Przeczytaj
Złoty wiek Aten
Po wojnach perskich i zwycięskich bitwach pod Maratonem (490 p.n.e.) i Salaminą (480 p.n.e.) Ateny zyskały status hegemonahegemona, czyli przywódcy wszystkich państw greckich. Symbolem potęgi miasta stał się AkropolAkropol, wzgórze warowne, cytadela i główne sanktuarium, odbudowane z rozmachem w V wieku p.n.e. przez PeryklesaPeryklesa, wybitnego wodza i polityka. Czasy jego rządów określane są „złotym wiekiem Aten”, ponieważ wówczas powstały najwybitniejsze dzieła architektury i rzeźby greckiej, dziś określane mianem klasycznych arcydzieł
. Przyjacielem i doradcą ateńskiego stratega był FidiaszFidiasz, uważany przez starożytnych za najwybitniejszego rzeźbiarza swoich czasów. Czuwał on nad realizacją najważniejszych przedsięwzięć artystycznych na wzgórzu bogów.
Akropol Ateński
Na Akropol wiedzie szeroki trakt schodów. U wejścia na wzgórze stoją PropylejePropyleje, wspaniały portyk złożony z kolumn doryckich […]. Z boku znajdował się budynek większy od innych, tzw. Pinakoteka, z przeznaczeniem na zbiór obrazów. Było to pierwsze na świecie muzeum. […] Piękno Akropolu zdumiewało. Nad miastem wznosiło się wzgórze z monumentalną świątynią, prostą w konstrukcji, niezwykle proporcjonalną i jasną. Z daleka widać było posag Ateny Promachos. Grot jej złoconej włóczni błyszczał w słońcu i widoczny był żeglarzom wpływającym do portu w Pireusie. Na Akropolu mieścił się bogaty skarbiec ateński, stąd rozpoczynała się wielka procesja ku czci Ateny.
Cytat za: Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Warszawa-Kraków 1977, s. 125–127.
W głębi wznosi się Partenon poświęcony Atenie jako bogini mądrości (dzieło Iktinosa i Kallikratesa w latach 447–432 p.n.e.). Świątynia jest zbudowana w porządku doryckim, na planie megaronumegaronu otoczonego kolumnadą (podwójną na froncie i tyle). Nad wejściami wznoszą się przyczółkiprzyczółki. W celiceli (naos) stał posąg Ateny Partenon, z tyłu mieścił się skarbiec. MetopyMetopy fryzu były rzeźbione, także fryz wewnętrzny. Wspomniane rzeźby wyszły spod dłuta Fidiasza. […] Fryz ten przedstawia procesję podczas tzw. panatenajów, czyli uroczystości ku czci Ateny, jakie odbywały się co cztery lata. Tu po raz pierwszy przedstawiono w świątyni nie temat mitologiczny, ale sceny wzięte z życia: poczynając od strony zachodniej widzimy formowanie się pochodu, dalej jego przebieg z kawalkadą koni i przyjęcie defilady przez siedzących bogów.
Cytat za: Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Warszawa-Kraków 1977, s. 126, 135.
Na lewo od Propylejów stoi Erechtejon. Zbudowano go w porządku jońskim w r. 421. Świątynia poświęcona była Atenie i Posejdonowi, założycielom miasta. Budowę prowadzono do r. 405. Z boku Erechtejonu znajduje się przedsionek; tu zamiast kolumn podpierają belkowanie posągi sześciu kobiet (zwane kariatydamikariatydami), które w ręku trzymały chleby ofiarne.
Cytat za: Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Warszawa-Kraków 1977, s. 126–127.
Na prawo od wejścia, na samym brzegu wzgórza, stoi do dziś mała świątynia Nike w stylu jońskim, rodzaj tzw. templum in antistemplum in antis (antami nazywane są prostokątne występy boczne). Ta jedyna w swoim rodzaju świątynka, dzieło KallikratesaKallikratesa (ok. 425 p.n.e.), zwrócona jest ku Salaminie, przypominając wielkie zwycięstwo Aten i ich opiekuńczej bogini nad flotą perską.
Cytat za: Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, Warszawa-Kraków 1977, s. 128.
Pojęcie klasyczności
Współczesne pojęcie „klasycznyklasyczny” powiązane jest ze sztuką grecką w trojaki sposób:
1) Odnosi się ono do kanonu dzieł niezrównanych i niedościgłych w mistrzostwie opracowania lub doskonałości rozwiązań artystycznych, pochodzących z V i IV wieku p.n.e.
2) Oznacza sztukę wzorowaną na antycznej (greckiej i rzymskiej) tradycji, opartą na regułach „klasycznego” kanonu estetycznego, tworzoną w duchu „klasycznej” harmonii i symetrii, wywołujących wrażenie równowagi, spokoju i wzniosłości duchowej.
3) Określa dzieła wzorcowe, najlepsze w swojej kategorii, powszechnie uznane za wartościowe, będące szczytowym osiągnięciem w jakim czasie historycznym lub w danej kulturze (czy też w twórczości pojedynczego artysty).
Synonimem klasyczności i klasycznego piękna jest sztuka tworzona w Atenach za czasów Peryklesa. Określa się ją mianem sztuki epoki klasycznej, a więc sztuki greckiej najbardziej typowej, najlepszej, najszerzej znanej i najczęściej przywoływanej.
Słownik
(łac. cella – izba < gr. naós – okręt, nawa) – najważniejsza, zamknięta część starożytnej świątyni greckiej, w której znajdował się posąg kultowy; zwykle na planie prostokąta z przedsionkiem w formie portyku.
(gr. hégemon) – przewodnik, przywódca
(gr. Karyátides – dziewczęta, od tancerek‑niewolnic ze wsi Karýai, która wspierała Persów w wojnie z Grekami) – w antycznej architekturze rzeźbiona figura kobieca spełniająca rolę podpory lub kolumny wspierającej belkowanie budowli.
(gr. mégaron, od mégalou – wielki ) – reprezentacyjny budynek na planie prostokąta, z jednym pomieszczeniem i wejściem na krótszej ścianie; podstawowa forma planu świątyni greckiej i pomieszczeń dla mężczyzn w domu greckim; dawniej składowa część starożytnych pałaców mykeńskich.
(gr.) – element dekoracyjny greckiej świątyni, kwadratowa płyta miedzy tryglifami we fryzie doryckim, wypełniona płaskorzeźbą lub gładka, malowana.
(od gr. mýstis – mistyk, wtajemniczony i ágo – przeprowadzić) – kapłan wtajemniczający w misteria
(gr. propylaia; od propylaios – umieszczony przez bramą) – monumentalna brama w formie portyku (zadaszonego przejścia z kolumnami) prowadząca zwykle do świątyń lub sanktuariów.
(fronton – wł. frontone, od fronte – przód, front < łac. frontis – czoło) – trójkątny szczyt fasady świątyni klasycznej (lub budowli w stylu klasycznym) nad portykiem kolumnowym, pomiędzy krawędziami dwuspadowego dachu i gzymsem. Jego gładkie lub wypełnione dekoracją rzeźbiarską wewnętrzne pole nazywane jest tympanonem.