Leopold Staff

RKTBdGc93HoV11

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy profil. Mężczyzna ma pociągłą twarz z widocznymi zmarszczkami wokół oczu i na czole. Nos mężczyzny jest prosty, oczy wyraziste. Mężczyzna nosi krótko ostrzyżoną brodę i wąsy. Ubrany jest w garnitur i koszulę.

Leopold Staff zadebiutował tomem Sny o potędze wydanym w 1901 roku. Publikacja ta przypadła na moment rozkwitu Młodej Polski, kiedy wpływy impresjonizmuimpresjonizmimpresjonizmu i symbolizmusymbolizmsymbolizmu stały się dominującym trendem w kulturze. Staff, wkraczając do świata literatury, konkurował między innymi z Kazimierzem Przerwą‑Tetmajerem, którego liryka w latach 90. XIX wieku zapoczątkowała przemiany w polskiej poezji, a także z Janem Kasprowiczem. Wydane przez niego w pierwszych latach XX stulecia hymny  zapowiadały nadejście ekspresjonizmu. W tym samym czasie ukazały się też szokujące dzieła Stanisława Przybyszewskiego, pełne odniesień do okultyzmuokultyzmokultyzmu i demonizmudemonizmdemonizmu.

W odróżnieniu od innych czołowych twórców okresu, autor Deszczu jesiennego zaproponował w swoich wierszach optymistyczną wizję świata. Zamiast głoszenia upadku wartości i zagubieniu sensu istnienia, postulował aktywną pracę nad kształtowaniem swego wnętrza i wyrażał wiarę w siły twórcze jednostki niezależnej od odgórnych nakazów moralności. Staff należał do drugiego, młodszego pokolenia Młodej Polski, w którym odezwała się potrzeba znalezienia remedium na lęki epoki. Jego poetycka wizja, wyrażona między innymi w popularnym sonecie Kowal, jawiła się jako przeciwwaga dla ponurych nastrojów towarzyszących sztuce przełomu wieków. Odczytywano ją jako zachętę do nietzscheańskiego czynu, zgodnie z poglądami niemieckiego filozofa Fryderyka Nietzschego (którego pisma Staff tłumaczył) głoszącego wiarę w siłę człowieka – w jego zdolność do samostanowienia i przekraczania barier oficjalnych zakazów i nakazów. Wymowa debiutanckiego tomu Staffa nie była jednak w pełni oczywista – pragnienie działania wiązało się przede wszystkim ze sferą wyobrażeń, bez jednoznacznych deklaracji realizowania idei Nietzschego w rzeczywistości.

Fryderyk Nietzsche

RaqwDoe1KXXi5

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Mężczyzna leży na sofie, jest przykryty kocem. Jego oczy są zamknięte. Mężczyzna ma bujne, czarne wąsy i czarne włosy. Ubrany jest w biały sweter. W tle zdjęcia widoczne są drzwi wejściowe do pokoju

Staff przejął od niemieckiego myśliciela głównie te refleksje, które odpowiadały jego własnej wizji artystycznej. Podobnie traktował również inne swoje inspiracje – zarówno filozoficzne, jak i literackie. Poprzez poezję wyrażał nadzieje i fascynacje, ale też zwątpienia i smutki, korzystając z różnych środków wyrazu, odwołując się do wielu (niekiedy odległych od siebie) nurtów światopoglądowych i estetycznych. Z tego względu jego twórczość może się niekiedy wydawać niespójna – szczególnie jeśli zwróci się uwagę na kontrast między bezkompromisowym tonem wersów Kowala:

a zrezygnowaną postawą podmiotu w wierszu Deszcz jesienny, wydanym zaledwie dwa lata później w tomie Dzień duszy (1903):

W Młodej Polsce panowało przekonanie, że liryka powinna być wyrazem przeżyć duszy, a te uznawano za pełne sprzeczności – tajemnicze, nieprzeniknione, niedające się ogarnąć rozumem. W poezji Staffa odbijały się charakterystyczne dla epoki emocje i ich skrajności: entuzjastyczne zachwyty nad nowymi ideami i przekonanie o daremności wszelkich ludzkich wysiłków, twórczy szał i zmaganie się z marazmem. W Kowalu zostały wyrażone optymistyczne nadzieje przełomu XIX i XX wieku, w Deszczu jesiennym – ponure nastroje tego czasu.

Młodopolscy dekadencidekadentyzmdekadenci wyrażali przekonanie, że cywilizacja europejska doszła do swego kresu – nadzieje pokładane w rozwoju technologii ukazały się złudne, a ludzka jednostka we współczesnym świecie coraz bardziej odczuwa brak sensu istnienia, czuje się zbędna i bezradna wobec skomplikowanych procesów historycznych i socjologicznych. Reakcją wobec tej sytuacji był splinspleen, splinsplin objawiający się poprzez wycofanie z życia towarzyskiego, ucieczkę w świat marzeń, zagłębienie się w sobie. Niekiedy towarzyszyła mu także obojętność dla spraw codziennych, wyzbycie się uczuć i przekonanie o marności świata – jakby wzięte z Księgi Koheleta.

W Deszczu jesiennym Staff wyraził schyłkowy nastrój, wyczuwalny w środowisku artystów końca XIX wieku. Posłużył się przy tym popularnymi wówczas konwencjami literackimi. Zgodnie z panującą w epoce modą przedstawił postać szatana, który coraz częściej był ukazywany nie jako władca piekieł, lecz odrzucona istota, pełna zwątpienia i niepokoju, podobna do człowieka. Sam wiersz jest natomiast przykładem opisu pejzażu wewnętrznego, formy typowej dla symbolizmu, polegającej na wyrażaniu przeżyć wewnętrznych podmiotu poprzez odniesienia do przyrody i elementów krajobrazu, bez nazywania wprost poszczególnych stanów ducha.

Do szczególnie często powracających tematów epoki modernizmu należał deszcz. Opis tego zjawiska idealnie nadawał się do wykreowania przygnębiającego nastroju. Wrażliwi na doświadczenia zmysłowe młodopolanie porównywali towarzyszące opadom wrażenia słuchowe i dotykowe do monotonii egzystencji. W Deszczu jesiennym Staff odzwierciedlił za sprawą jednostajnego rytmu i melodii wiersza stan towarzyszący wielu swoim współczesnym.

Słownik