Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1aXyaaOcVygV1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Voltaire Listy o Anglikach

Francuz, który przybywa do Londynu, zastaje tam mnóstwo zmian nie tylko w filozofii, lecz w ogóle wszędzie. Zostawił w Paryżu świat pełen, a tutaj znajduje go pustym. W Paryżu każdy widzi wszechświat złożony z wirów subtelnej materii, w Londynie nikt czegoś podobnego nie spostrzega. U nas ciśnienie Księżyca wywołuje przypływ morza, u Anglików zaś morze ciąży w kierunku Księżyca, toteż kiedy waszym zdaniem Księżyc winien spowodować przypływ, według tych panów spodziewać się trzeba właśnie odpływu... U waszych kartezjanów wszystko dzieje się na skutek bodźca, którego nikt nie rozumie; u pana Newtona zawdzięczamy wszystko przyciąganiu, którego przyczyny także nikt nie zna. W Paryżu wyobrażacie sobie Ziemię okrągłą jak melon; w Londynie Ziemia jest na biegunach spłaszczona. Dla kartezjanów światło istnieje w powietrzu, a dla newtończyka przybywa ono ze Słońca w sześć i pół minuty.

vol Źródło: Voltaire, Listy o Anglikach, t. 1733.

Isaac Newton oparł mechanikę klasyczną na poglądzie, że przestrzeń różni się od czasu, a czas płynie jednostajnie, niezależnie od tego, czy coś się dzieje na świecie. Z tego powodu mówił o absolutnej przestrzeni i absolutnym czasie, aby odróżnić te byty od różnych sposobów, za pomocą których je mierzymy (które nazwał względnymi przestrzeniami i względnymi czasami). Od starożytności do XVIII w. istniały poglądy będące dziedzictwem fizyki Arystotelesa, które zaprzeczały, że przestrzeń i czas są rzeczywistymi bytami, i utrzymywały, że świat jest z konieczności materialnym plenumplenumplenum. Jeśli chodzi o przestrzeń, uważali oni, że idea pustej przestrzeni jest konceptualną niemożliwością. Przestrzeń to nic innego jak abstrakcja, której używamy do porównywania różnych układów ciał tworzących plenum. Jeśli chodzi o czas, przeciwnicy upierali się, nie może być upływu czasu bez zachodzenia gdzieś zmiany. Czas jest jedynie miarą cykli zmian w świecie.

Należy jednak pamiętać, że istniały też inne stanowiska, które zakładały istnienie próżni. Nie były one jednak tak popularne jak teorie Arystotelesa. Demokryt z Abdery przekonywał, że próżnia umożliwia atomom pozostawanie w ciągłym ruchu, tłumaczy ona również zwiększanie się i zmniejszanie różnych przedmiotów oraz różny, stawiany przez nie, opór. Żyjący w XVII w. Toricelli, będący pod wpływem Galileusza, dowiódł eksperymentalnie istnienia próżni.

RRuqeCEyUVD5W
Doświadczenie Torricelliego polegało na napełnieniu metrowej probówki rtęcią. Probówkę wprowadzono dnem do góry do szerszego naczynia z rtęcią, aby naczynia utworzyły zespół połączony. W wyniku parcia rtęci znajdującej się wyżej na tę poniżej część płynu wypływa z probówki. Ponad rtęcią tworzy się próżnia zwana próżnią Torricellego.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Z tymi zagadnieniami dotyczącymi ontologicznegoontologiaontologicznego statusu przestrzeni i czasu wiązało się pytanie o naturę prawdziwego ruchu. Newton zdefiniował prawdziwy ruch ciała jako jego ruch w przestrzeni absolutnej. Ci, którzy przed Newtonem lub niedługo po nim odrzucili taką rzeczywistość przestrzeni, zaprzeczali, że dany obiekt ma rzeczywisty ruch. Uważali raczej, że pojęcie ruchu rzeczywistego można analizować pod kątem specyfiki ruchów względnych lub ich przyczyn. Trudność (lub, jak twierdził Newton, niemożliwość) takiego postępowania stanowiła dla Newtona mocny argument za istnieniem przestrzeni absolutnej.

W najnowszej literaturze tezy Newtona dotyczące ontologii przestrzeni i czasu zostały nazwane substantywizmemsubstantywizmsubstantywizmem w przeciwieństwie do relacjonizmurelacjonizmrelacjonizmu. Należy jednak podkreślić, że Newton nie uważał przestrzeni ani czasu za autentyczne substancje (jak ciała i umysły), ale raczej za realne byty z własnym sposobem istnienia wymuszonym przez istnienie Boga (dokładniej jego wszechobecność i wieczność).

Obecnie Newton jest najbardziej znany jako fizyk, którego największym wkładem było sformułowanie zasad mechaniki klasycznej i teorii grawitacji, przedstawionych w jego dziele  Philosophae Naturalis Principia Mathematica (Matematyczne zasady filozofii naturalnej), po raz pierwszy opublikowanym w 1687 r., a teraz zwykle nazywanym Principiami Newtona. Poglądy Newtona na przestrzeń, czas i ruch nie tylko dostarczyły kinematycznejkinematycznykinematycznej podstawy dla tego monumentalnego dzieła, a tym samym dla całej fizyki klasycznej aż do początku XX w., lecz także odegrały integralną rolę w ogólnym systemie filozofii i teologii Newtona.

Scholium na początku Principiów, umieszczone pomiędzy „Definicjami” i „Prawami Ruchu”, przedstawia poglądy Newtona na czas, przestrzeń, miejsce i ruch. Rozpoczyna się od stwierdzenia, że ponieważ w życiu potocznym wielkości te są pojmowane w kategoriach ich relacji do ciał zmysłowych, należy z jednej strony rozróżnić relatywne, pozorne, wspólne ich wyobrażenie, a z drugiej – inne, same absolutne, prawdziwe, matematyczne wielkości.

Absolutny, prawdziwy i matematyczny czas

Absolutny, prawdziwy i matematyczny czas ze swej natury przepływa równomiernie, bez związku z czymkolwiek zewnętrznym, a zatem bez odniesienia do jakichkolwiek zmian lub sposobu pomiaru czasu (np. godzina, dzień, miesiąc lub rok).

Przestrzeń

Przestrzeń absolutna, prawdziwa i matematyczna pozostaje podobna i nieruchoma, bez związku z czymkolwiek zewnętrznym.

Miejsce

Miejsce ciała to przestrzeń, którą ciało zajmuje; miejsce może być bezwzględne lub względne w zależności od tego, czy przestrzeń jest bezwzględna lub względna.

Ruch

Ruch absolutny to przeniesienie ciała z jednego miejsca absolutnego do drugiego; ruch względny translacyjnytranslacjatranslacyjny to przeniesienie ciała z jednego względnego miejsca do drugiego.

Newton poświęca większość Scholium argumentowaniu, że rozróżnienie między rzeczywistymi wielkościami a ich względnymi miarami jest konieczne i uzasadnione.

Z tych charakterystyk jasno wynika, że według Newtona:

  • przestrzeń jest czymś odrębnym od ciała i istnieje niezależnie od istnienia ciał;

  • istnieje fakt, że dane ciało się porusza, oraz istnieje rzeczywista wielkość jego ruchu;

  • prawdziwy ruch ciała nie może być zdefiniowany w kategoriach ruchu danego ciała względem innych ciał.

Słownik

plenum
plenum

(łac. plenus) przestrzeń wypełniona jakąkolwiek substancją

ontologia
ontologia

(gr. on óntos – będący, byt, óntos on – rzeczywiście będący, istniejący + logos – słowo, nauka, teoria) jeden z głównych działów filozofii, który zajmuje się badaniem tego, co istnieje, w najbardziej ogólny z możliwych sposobów

substantywizm
substantywizm

(łac. substantia – istota) teza, że czasoprzestrzeń jest ontycznie niezależna od materii

relacjonizm
relacjonizm

(łac. relatio – zdanie sprawy, odniesienie, stosunek jednego przedmiotu do drugiego) teza, że czasoprzestrzeń jest zależna od materii

kinematyczny
kinematyczny

(gr. kínēma, kinēmatos – ruch) związany z ruchem

translacja
translacja

(łac. translatio – tłumaczenie, przeniesienie) ruch względny; taki, który można określić względem jakiegoś układu odniesienia (np. względem obserwatora), który jest związany z jakimś konkretnym miejscem (np. punktem obserwacji)