Czym jest filozofia?

RQqiTSnHilSDm1

Ilustracja przedstawia dwóch mężczyzn w togach. Mężczyźni stoją obok siebie. Mężczyzna po lewej jest starszy, ma półdługie, siwe włosy po bokach, jest łysiejący na czubku głowy, ma długą brodę z wąsami. Ma uniesiony palec wskazujący prawej ręki, w lewej ręce trzyma księgę. Mężczyzna po prawej jest młodszy, ma gęste, ciemne włosy z brodą i wąsami. W ręku trzyma księgę. Jest zwrócony w stronę starszego mężczyzny.

Słowo filozofia w najbardziej podstawowym znaczeniu oznacza „umiłowanie mądrości” (gr. philéō, miłuję; sophía, mądrość), co możemy zinterpretować jako pragnienie zgłębiania wiedzy o tym wszystkim, co istnieje. Jednak już u samych początków tej dziedziny zakres jej zagadnień podlegał nieustannym zmianom. W wyniku tych przekształceń w obrębie filozofii powstało wiele dyscyplin, takich jak chociażby: ontologia, epistemologia, etyka, aksjologiaaksjologiaaksjologia, estetyka itp. Pierwsi filozofowie, przedstawiciele szkoły milezyjskiejszkoła milezyjskaszkoły milezyjskiej, Tales, Anaksymander i Anaksymenes, poprzez obserwację zmiennych zjawisk w przyrodzie, starali się odkryć ich pierwszą przyczynę, archéarchéarché. Platon w swojej słynnej Akademii uczył zainteresowanych jego naukami, czym jest świat idei, bytów doskonałych i niezmiennych, które poznajemy za pomocą intelektu, a także o ich odmienności od bytów poznawalnych za pomocą zmysłów.

Zupełnie inny kierunek rozważań zaproponował René Descartes, w języku polskim nazywany Kartezjuszem, często określany mianem „ojca filozofii nowożytnej”. Francuski myśliciel, rozwijający swoją filozofię w XVII w., postanowił wyznaczyć nowe zagadnienia filozoficzne. Kartezjusz jest autorem słynnej formuły Cogito ergo sum, którą tłumaczymy z języka łacińskiego jako „Myślę, więc jestem”.

RuxcyFBs09vpL

Ilustracja przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz.

Twierdzenie Kartezjusza stało się dla niego punktem wyjścia dla określenia granic ludzkiego poznania, umożliwiając mu tym samym wyznaczenie podstaw wiedzy naukowej. Jak widzisz, filozofia stanowi pojemną dziedzinę, bogatą w różnego rodzaju zagadnienia, które można rozpatrywać na wiele sposobów.

Wybrane zagadnienia filozofii współczesnej

R1UroCHnVrfJG1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma krótkie, siwe włosy, pociągłą twarz ze zmarszczkami oraz założone okulary w czarnych oprawkach. Ubrany jest w garnitur.

Jednym z głównych globalnych problemów, poruszanych zarówno w obrębie nauki, sztuki, jak i filozofii, jest zagadnienie znaczenia wpływu ludzkiej działalności na zmiany klimatyczne. Paul Crutzen, chemik atmosfery, zaproponował, aby wyznaczyć nową epokę geologiczną, w której człowiek stanowi dominujący czynnik kształtujący Ziemię oraz obecne na niej życie w postaci współistnienia wielości gatunków.

Naukowiec określał nową epokę mianem antropocenu (pierwszy człon terminu wywodzi się z greckiego ánthrōpos i oznacza człowieka).

W odniesieniu do nowego terminu zaproponowanego przez Paula Crutzena filozofka i biolożka Donna Haraway rozważa zagadnienie powiązania zmian klimatycznych z działalnością człowieka i jej wpływem na bioróżnorodność. Jak zauważa myślicielka, aktualnie dokonujące się zmiany środowiskowe wiążą się ściśle z kolejnym w historii Planety wielkim wymieraniem gatunków.

R1IQN6rEYBp001

Zdjęcie przedstawia starszą kobietę. Ma prostokątną twarz ze zmarszczkami, jest szeroko uśmiechnięta, ma siwe włosy zakrywające jej czoło. Ubrana jest w czarny sweter i wzorzystą kamizelkę.

Filozofka proponuje wprowadzenie pojęcia gatunków stowarzyszonych, które ma skłaniać nas do rozważenia powiązań zachodzących pomiędzy różnymi gatunkami zwierząt, roślin, mikroorganizmów rozumianymi jako złożone ekosystemy. Haraway stara się ukazać, w jaki sposób ludzkie życie na Ziemi jest ściśle sprzężone z aktywnością innych, nie‑ludzkich stworzeń bytujących na naszej planecie. Badaczka zasłynęła również z rozważań dotyczących figury cyborga, za pomocą której filozofka pragnęła wykazać, w jaki sposób technologia stanowi część nas samych. Jak pisze Haraway:

RhNyF9S7MzpLx1

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Ma owalną twarz, ciemnosiwe, lekko kręcone, krótkie włosy. Jest uśmiechnięta. Trzyma się za ręce. Ubrana jest w niebieską koszulę i jasny sweter.

Feministyczna filozofka Rosi Braidotti zajmuje się zagadnieniem wzajemnego wpływu różnych czynników składających się na ogół tego, co nazywamy planetą Ziemia. Myślicielka rozważa współdziałanie ludzkiej aktywności z tym, co nie‑ludzkie w postaci zwierząt, roślin, mikroorganizmów, rzeczy, a także zjawisk klimatycznych i geologicznych. Dokonujące się przekształcenia powiązanych ze sobą zjawisk i istnień filozofka nazywa procesami stawania się. W tym kontekście Braidotti zastanawia się nad sprzężonymi przeistoczeniami, zachodzącymi pomiędzy ludzkimi i nie‑ludzkimi przejawami życia na naszej planecie, które filozofka ogółem określa jako stawanie‑się‑ziemią. Filozofka rozpatruje m.in. zmiany klimatyczne (mające wpływ na zasoby wody pitnej, a także wyrażające nieustające formowanie się krajobrazu Ziemi) i ich powiązanie z przeistaczaniem się populacji różnych gatunków. W swojej książce pt. Po człowieku filozofka pisze:

Ruke08SZrlT9c1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma krótkie, zaczesane na bok włosy, nosi okulary w okrągłych oprawkach. Ma na twarzy zmarszczki. Ubrany jest w garnitur. Siedzi przy biurku i przemawia do mikrofonu.

Francuski myśliciel Bruno Latour współtworzy system filozoficzny określany mianem teorii aktora‑sieci (ang. actor‑network theory), która umożliwia analizy wzajemnych wpływów różnego rodzaju aktorów, czy też aktantów, czyli czynników, które, ze względu na swoje powiązania, stanowią sieci powiązań.

Stanowisko rozwijane przez badacza umożliwia nam „śledzenie poczynań” takich obiektów, jak np. plastik, którego masowe rozprzestrzenianie stanowi jeden z ważnych globalnych problemów. Masowo powstające tworzywa sztuczne są aktualnie obecne niemal w każdym zakątku Ziemi. Obecność plastiku wpływa niekorzystnie na różnego rodzaju ekosystemy składające się z wielu organizmów, powodując ich obumieranie.

Słownik