, polskie rolnictwo dość szybko stało się konkurencyjne na rynku unijnym. Wynika to z niższych kosztów pracy oraz niższej mechanizacji i chemizacji rolnictwa, co wpisuje się w podkreślany we wspólnocie zrównoważony rozwój, dbałość o dobrostan środowiska naturalnego i promowanie ekologii.

Dzięki temu w Polsce rozwinęło się rolnictwo ekologiczne. Wiele gospodarstw przekształciło się na ekologiczne, a rolnicy zaczęli ubiegać się o unijne certyfikaty. W 2001 roku w Polsce było niespełna 700 gospodarstw ekologicznych, a w 2013 było ich już ponad 27 tysięcy. Ta zmiana wpłynęła również na zwiększenie liczby zakładów przetwórczych specjalizujących się w żywności ekologicznej wysokiej jakości. Niestety obecnie liczba gospodarstw produkujących taką żywność sukcesywnie spada. W latach 2014‑2018 ogólny areał upraw ekologicznych zmalał o ok. 25%, kiedy w tym samym czasie w Unii Europejskiej uległ on zwiększeniu o podobną wartość. Do takiego stanu przyczynia się duży import produktów ekologicznych, braki w przetwórstwie oraz ciągle małe zainteresowanie konsumentów zdrowymi produktami, które są wyraźnie droższe, a przez to mniej dostępne. 

RbPMBIhgKPtdV

Ilustracja przedstawia wykres polskiego handlu produktami rolno-spożywczymi w miliardach euro. Wykres dotyczy importu i eksportu w latach 2004-2018. W roku 2004 eksport wynosił 5,0 miliardów euro, a import około 4,5 miliarda. Z każdym rokiem eksport i import wzrastał (wyjątek rok 2009, wskaźnik nieco niższy niż w roku 2008). W roku 2018 eksport wynosił prawie 30 miliardów euro, import prawie 20 miliardów euro. Na wykresie zaznaczono także saldo. Krzywa rośnie od 2004 roku do 2018 roku - oda wartości około 1 miliarda euro do prawie 10 miliardów euro.

Wsparcie Unii Europejskiej nie ogranicza się tylko do dopłat bezpośrednich i udziału we wspólnym rynku produktów rolnych, co przekłada się na wzrost dochodów w rolnictwie. To również inwestycje w infrastrukturę, edukację czy kulturę na terenach wiejskich. Na ten cel przeznaczono ponad 5 mld euro. Pozytywnie wpływa to na jakość życia na wsi i przekłada się na zmniejszenie dystansu pomiędzy wsią a miastem. 

Z drugiej strony wsparcie unijne wiąże się z dostosowaniem gospodarstw do europejskich norm, co wymusza konieczność inwestowania i unowocześniania. W porównaniu do innych państw wspólnoty średnia wysokość dopłat obszarowych do 1 ha w Polsce jest niska. W 2018 roku było to nieco ponad 200 euro, a średnia unijna wynosiła wtedy 259 euro. Co więcej, wspólna polityka rolnawspólna polityka rolnawspólna polityka rolna zwiększa biurokrację, co wiąże się także z wysokimi kosztami jej funkcjonowania. Wpływa też na wzrost cen żywności w krajach wspólnoty ze względu na ograniczenia importu spoza Unii Europejskiej oraz ograniczenia nałożone na produkcję części produktów rolniczych.

R1YNWlEKZTJMR

Zdjęcie przedstawia grupę kobiet i  mężczyzn. Znajdują się w sali. Ustawieni są do zdjęcia w dwóch rzędach pod jedną ze ścian. Mężczyźni są ubrani w garnitury, kobiety w garsonki. Kobiety są cztery, pozostałe osoby to mężczyźni. Na ścianie za grupą osób jest napis: Senat Rzeczypospolitej Polskiej, nad napisem jest orzeł w koronie. Za zgromadzonymi po lewej i prawej stronie są rozstawione banery typu roll-up, jest na nich znak unijny z gwiazdkami oraz napisy, między innymi napis: Polska Prezydencja.

Niestety mimo wszystkich instrumentów stosowanych przez unijne instytucje polskie rolnictwo nadal w wielu obszarach wyróżnia się negatywnie na tle krajów członkowskich. 

Słownik