Przeczytaj
Wiersz Tadeusza Różewicza Spóźniona odpowiedź pochodzi z tomu Na powierzchni poematu i w środku. Zbiór ukazał się w 1983 roku i jak pisze badacz twórczości Różewicza stanowi:
Różewicz zmienny - Różewicz ten sam(...) demonstrację, a zarazem manifest jego swoistej twórczości egzystencjalnejegzystencjalnej (...), gdzie kojarzy „wiersz zewnętrzny” z „wierszem wewnętrznym” i dociera „aż do rdzenia / do języka cierpienia / do śmierci”.
Źródło: Tadeusz Drewnowski, Różewicz zmienny - Różewicz ten sam, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza” 2001, t. 36, s. 16.
Wiersze w tym tomie niejednokrotnie opisują niemożność zdefiniowania poezji jako takiej. Częściej natomiast Różewicz pyta w swoich utworach o sens jej tworzenia, korzyści dla świata płynące z tego aktu oraz – jak w przypadku wiersza Spóźniona odpowiedź – o cenę, jaką płaci się za bycie poetą. W ten sposób podejmuje refleksję o charakterze metapoetyckim, autotematycznym.
Bycie poetą w utworze Różewicza oznacza cierpienie, samotność, wyobcowanie ze świata, ale rodzi się ono w ludzkim wnętrzu, wyrasta z przeżytego doświadczenia. Paradoksalnie poezja nikomu nie jest potrzebna, niczemu nie służy, ale w planie konkretnej egzystencji jest znakiem wrażliwości, pomaga odczuwać realność własnego bytowania.
Utwory Różewicza są w dużym stopniu intertekstualne. Pisze o tym Stanisław Burkot:
Dlaczego "zawsze fragment"?Utwory poetyckie Różewicza od samego początku – od debiutu – prezentują określony typ gier intertekstualnych. W regułach gry nie odnajdziemy jednak klasycznych form stylizacyjnych, takich jak parodia, pastisz, trawestacja, imitacja, z ich palimpsestową strukturą podwójnego kodu. Ważne wydaje się spostrzeżenie Jacka Łukasiewicza, że „Różewicz nie stylizuje, za to z upodobaniem cytuje”. Komplikacja dalsza, w przypadku Różewicza, dotyczy samego rozumienia tekstu: nie chodzi tylko o teksty literackie (artystyczne) sensu stricto, lecz także o teksty „użytkowe” – wycinki prasowe, wypowiedzi radiowe, telewizyjne, fragmenty potocznych, prywatnych rozmów itp. To one, także teksty cudze, pełnią ważne funkcje w całej powiedzi. Jednakże to jeszcze nie wszystko: w obrębie pojęcia tekstu sensu largo wchodzą także liczne przywołania, więc swoiste cytaty, dzieł z zakresu plastyki.
Źródło: Stanisław Burkot, Dlaczego "zawsze fragment"?, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, nr 20, s. 47.
Słownik
wprowadzenie do utworu literackiego wypowiedzi ukazującej czytelnikowi proces tworzenia, powstawania dzieła, tajniki warsztatu autora, czy refleksji nad pisarstwem; w powieści może przybierać formę rozbudowanych refleksji na temat powstawania utworu lub demaskujących fikcję świata przedstawionego, w liryce autotematyzm pojawia się w utworach programowych, manifestach poetyckich
(gr. chiasmós < chiázō – rozmieszczam na krzyż; od nazwy litery greckiej chi, która ma kształt X) – krzyżownik, symetryczny układ krzyżowy dwóch paralelnych zdań; kolejność części jednego zdania jest odwróceniem kolejności poszczególnych części zdania drugiego (Deszcz pada, wieje wiatr).
(łac. existentia – istnienie, byt) – współczesny kierunek filozoficzny występujący również w literaturze pięknej podejmujący tematykę indywidualnego istnienia człowieka w świecie, jego wolności wyborów, samotności, alienacji, świadomości śmierci
(łac. imitatio – naśladowanie) rzecz naśladująca inną rzecz
(łac. inter – pośród; textum – tkanka, sukno, tekst) – relacje zachodzące między różnymi tekstami kultury (np. utworami literackimi, dziełami plastycznymi i muzycznymi); aluzje i nawiązania do innych tekstów
dotyczący poetyckiej wypowiedzi na temat poezji
(gr. palímpsēston [biblion] – ponownie zeskrobana [księga]) papirus lub pergamin, na którym zatarto tekst pierwotny i który, dla zaoszczędzenia kosztownego — zwłaszcza we wczesnym średniowieczu — materiału pisarskiego zapisano ponownie
(gr. parōidía od pará – poza, obok, mimo i ōidḗ – pieśń) świadome naśladowanie danego wzorca literackiego (dzieła, stylu, gatunku), polegające na celowym wyostrzeniu jego cech formalno‑stylistycznych oraz zmianie tematycznej i ideowej, prowadzi do efektów zabawnych, satyrycznych lub skłaniających do refleksji czy dyskusji; nieudolne naśladownictwo lub zdeformowana, wypaczona postać czegoś
(wł. pasticcio – pasztet) odmiana stylizacji; utwór, który powstał w wyniku świadomego podrabiania stylu autora, dzieła lub szkoły literackiej; polega na szczególnym wyeksponowaniu cech typowych dla naśladowanego stylu; może służyć ośmieszeniu lub skrytykowaniu danego sposobu pisania
(łac.) w szerokim znaczeniu
(łac.) w ścisłym znaczeniu
(wł. travestire – przerabiać) odmiana parodii, przeróbka utworu poważnego na komiczny, przy zachowaniu charakterystycznych elementów treści i kompozycji pierwowzoru; polega na zastąpieniu wzniosłego stylu dzieła naśladowanego przez styl niski (i odwrotnie), skontrastowany z charakterem tematu. Trawestacja jest dominującą cechą stylu poematów heroikomicznych, występuje często w literaturze humorystycznej, tekstach kabaretów i szopek politycznych