Na początku dialogu Sokrates dzieli się przypuszczeniami dotyczącymi pośmiertnych losów człowieka:

Z punktu widzenia Sokratesa dobrym człowiekiem jest przede wszystkim filozof:

Wyjaśnienie to zakłada przywołanie dwu ważnych dla platonizmu tez – pierwsza, nienowa zresztą w kulturze greckiej, mówi, że człowiek jest istotą złożoną z dwu różnych istności – ciała i duszy. Aktywność ciała i aktywność duszy kierują człowieka do różnych światów – ciało do świata zmysłowo postrzeganych rzeczy, dusza do świata inteligibilnegointeligibilnyinteligibilnego, w którym odkrywa ona i poznaje idee, niecielesne byty doskonałe. Druga teza mówi, że śmierć jest rozstaniem duszy i ciała.

W trakcie życia człowiek filozofujący, czyli poszukujący wiedzy, zwraca się w pierwszym rzędzie ku duszy, starając się nie ulegać presji zmysłów – dusza rozumuje najlepiej, gdy jej nic z tego nie przeszkadza: ani słuch, ani wzrok, ani ból, ani też jakakolwiek przyjemność […] dusza filozofa gardzi ciałem i ucieka od niego, pragnąc pozostawać sama ze sobąIndeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹. Jedynie dzięki pracy rozumu, a więc duszy, można poznać to, co według Platona istnieje naprawdę i naprawdę godne jest poznania, czyli świat idei. Poznanie tego, co doskonale istnieje, daje doskonałą wiedzę, ale jest to możliwe wówczas, gdy poznający oddzielony jest możliwie najwięcej od oczu i uszu oraz, by tak rzec, od całego ciała, które mąci duszę.Indeks górny 222 Indeks górny koniec²²²

Wniosek z powyższych rozważań jest następujący: kto filozofuje, ten nie obawia się śmierci, gdyż w trakcie życia nieustannie się do niej przygotowuje.

Nie chodzi oczywiście o to, by po prostu porzucić jak najprędzej życie. Myślenie o śmierci jest tak naprawdę refleksem naszego myślenia o życiu i rozważania z Fedona należy widzieć w tej perspektywie. Wywód Sokratesa dotyczy w tym samym stopniu  pytania o sens śmierci, jak i pytania o sens życia, i jest pochwałą takiego życia, które kieruje człowieka ku mądrości. Współczesny historyk pisze a propos dialogu Fedon, że w gruncie rzeczy w filozofowaniu: 

Sokrates  nie tyle referuje przyjaciołom wiedzę rozumianą jako zespół sądów, ile dzieli się  doświadczeniem ćwiczenia się w umieraniu, czyli w zmianie sposobu myślenia, co stanowi dla niego istotę filozofowania.

W perspektywie starożytnej filozofii istniała jednak pewna trudność związana z powyższym rozumieniem znaczenia duszy. Aby dusza mogła poznać byty wieczne, musiała mieć pokrewną im naturę. Oznaczało to w pierwszym rzędzie wymóg nieśmiertelności. Platon stanął więc przed zadaniem wykazania, że dusza człowieka jest wieczna, i dużą część Fedona poświęcił tej kwestii.

Znajdujemy w dialogu cztery dowody na nieśmiertelność duszy (inne znajdujemy też w dialogach FajdrosP1HKvqKRSFajdros i PaństwoPPZpc41jSPaństwo). Pierwszy z nich [70e–72b] opiera się na poglądzie, że stawaniem się rzeczy rządzi zasada przeciwieństw, na przykład ze spania powstaje czuwanie, a z czuwania spanie.

Drugi [72e–77a] opiera się na poglądzie, że w umyśle znajduje się doskonała wiedza aprioryczna, która nie mogła być efektem postrzeżeń zmysłowych. Sokrates wywodzi to na przykładzie pojęcia równości, które jego zdaniem poprzedza postrzeżenia rzeczy, więc nie może z postrzeżeń pochodzić. To samo oczywiście dotyczy pojęć najważniejszych: dobra, sprawiedliwości, czy piękna. Są one wzorcami, wedle których rozumiemy i oceniamy rzeczy, i są wrodzone. Skoro tak, to – konkluduje wywód Sokrates – nasze dusze istniały przedtem, zanim weszły w postać ludzką. Istniały bez ciał i były w posiadaniu mądrościIndeks górny 444 Indeks górny koniec⁴⁴⁴. Zdobywanie wiedzy  jest więc w istocie przypominaniem jej sobie.

R8LDaeZZCejMC1

Ilustracja przedstawia ciemną sylwetkę mężczyzny. Za mężczyzną znajduje się morze oraz pochmurne niebo. Z prawej strony pada na mężczyznę zielonkawy blask.

Dowód trzeci [79a–81b] - wychodzi od przesłanki, że dusza jest, w przeciwieństwie do rzeczy, bytem niewidzialnym i niezłożonym, a więc niepodlegającym rozpadowi. Jako taka dusza jest bliższa bytom niezmiennym i wiecznym, czyli boskim, jak nazywa to Platon, niż ciału.

Wniosek jest następujący:

O boskiej naturze duszy zaświadcza też zdaniem Platona to, że ze swojej natury włada ona ciałem. 

Czwarty dowód [104a–106 d] zasadza się na samotożsamości duszy. Jeśli duszy przysługuje życie i ona wnosi życie do ciała, to nie może jednocześnie przysługiwać jej coś przeciwstawnego, czyli śmierć.

Waga powyższych argumentów jest oczywiście zróżnicowana. Niektóre z propozycji zawartych w Fedonie z trudem można pogodzić z tym, co o duszy pisze Platon w innych dialogach. Niezależnie jednak od tego wszystkie argumenty ugruntowują charakterystyczny dla platonizmu hierarchiczny dualizm ciała i duszy. Dualizm ten będzie podstawą przekonania, że ciało człowieka jest dla duszy miejscem nieswoistym, że – jak to określił dosadnie Platon – jest więzieniem duszy.  Z tym z kolei wiązała się z jednej strony koncepcja życia ziemskiego jako „upadku w rzeczy”, z drugiej zaś platońska eschatologiaeschatologiaeschatologia – koncepcja wędrówki dusz i bytowania ich w świecie nadzmysłowym.

Fedon kończy się przejmującą sceną śmierci Sokratesa po wypiciu trucizny. Scenę tę prawdopodobnie Platon przekazał wiernie. Otwarte natomiast pozostaje pytanie o to, w jakim stopniu podane przez niego racjonalne argumenty na rzecz nieśmiertelności duszy rzeczywiście były ważne dla godnej postawy Sokratesa, która wyrosła przede wszystkim z doświadczenia dążenia do mądrości, a więc i oswajania śmierci.

Słownik