Świt

Cywilizacja egipska narodziła się około IV tysiąclecia p. n. e. na terenach znajdujących się w dolinie Nilu. Obejmowała ona obszar zlokalizowany w delcie rzeki oraz wąski pas o szerokości od kilkunastu do kilkudziesięciu kilometrów rozciągający się po obu jej brzegach. Przez większość czasu południowa granica starożytnego Egiptu sięgała do tzw. pierwszej kataraktykataraktakatarakty. Nil stanowił podstawę życia starożytnego Egiptu. Jego wylewy nanosiły żyzny muł, umożliwiający uprawę ziemi i gwarantujący obfite plony. Rozbudowany system irygacyjny rozprowadzał wodę na tereny położone w dalszej odległości od rzeki oraz odprowadzał jej nadmiar podczas wylewów.

R135xDZEct9DR

Mapa przedstawia Starożytny Egipt. Do jego głównych miast należała Aleksandria, Memfis i Teby. Egipt dzielił się na cztery krainy Egipt Dolny i Górny oraz Nubia Dolna zwana Wawat i Nubia Górna zwana Kusz. Tereny żyzne znajdowały się wzdłuż rzeki Nil i jej delty oraz nielicznych oazach znajdujących się na zachód od Nilu. W Nubii Dolnej i Górnej na Nilu znajdowało się pięć Katarakt.

Egipt dzielił się na dwie części: Egipt DolnyDolny EgiptEgipt Dolny oraz GórnyGórny EgiptGórny. Zjednoczenia na drodze podboju dokonał faraonfaraonfaraon Narmer. Jego panowanie rozpoczęło ponadtrzytysiącletnią historię  państwa egipskiego oraz zapoczątkowało panowanie trzydziestu dynastii. 

Dzieje Egiptu zostały podzielone na okresy panowania poszczególnych dynastii. Periodyzacji takiej dokonał żyjący na przełomie IV i III w. p.n.e. historyk egipski Maneton, a po nim przejęła większość badaczy cywilizacji starożytnego Egiptu, dodając podział na cztery główne epoki, przedzielone tzw. okresami przejściowymi.

Wyjaśnij, na jakie trudności związane z periodyzacją mógł natknąć się historyk badający dzieje starożytnego Egiptu. Czy współczesny badacz jest w stanie precyzyjnie określić datę wydarzeń? Z czego to wynika? 

R1LmrXwcAnze9

Ilustracja przedstawia koronę faraona. Składa się ona z dużych bocznych płatów składających się z żółto‑niebieskich pasków. Bo obu stronach korony znajdują się dwa złote berła. Prawe ozdobione niebieskimi pasami i zakończone hakiem, a lewe zakończone frędzlami.

R8t42EwKYUWE5

Ilustracja przedstawia faraona. Ma on długą czarną bródkę i silny czarny makijaż wokół oczu. Na głowie ma wysoką brązową koronę z białym elementem przypominającym wazon. Na szyi ma kolorowy naszyjnik. Wokół pasa ma przewiązaną białą opaskę z licznymi złotymi i kolorowymi ozdobami. W prawej ręce trzyma wysoką niebieską laskę ,a w lewej niebieski krzyż egipski.

Wielkość i załamanie

Najstarszy okres rozwoju starożytnego Egiptu został nazwany Starym Państwem. W tym czasie następowało kształtowanie się zrębów państwowości egipskiej i tworzenie centralnej administracji opierającej się na absolutnej i teokratycznej władzy faraona oraz skupionego wokół niego dworu na czele z najważniejszym urzędnikiem, wezyrem. Celem usprawnienia zarządu terytorialnego podzielono kraj na nomy, a na ich czele postawiono nomarchównomarchanomarchów. W okresie Starego Państwa wynaleziono pismo hieroglificzne, ukształtował się panteon najważniejszych bóstw egipskich na czele z Bogiem Ra oraz podstawy wierzeń. Symbolem tego czasu były wielkie piramidy, w których po śmierci składano ciała zmarłych faraonów; do dziś są nieodmiennie kojarzone ze starożytną cywilizacją egipską.

RErCVdFAVo43d

Na zdjęciu znajduje się ogromna kamienna piramida. Przed nią znajdują się kamienne ruiny składające się z dużych bloków skalnych i kolumn.

Po upływie około pięciuset lat cywilizacja ta popadła w kryzys. Po pierwsze zaznaczyły się tendencje odśrodkowe. Sprawujący władzę na prowincji nomarchowie przemienili swoje urzędy w dziedziczne, przekazując je własnym potomkom. Doprowadziło to do powstania swoistych lokalnych dynastii, coraz częściej nie uznających władzy centralnej w Memfis. Dodatkowo kraj ogarnęła klęska suszy. Spowodowało to pogorszenie warunków życia zwłaszcza wśród niższych warstw społecznych oraz wzrost niepokojów wywołanych przez cierpiących głód ludzi. Upadł nimb boskości faraona. Wszystko to doprowadziło do zamieszek, w wyniku których upadło Stare Państwo, a także do trwającego niemal dwieście lat okresu kryzysu społeczno‑politycznego. Okres słabości państwa wykorzystali sąsiedzi, najeżdżając kraj. Egipt rozpadł się na dwa niezależne ośrodki władzy w Herakleopolis i Tebach. 

Odrodzenie z upadku

Po wielu latach zapaści w końcu udało się władcy z Teb doprowadzić do zjednoczenia kraju. Rozpoczął się okres tzw. Średniego Państwa. W tym czasie następowało nie tylko odrodzenie władzy centralnej, ale też odbudowa potęgi egipskiej monarchii. Był to okres wielkiej świetności Egiptu. Kolejnym faraonom udało się opanować część NubiiNubiaNubii oraz zachodnią część Półwyspu Synaj wraz z bogatymi kopalniami. Dzięki udanym podbojom oraz opanowaniu terenów bogatych w surowce, przez które przechodziły szlaki handlowe, powstały sprzyjające warunki do rozwoju ekonomicznego. Okres Średniego Państwa to również czas wspaniałego rozkwitu kulturalnego. W sztuce zostały ustanowione wzorce klasyczne, stanowiące inspirację dla następnych pokoleń. Rozwijało się wiele gatunków literackich, literatura religijna, profetyczna, moralizatorska czy przygodowa. Z okresu Średniego Państwa na przykład pochodzą Opowieści Sinuheta, osnute na kanwie dziejów Egipcjanina w okresie Nowego Państwa, czy Proroctwo Neferti nawiązujące do wątków narodowej katastrofy.

Na XVIII w. p. n. e. powtórnie przypada okres osłabienia władzy centralnej w Egipcie. Kraj padł łupem najeźdźców z Kannanu, którzy osiedlili się w północnej części państwa, resztę terenów pozostawiając w rękach lokalnych książąt. Dopiero po upływie około dwustu lat udało się władcom egipskim doprowadzić do wygnania Hyksosów i ponownego zjednoczenia kraju. 

Od wielkiej potęgi do ostatecznego kryzysu

W czasach tzw. Nowego Państwa Egipt osiągnął pozycję największej bliskowschodniej potęgi. Granice państwa zostały rozszerzone tak, że wpływy państwa faraonów sięgały nie tylko terenów Nubii czy Libii, lecz także Azji Mniejszej, Mezopotamii i Krety. W polityce wewnętrznej wielkie znaczenie zaczęły odgrywać świątynie, które stały się niezależnymi gospodarczo, a często też politycznie organizmami. To właśnie na związanej z nimi warstwie kapłańskiej, a także na armii oraz urzędnikach opierała się potężna władza faraona. 

RjGUnje5hNwui

Na zdjęciu znajdują się kamienne ruiny budowli składającej się z wysokiego muru i licznych kolumn.

R1BEXWNXNLJsK

Na zdjęciu znajduje się zniszczona kamienna płaskorzeźba. Przedstawia ona lwa z głową człowieka, na którego spływają promienie słońca. Wokół lwa znajdują się liczne hieroglify.

Po latach podbojów i rozkwitu nad Egiptem zawisło potężne niebezpieczeństwo w postaci tzw. ludów morza. Mianem tym określano różne plemiona zamieszkujące tereny nad Dunajem i Morzem Czarnym. Pod ich naporem upadło wielkiej imperium Hetytów oraz cywilizacja mykeńska. Egiptowi udało się początkowo zażegnać niebezpieczeństwo, ale zwycięstwo nad bitnymi plemionami było tymczasowe. Kraj dotknięty kryzysem ekonomicznym i społecznym szybko pogrążył się w walkach wewnętrznych. Wkrótce też padł łupem Asyryjczyków, a po nich w VI w. perskiego władcy Kambyzesa II. Najazd perski ostatecznie położył kres niezawisłości kraju. W 332 r. p.n.e. Egipt został podbity przez Aleksandra Wielkiego i dostał się na kolejne stulecia pod panowanie greckiej dynastii Ptolemeuszy. W 30 r. p. n.e. znalazł się w granicach Rzymu jako jedna z jego prowincji. 

R10k1Fl5AliGL

Szkic przedstawia prawdopodobnie Kleopatrę siódmą Filopatros z profilu. Ma ona ogromną koronę przylegającą do głowy i przypominającą ptaka. Wystają z niej ogromne rogi, między którymi znajduje się kula.

Od tego czasu przez blisko pięć wieków starożytny Egipt funkcjonował w ramach wielkiego Imperium Rzymskiego, a jego ludność – zwłaszcza elity – ulegały stopniowej romanizacji. Po upadku cesarstwa państwo to padło ofiarą podboju arabskiego, przez następne stulecia przechodząc różne koleje losu, zaś dziedzictwo starożytne powoli ulegało zapomnieniu, przykryte piaskami pustyni. 

Słownik

Słowa kluczowe

Amenhotep IV, Aton, cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, Echnaton, Egipt, faraon, Libia, Totmes III, pradzieje, starożytny Wschód

Bibliografia

Oxford. Wielka Historia Świata, t. 3, Egipt, kraje sąsiednie: Nubia–Libia–Etiopia, Warszawa 2005.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.

Z. Kosidowski, Gdy słońce było bogiem, Warszawa 1966.

Herodot, Dzieje, tłum S. Hammer, 2015.