Przeczytaj
Pozycja wyjściowa
17 listopada 1918 r. oficjalnie władzę nad wojskiem niepodległego państwa polskiego przejął Józef Piłsudski, a tekę premiera objął Jędrzej Moraczewski. Jedynie Niemcy uznały nowy rząd, co źle wpływało na odbiór sprawy polskiej przed zbliżającą się konferencją pokojową w Paryżu. Politycy brytyjscy, francuscy czy włoscy upatrywali polskiego przedstawicielstwa za granicą w Komitecie Narodowym Polskim (KNP)Komitecie Narodowym Polskim (KNP), który dzięki zorganizowaniu Armii Polskiej we Francji i sprawnej dyplomacji zyskał przychylność Zachodu. Oficjalna nota wysłana z Warszawy z prośbą o wymianę przedstawicieli dyplomatycznych pozostała bez odpowiedzi. W tej sytuacji, dla dobra sprawy, rząd w kraju i KNP postanowili się porozumieć. Na początku 1919 r. delegacja z Warszawy przybyła do Paryża, gdzie odbyły się trzydniowe negocjacje z członkami KNP. W ich wyniku Moraczewski zrezygnował z funkcji premiera na rzecz polskiego pianisty i kompozytora oraz działacza niepodległościowego Ignacego Jana Paderewskiego, który dodatkowo objął resort ministerstwa spraw zagranicznych. Oprócz decyzji o ustanowieniu ponadpartyjnego gabinetu negocjatorzy zdecydowali również, że to Paderewski i prezes KNP Roman Dmowski będą reprezentować Polskę na paryskiej konferencji.
Dlaczego konferencja nie miała charakteru otwartego, a organizatorzy kontrolowali listę uczestników?
Oficjalne otwarcie paryskiej konferencji pokojowej nastąpiło 18 stycznia 1919 r., jednak Paderewski przyjechał do Francji z opóźnieniem, na co wskazuje data doręczenia mu przepustki − 1 kwietnia 1919 r. Wobec nieobecności premiera polskie postulaty przedstawił samodzielnie Roman Dmowski, który wykazał się dużym talentem oratorskim oraz zabłysnął znajomością języków francuskiego i angielskiego. W swojej przemowie mówił o Polsce obejmującej:
Wielkopolskę,
Pomorze Gdańskie z Toruniem, Bydgoszczą, Gdańskiem i Elblągiem,
Powiśle,
Warmię i Mazury,
Górny Śląsk,
część Dolnego Śląska,
Królestwo Polskie (bez ziemi suwalskiej),
gubernię witebską,
gubernię wołyńską,
część guberni podolskiej (z Kamieńcem Podolskim i Płoskirowem),
Galicję,
znaczne obszary Śląska Cieszyńskiego,
część Orawy i Spisza.
Jakimi kryteriami kierowała się polska delegacja, przygotowując swoją propozycję?
Początkowo stanowisko polskie dotyczące granicy zachodniej spotkało się z akceptacją Rady DziesięciuRady Dziesięciu. Odrzucono tylko sugestie dotyczące skrawków Pomorza Zachodniego i Dolnego Śląska. Plebiscyt, w którym to ludność na drodze głosowania zadecydowałaby o przynależności zamieszkiwanych przez nią terenów, miał się odbyć wyłącznie na Mazurach. Z takim scenariuszem nie zgadzał się jednak brytyjski premier David Lloyd George, który uważał, że jego realizacja przyczyni się do nadmiernego osłabienia Niemiec i zaburzenia równowagi sił w Europie.
Finał
Jaką funkcję w latach 1919−1939 pełnił sfotografowany słup?
Podpisany 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski uznawał Niemcy za winne rozpętania wojny i narzucał na nie wiele obciążeń. Polsce przyznawał terytorium o łącznej powierzchni 45 463 kmIndeks górny 22, na którym żyło nieco ponad 3 mln mieszkańców. W granicach II Rzeczypospolitej znalazły się zachodnia część Wielkopolski (bez Wschowy, Babimostu, Międzyrzecza i Skwierzyny) oraz większa część Prus Królewskich. Gdańsk nie trafił ani do Niemiec, ani do Polski − został Wolnym Miastem pod nadzorem Ligi NarodówLigi Narodów. Przynależność państwową Warmii, Mazur i Górnego Śląska miały z kolei rozstrzygnąć plebiscyty. Polacy zobowiązali się do wypłacenia Niemcom odszkodowań za przejęty majątek państwowy w zaborze pruskim oraz spłaty proporcjonalnej do zajętego obszaru części ich przedwojennego zadłużenia. Tak jak inne nowo powstałe państwa Polska podpisała tzw. mały traktat wersalski, w którym zapewniała zamieszkującym ją mniejszościom narodowym i religijnym równouprawnienie, swobodę używania swojego języka, możliwość zakładania i prowadzenia własnych szkół oraz instytucji kulturalnych. Kontrolę nad egzekwowaniem zapisów traktatu sprawowała delegacja międzynarodowa, a przedstawiciele mniejszości mogli kierować skargi przeciwko Rzeczypospolitej bezpośrednio do Rady Ligi NarodówRady Ligi Narodów. Wielu Polaków na emigracji i w kraju krytykowało postanowienia traktatu wersalskiego, zwłaszcza traktat mniejszościowy, umożliwiający ingerencję instytucji międzynarodowych w wewnętrzne sprawy Polski, ale ostatecznie 31 lipca 1919 r., po burzliwej debacie, sejm ratyfikował pokój z Niemcami.
Kwestia których granic Polski została rozstrzygnięta w traktacie wersalskim? W jaki sposób ją rozstrzygnięto?
W traktacie wersalskim nie było mowy o losach granic południowo‑wschodniej i wschodniej. Znalazło się w nim jedynie postanowienie, że granice Polski, których nie określono podczas konferencji pokojowej, „będą oznaczone później przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone”. Rada AmbasadorówRada Ambasadorów uznała przynależność Galicji Wschodniej i części Śląska Cieszyńskiego do Polski w marcu 1920 r. Na wschodzie ostateczne rozstrzygnięcia przyniosły starcia z Ukraińcami i wojna polsko‑bolszewicka (w latach 1919−1921).
Słownik
(z franc. entente – porozumienie, sojusz) również trójporozumienie; nazwa sojuszu utworzonego przez Francję, Rosję i Wielką Brytanię przed I wojną światową
organizacja utworzona przez polskich polityków 15 sierpnia 1917 r. w Lozannie; w jej skład wchodzili przede wszystkim członkowie Narodowej Demokracji i Stronnictwa Polityki Realnej, m.in. Roman Dmowski (przewodniczący), Ignacy Jan Paderewski, Maurycy Zamoyski, Mikołaj Potocki. KNP dążył do odbudowania państwa polskiego przy pomocy ententy; sprawował polityczną kontrolę nad Armią Polską we Francji; był uznawany za oficjalną reprezentację Polski przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i USA
(ang. League of Nations, franc. Société des Nations) organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona na mocy traktatu wersalskiego; w latach działalności (1920−1946) jej celem było utrzymanie pokoju i rozwój współpracy międzynarodowej; siedzibę miała w Genewie
również: Konferencja Ambasadorów; organ powołany po I wojnie światowej przez zwycięskie mocarstwa; w jej skład wchodzili paryscy ambasadorowie Wielkiej Brytanii, Włoch, Japonii i USA (później Belgii) oraz przedstawiciel Francji; działała w latach 1920−1926 (formalnie do 1931 r.), a do jej głównych zadań należało uzgadnianie wspólnego stanowiska mocarstw odnośnie do bieżących spraw międzynarodowych
szefowie rządów oraz ministrowie spraw zagranicznych wielkich mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii; w czasie konferencji pokojowej w Paryżu to do niej należał rozstrzygający głos we wszystkich kwestiach; w rzeczywistości największe wpływy miała „wielka trójka”: prezydent USA Thomas Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George oraz premier Francji Georges Clemenceau
jeden z najważniejszych organów Ligi Narodów; podejmowała decyzje w sprawach mogących zagrozić pokojowi na świecie po I wojnie światowej; zadania Rady nie były ściśle określone, przez co jej działania często kolidowały z działaniami Zgromadzenia Ligi; początkowo w jej skład wchodziło 4 stałych członków (Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia) oraz 12 niestałych członków, którzy byli wybierani na trzyletnią kadencję, później grono to systematycznie się powiększało
Słowa kluczowe
I wojna światowa, Wielka Wojna, konferencja pokojowa w Paryżu, traktat wersalski, Polska niepodległa, Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej
Bibliografia
A. Czubiński, Historia Polski XX wieku, Poznań 2005.
A. Garlicki, Drugiej Rzeczypospolitej początki, Wrocław 1996.
J. Pajewski, Budowa Drugiej Rzeczypospolitej 1918−1926, Poznań 2007.
Powrót Polski na mapę Europy. Sesja naukowa poświęcona 70. rocznicy Traktatu Wersalskiego, red. C. Bloch, Z. Zieliński, Lublin 1995.