Przeczytaj
Wśród różnych zbóż najwięcej eksportuje się pszenicy. W 2020 roku wielkość eksportu tego zboża wyniosła niemal 200 mln ton. Drugim pod względem sprzedaży zbożem była kukurydza (około 190 mln ton). Dosyć wysokie miejsce w rankingu zajmował także jęczmień (prawie 40 mln ton). Pozostałe zboża (ryż, sorgo, owies, żyto, pszenżyto czy proso) jedynie w niewielkim stopniu podlegają eksportowi, między innymi ze względu na ich mniejsze plony.
Strukturę eksportu można badać nie tylko pod względem ilościowym, ale również pod względem wartościowym. Często zdarza się, że niektóre państwa, będące w czołówce eksporterów danego zboża pod względem ilościowym, sprzedają je za niższe ceny, co powoduje, że w rankingu głównych eksporterów pod względem wartościowym są o wiele niżej. Czasami może też wystąpić sytuacja odwrotna.
Pszenica jest jest głównym składnikiem pokarmowym w większości krajów świata. Jak pozostałe zboża należy do rodziny traw. Obecnie znanych jest ponad 20 jej gatunków (zarówno dzikich, jak i uprawnych), są to np.: zwyczajna (najbardziej znana), twarda, perska, angielska i polska, a także całe mnóstwo krzyżówek. Zboże to jest bardzo wymagające. Potrzebuje żyznych gleb o odczynie obojętnym, dużej ilości nawozów mineralnych oraz starannej uprawy. Różne wymagania termiczne odmiany ozimej i jarej sprawiają, że może być ona uprawiana zarówno w strefie umiarkowanej, jak i gorącej. Ponieważ cechuje się bardzo wysoką zawartością składników odżywczych, zasięg jej uprawy wzrasta. Największa powierzchnia zasiewów tego zboża występuje w krajach Eurazji i Ameryki Północnej – na terenach odznaczających się dużą żyznością i wilgotnością gleby w pierwszej fazie wegetacji, a także dużym nasłonecznieniem podczas dojrzewania i zbiorów.
Największymi producentami pszenicy są: Chiny, Indie, Stany Zjednoczone, Rosja i Francja. Do eksporterów należą państwa, które osiągają wysokie zbiory w przeliczeniu na jedną osobę. Ponadto są to kraje, które cechują się zmniejszającym się zapotrzebowaniem na zboża wynikającym z dwóch powodów. Pierwszym z nich jest spadek udziału produktów zbożowych w diecie ludności, co związane jest ze zmieniającą się strukturą spożycia w krajach wysoko rozwiniętych. Drugim z nich jest hodowla zwierząt (głównie bydła) na pastwiskach naturalnych i uprawa roślin pastewnychroślin pastewnych jako pożywienia dla nich. Powoduje to mniejsze zapotrzebowanie na to zboże w kierunku paszowym.
Eksport pszenicy nieustannie wzrasta. Od początku lat 60. XX w., w związku z rosnącą liczbą ludności i szerokim zastosowaniem tego zboża, zwiększył się ponad 3,5‑krotnie i wynosi obecnie ponad 180 mln ton. Największymi jego eksporterami są kraje, które zajmują czołowe miejsca w strukturze produkcji, lecz odznaczają się mniejszą gęstością zaludnienia. Są to między innymi Rosja, Stany Zjednoczone czy Kanada. Prowadzą one uprawy ekstensywne na dużych obszarach, na których osiąga się niskie plony, lecz wysokie zbiory. Sprzyjają temu bardzo dobre warunki przyrodnicze, głównie jakość gleb.
Kolejnym przykładem zboża jest żyto. Uprawiane jest głównie w klimacie chłodnym. Ma niewielkie wymagania glebowe. Cechuje się bardzo dużym stopniem odporności na niską temperaturę. Powierzchnia zasiewów w ostatnich latach zmniejsza się, głównie za sprawą ograniczenia jego znaczenia jako paszy dla zwierząt, a także dzięki rozpowszechnieniu wydajniejszego pszenżyta oraz większemu nawożeniu, powodującemu wzrost wielkości plonów. Podobna tendencja ma miejsce w przypadku eksportu żyta. W latach 90. XX w. w szczytowych momentach roczny jego eksport na świecie przekraczał 3 mln ton. Obecnie wartość ta jest trzykrotnie mniejsza. Zarówno głównymi jego producentami, jak i eksporterami są Polska i Niemcy.
Pszenżyto, jak sama nazwa wskazuje, to mieszanka pszenicy i żyta. Cechuje się niższymi wymaganiami niż pierwsze z nich, lecz wyższymi plonami niż drugie. Początki jego uprawy sięgają lat 50–60. XX wieku. Natomiast w naszym kraju pierwszą odmianę pszenżyta o nazwie Lasko wyhodowano w 1982 roku. Należy dodać, że jest to obecnie najpowszechniejsza odmiana na świecie. Wielkość eksportu tego zboża od lat 80. XX w. na świecie systematycznie wzrasta (w Polsce cyklicznie od 1986 roku), co jest związane z jego wysokimi plonami i małymi wymaganiami środowiskowymi. Obecnie eksportuje się około 1 mln ton tego zboża rocznie. Do grona jego największych producentów oraz eksporterów należą Polska i Niemcy.
Jęczmień jest zbożem odpornym na niskie temperatury. Wymaga niezbyt obfitych opadów deszczu. Nie musi rosnąć na bardzo żyznych glebach. Odznacza się największą tolerancją na niesprzyjające warunki naturalne spośród wszystkich zbóż. Najkorzystniejsze dla niego są warunki klimatyczne strefy umiarkowanej chłodnej oraz podzwrotnikowej suchej. Uprawia się go do 70°N i do 4700 m n.p.m., czyli najdalej na północ i najwyżej ze wszystkich rodzajów zbóż. W latach 80. XX w. w wielu państwach osiągnięto znaczny wzrost jego produkcji. Stało się to ze względu na rozwój upraw gatunków przeznaczanych w celach przemysłowych – do produkcji piwa i whisky. Przełożyło się to także na podwyższoną wartość eksportu w tym okresie. Obecnie wynosi ona ok. 30–40 mln ton rocznie. Głównymi producentami tego zboża są: Rosja, Niemcy i Francja. Natomiast wśród głównych eksporterów można wyróżnić: Francję, Australię i Argentynę. Rosja z kolei, mimo największych zbiorów, znajduje się niżej w rankingu eksporterów.
Owies ma najmniejsze wymagania glebowe spośród wszystkich zbóż. Może być uprawiany nawet w górach. Najczęściej występuje w strefie umiarkowanej. Co ważne, potrzebuje dużo wody, ma krótki okres wegetacji oraz niewielkie wymagania cieplne. Eksport tego zboża od lat 90. XX w. jest w zasadzie na zbliżonym poziomie ok. 2–3 mln ton rocznie, choć powierzchnia zasiewów od dawna maleje. Związane jest to z rosnącą konkurencją innych, wydajniejszych zbóż, a także ze spadkiem zapotrzebowania na paszę ze względu na zmniejszanie się pogłowia koni. W krajach rozwiniętych relatywnie duże znaczenie ma produkcja płatków owsianych. Od wielu lat głównym producentem owsa jest Rosja, jednakże wykorzystuje się go tam w większości na własne potrzeby. Ze względu na wspomniane niskie wymagania, zboże to jest eksportowane głównie przez kraje skandynawskie (Finlandię i Szwecję) oraz Kanadę.
Kukurydza potrzebuje znacznej ilości światła, wysokiej temperatury i dużych opadów. Korzystnie wpływa na nią dłuższy okres wegetacji. Ma duże wymagania glebowe; najlepiej gleby brunatne i czarnoziemy. Nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Występuje między 40°S a 58°N. Zboże to pochodzi z Meksyku. Do Europy zostało sprowadzone na końcu XV wieku. Rozpowszechniła się głównie na południu kontynentu. Głównym producentem kukurydzy są Stany Zjednoczone, jej uprawa koncentruje się w Corn Soy BeltCorn Soy Belt. Duże znaczenie w produkcji tego zboża mają także Chiny (gdzie uprawa zlokalizowana jest przede wszystkim nad Żółtą Rzeką i w Mandżurii) oraz Brazylia (na Wyżynie Brazylijskiej). Jego plony z roku na rok wzrastają (szczególnie w państwach wysoko rozwiniętych) ze względu na wykorzystanie zjawiska heterozjiheterozji. Takie uprawy cechują się dużą wydajnością słomy oraz ziarna, a także szybszym dojrzewaniem i większą odpornością na choroby. Jednakże właściwości te występują tylko w pierwszym pokoleniu, zatem konieczna jest coroczna hybrydyzacjahybrydyzacja roślin. Eksport kukurydzy od wielu lat wzrasta i obecnie jej zbiory są na poziomie 150 mln ton rocznie. W 2020 roku jej najbardziej liczącym się eksporterem były Stany Zjednoczone, Argentyna i Brazylia.
Ryż uprawia się od ponad 5 tysięcy lat, głównie w Azji Południowej i Południowo‑Wschodniej, w klimacie monsunowym, ponieważ wymaga żyznych i wilgotnych gleb, a także obfitych i odpowiednio rozłożonych w czasie opadów. Żyzne mady oraz deszcze monsunowe sprawiają, że jest on tam popularny. Wymaga dużych nakładów pracy ludzkiej, ma krótki okres wegetacji – 130 dni. Uprawiany jest w dwóch odmianach: mokrej (bardziej wydajnej) i suchej. Jest podstawą wyżywienia ⅓ liczby mieszkańców naszej planety. Z uwagi na bardzo dynamiczny wzrost liczby ludności tej części świata, również jego zbiory z roku na rok zwiększają się. Ryż jest spożywany głównie w postaci ziarna lub kasz, ponieważ wszelkie przetwórstwo prowadzi do znaczących strat skrobi, białka i witaminy B. Główni producenci ryżu są zarazem jego największymi konsumentami. Duże nadwyżki ryżu osiągają kraje mniej znaczące w globalnej produkcji, lecz odznaczające się wysokimi plonami w przeliczeniu na jednego mieszkańca (Tajlandia, Wietnam). Wyjątkiem w tym przypadku są Indie, gdzie rolnictwo jest sektorem zatrudnienia większości mieszkańców. W związku z tym nadwyżki produkcji mogą one przeznaczyć na eksport. Liczącym się eksporterem ryżu są także Stany Zjednoczone i Pakistan, gdzie uprawiany jest on na południu kraju, lecz ze względu na nieduże spożycie pozostają tam znaczące nadwyżki.
Proso i sorgo (czyli gatunki traw o drobnych ziarnach) charakteryzują się niewielkimi wymaganiami glebowymi i wodnymi. Cechuje je odporność na upały i susze. W związku z powyższym są zasadniczymi zbożami żywieniowymi w krajach strefy międzyzwrotnikowej. Eksport sorga od kilkunastu lat jest mniejszy niż 10 mln ton rocznie. W ostatnich latach zaobserwowano niewielki jego wzrost. W czołówce eksporterów nie znajdują się jednak kraje strefy gorącej. Przeznaczają one całą lub większość produkcji na własne potrzeby. Otóż niemal 80% globalnego eksportu tego zboża przypada na Stany Zjednoczone, gdzie jego uprawą zajęli się farmerzy prowadzący wielkie gospodarstwa rolne na suchych obszarach Wielkich Równin. Natomiast eksport prosa ma bardzo małe znaczenie. Od kilkunastu lat nie przekracza 0,4 mln ton. Podobnie, jak w przypadku sorga, do głównych eksporterów prosa nie należą kraje położone w strefie międzyzwrotnikowej. Są to przede wszystkim Ukraina i Indie.
Słownik
duża strefa upraw kukurydzy i soi położona w rejonie Równin Centralnych w Stanach Zjednoczonych.
zwiększenie wysokości rośliny, liczby i rozmiarów owoców czy liści, a także przyspieszenie rozwoju organizmów w wyniku ich krzyżowania; występuje tylko w pierwszym pokoleniu (brak dziedziczności).
krzyżowanie roślin i zwierząt w celu otrzymania gatunków bardziej wydajnych i żywotniejszych; może zachodzić naturalnie lub z udziałem człowieka.
rośliny spożywane przez człowieka bezpośrednio lub po obróbce termicznej.
rośliny będące pożywieniem dla zwierząt.