Przeczytaj
Warto przeczytać
Lise Meitner urodziła się w 1878 r. w Wiedniu, dokąd jej żydowscy przodkowie przywędrowali z Moraw. Ojciec Lise, prawnik, był agnostykiemagnostykiem i w takiej atmosferze wychowywał swe dzieci. Lise przyjęła w 1906 r. chrzest i weszła do gminy protestanckiej. Trzeba pamiętać, że w tamtym okresie w wielu krajach kobiety były dyskryminowane i mogły zdobywać tylko wykształcenie elementarne. Lise uzupełniła wykształcenie średnie na lekcjach prywatnych. Kiedy w Austrii zezwolono kobietom na studia uniwersyteckie, była dostatecznie przygotowana i bez trudności zdała w 1901 r. egzamin wstępny na uniwersytet w Wiedniu. Jednym z jej profesorów był sławny fizyk austriacki Ludwig Boltzmann. W 1905 r. uzyskała doktorat z fizyki. Starała się o możliwość pracy w laboratorium Marii Skłodowskiej‑Curie w Paryżu, ale ono wtedy pękało w szwach i nie mogło przyjmować nowych współpracowników. Wobec tego w 1907 roku Meitner wyjechała do Berlina, aby poszerzać wiedzę na wykładach sławnego już wtedy Maxa Plancka.
W Berlinie Lise Meitner uzyskała wreszcie możliwość samodzielnej pracy. Z młodszym o rok chemikiem Otto Hahnem podjęła badania nad promieniotwórczością w małym laboratorium, które urządzili w piwnicy instytutu chemii. Dyrektor instytutu, Emil Fischer, łamiąc ówczesne kanony dyskryminacji kobiet, zezwolił Lise przebywać w tej piwnicy pod warunkiem, że będzie używała osobnego wejścia i pod żadnym pozorem nie wejdzie na wyższe kondygnacje, gdzie jedynymi tolerowanymi kobietami były sprzątaczki. Nie mogła nawet korzystać z miejscowej toalety – musiała chodzić do hotelu po drugiej stronie ulicy.
Lise pracowała w piwnicznym laboratorium przez pięć lat. W 1912 r. wraz z Hahnem przeniosła się do otwartego właśnie Instytutu Chemii im. Cesarza Wilhelma. W tymże roku Max Planck zatrudnił ją jako asystentkę na uniwersytecie.
Lise Meitner szybko zdobyła sławę i w 1917 r. zaczęła kierować oddzielnym zakładem fizycznym w Instytucie. Jej współpraca z Hahnem na pewien czas ustała, ale nadal pozostawali w bliskiej przyjaźni. W 1922 r. Lise została nawet matką chrzestną syna Hahna, Johanna Otto. W tymże roku uzyskała habilitację i została docentem na uniwersytecie w Berlinie, uzyskując prawo prowadzenia wykładów. Jej wykład inauguracyjny nosił tytuł „Znaczenie promieniotwórczości dla promieni kosmicznychpromieni kosmicznych.” Wydawnictwo akademickie uznało, że do ogłoszenia o wykładzie najwidoczniej wkradł się błąd, zwróciło się więc do nowej pani docent o zgodę na publikację jej wykładu o „znaczeniu promieniotwórczości dla promieni kosmetycznych”. W 1926 r. Meitner została profesorem fizyki jako pierwsza kobieta w Niemczech.
Po odkryciu w 1934 r. sztucznej promieniotwórczości przez małżonków Irène i Frédérica Joliot‑Curie, rozpoczęła wraz z Hahnem oraz młodym współpracownikiem Fritzem Strassmannem poszukiwanie pierwiastków transuranowych, które spodziewano się wytworzyć w procesach bombardowania materii neutronami.
Po dojściu nazistów do władzy w Niemczech Meitner została uznana za Żydówkę, mimo że należała do gminy ewangelickiej. Mając paszport austriacki, mogła, jako cudzoziemka, pracować nadal w instytucie mimo niearyjskiego pochodzenia. Sytuacja zmieniła się po opanowaniu Austrii przez Hitlera. Wszyscy Austriacy stali się wtedy automatycznie obywatelami Niemiec. Dzięki pomocy przyjaciół udało się Meitner uciec do Holandii dosłownie na kilka godzin przed przybyciem policji, która miała ją aresztować. Stamtąd przejechała do Szwecji. Od kwietnia Lise mogła już tylko listownie przekazywać Hahnowi rady i interpretacje wyników.
W grudniu 1938 r. Hahn i Strassmann ogłosili, że zamiast pierwiastków transuranowych widzą produkty o znacznie mniejszej od uranu masie. Wyników tych nie rozumieli. Tymczasem Lise Meitner, wraz z bratankiem, fizykiem Otto Frischem, podała w oddzielnej publikacji właściwą interpretację odkrytego zjawiska, wprowadzając termin „rozszczepienie” uranu.
Większość uczonych była przekonana, że Lise Meitner i Otto Hahn zdobędą za to wielkie odkrycie Nagrodę Nobla. Tymczasem w 1945 r. ogłoszono, że Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzyma sam Hahn. Być może przyczyną była ciągle trwająca dyskryminacja kobiet, w każdym razie decyzja Komitetu Nagród Nobla była jednym z największych skandali w historii tej instytucji.
Meitner prowadziła badania z fizyki jądrowej w Królewskim Instytucie Technologii w Sztokholmie. Po przejściu na emeryturę osiadła w Anglii. Zmarła w 1969 r. w Cambridge na kilka dni przed swymi dziewięćdziesiątymi urodzinami.
Lise Meitner była drobną, szczupłą kobietą i miała niewiele ponad półtora metra wzrostu. Była sympatyczna, ale także bardzo nieśmiała i błyszczała tylko w gronie najbliższych przyjaciół. Jej nazwisko zostało uwiecznione, kiedy w 1994 r. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej zatwierdziła nazwę „meitner” dla pierwiastka transuranowego o liczbie atomowej 109.
Słowniczek
(ang.: agnosticism) postawa filozoficzna odrzucająca możliwość poznania bytu, pojęcia, elementu obiektywnej rzeczywistości itp. Często używana do określania postawy religijnej albo wobec religii; oznacza wtedy negowanie możliwości rozpoznania istnienia lub nieistnienia Boga. Termin wprowadzony przez Thomasa Henry’ego Huxleya, angielskiego lekarza, przyrodoznawcę i filozofa 2. połowy XIX wieku. Z j. greckiego: przedrostek ‘a-’ oznaczający zaprzeczenie, przeciwieństwo + gnosis – wiedza, poznanie.
(ang.: cosmic rays) ogólne określenie dla strumienia wysokoenergetycznych cząstek, naładowanych (głównie protony, także cząstki i elektrony) oraz obojętnych (głównie neutrony i neutrina), które pochodzą z obiektów pozaziemskich, a których źródła nie zawsze potrafimy jednoznacznie wskazać. Często do promieniowania kosmicznego zalicza się także fotony, głównie z zakresów gamma i promieniowania X. W pierwszych kilku dekadach XX wieku promienie kosmiczne były nie tylko obiektem badań, ale także stanowiły źródło cząstek, którymi bombardowano jądra atomowe w celach badania właściwości tych ostatnich.