Chemoreceptory rozróżniają substancje chemiczne w wodzie, powietrzu i płynach ciała. Wyróżnia się wśród nich receptoryreceptorreceptory:

Receptory smaku znajdują się w kubkach smakowychkubki smakowekubkach smakowych na języku oraz w błonie śluzowej gardła, migdałków, podniebienia. Komórki receptorowe mają na swojej powierzchni mikrokosmki, które odbierają pięć smaków: słodki, słony, kwaśny, gorzki oraz umami. Chemoreceptory są wrażliwe jedynie na substancje chemiczne rozpuszczone w wodzie. Im bardziej płynna potrawa, tym wyraźniej czujemy jej smak.

Receptory węchu w postaci komórek receptorowych zaopatrzonych w rzęski występują w nabłonku zmysłowym wyścielającym dolną część jamy nosowej. Reagują one na związki chemiczne obecne w powietrzu oraz uwalniane z pokarmów znajdujących się w jamie ustnej.

RdQNnc5vjRRGG

Na fotografii ćma siedząca na kłosie trawy. Jej skrzydła mają kolor czarno‑pomarańczowy w regularne wzorki. Wyrastają z pokrytego włoskami tułowia, z którego od dołu odchodzą cienkie kończyny. Na głowie widoczne oczy złożone i para pomarańczowych czułków.

Termoreceptory kręgowców mają postać ciałek zmysłowych rozsianych w skórze właściwej. Reagują na spadek lub wzrost temperatury otoczenia względem temperatury ciała. Dzielą się na receptory:

Niektóre gatunki zwierząt, np. pijawki, pluskwy, pytony czy grzechotniki, mają receptory służące do wykrywania podczerwieni. Promieniowanie podczerwone jest źródłem ciepła, które emitowane przez zwierzęta stałocieplne pobudza receptory, ułatwiając zlokalizowanie ofiary. Najbardziej czułe receptory podczerwieni ma chrząszcz Melanophila consputa, który bytuje w martwym lub uszkodzonym przez pożary drewnie. Potrafi on rozpoznać pożar nawet z odległości 130 km.

Fotoreceptory wykazują wrażliwość na fotony światła. Wyróżniamy czopki i pręciki w siatkówce oka.

U parzydełkowców i wolno żyjących płazińców – wirków występują oczka proste. Mają one postać miseczkowatych zagłębień zawierających warstwę światłoczułych komórek – fotoreceptorów. Umożliwiają wykrywanie kierunku padania światła oraz jego intensywności, ale nie pozwalają na widzenie przedmiotów.

RsuA7nzagofR8

Na zdjęciu głowa muchy w zbliżeniu mikroskopowym. Na pierwszym planie wielkie, złożone oczy, podzielone na mniejsze, czarno‑złote punkty zwane omatidiami. Głowa umieszczona jest na zielono‑niebieskim, metalicznym tułowiu pokrytym włoskami.

W siatkówce oka kręgowców znajdują się dwa typy fotoreceptorów, które różnią się od siebie kształtem i funkcją. Pręciki nie rozróżniają barw, za to dobrze funkcjonują o zmroku, pozwalając na widzenie skotopowewidzenie skotopowewidzenie skotopowe (czarno‑białe). Receptory te umożliwiają dostrzeganie konturów i ruchu przedmiotów. Czopki natomiast umożliwiają widzenie fotopowewidzenie fotopowewidzenie fotopowe (barwne). Zapewniają ostrość widzenia, a najlepiej funkcjonują w dzień. Zarówno czopki, jak i pręciki zaliczamy do fotoreceptorów, telereceptorów i eksteroreceptorów.

Mechanoreceptory reagują na odkształcenie tkanek. Wśród nich wyróżnia się m.in. receptory:

W mięśniach znajdują się mechanoreceptory w postaci wrzecionek nerwowo‑mięśniowych wrażliwych na rozciąganie włókien mięśniowych. Składają się one z łącznotkankowej torebki, która zawiera włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane, oplecione zakończeniami neuronów czuciowych i ruchowych.

Mechanoreceptory odbierające informacje o ruchu i położeniu ciała znajdują się w uchu wewnętrznym: kanałach półkolistych oraz woreczku i łagiewce. Trzy kanały półkoliste ucha wewnętrznego ułożone prostopadle do siebie w trzech płaszczyznach wykrywają skręty głowy i przyspieszenie kątowe. Każdy z kanałów jest wypełniony płynem (endolimfą), a na jego końcu znajduje się ampułka. Zawiera ona pęczek mechanoreceptorów z rzęskami zanurzonymi w galaretowatej osłonce (osklepku). Skręty głowy wywołują ruch endolimfy, który powoduje wyginanie się osklepka i rzęsek, co inicjuje powstanie impulsu nerwowego.

Mechanoreceptory równowagi reagują na ruch płynu lub osiadające ziarna węglanu bądź fosforanu wapnia, które powodują odkształcenia struktur powierzchni komórek. U nasady pierwszej pary czułków raka czy homara, na brzegu parasola meduzy krążkopławów oraz u głowonogów i wirków występują narządy równowagi zwane statocystami. Mają one postać pęcherzyka, którego ściany budują mechanoreceptory zaopatrzone w rzęski. Wnętrze statocysty wypełnia płyn, w którym pływa ziarno węglanu wapnia lub fosforanu wapnia – statolitotolit, statolitstatolit. Gdy zwierzę zmienia swoje położenie, statolit podrażnia rzęski mechanoreceptorów. W odpowiedzi na powstały impuls nerwowy komórki mięśniowe kurczą się i przywracają zwierzęciu właściwą pozycję.

R18MmWwZBUWuz

Na fotografii komar tygrysi z wbitą w ludzką skórę trąbką, którą wysysa krew. Komar w charakterystycznym dla tego gatunku czarno – białym kolorze ułożonym w pasy, z widoczną głową, tułowiem, odwłokiem, odnóżami, czułkami i skrzydłami.

Ri5RPiuNFo9Rv1

Na zdjęciu rudzik, niewielki ptaszek siedzący na pniu drzewa. Ma małą główkę osadzoną na okrągłym tułowiu, szary grzbiet, biały brzuch i rdzawą przednią część głowy oraz szyję. Na głowie obróconej półprofilem widać czarne oczko i ostro zakończony, niewielki dziób.

Magnetoreceptory reagują na zmiany natężenia i kierunku pola magnetycznego. Mają postać znajdującego się w czaszce drobnego ziarenka magnetytu – minerału zawierającego żelazo.

Magnetoreceptory działają jak kompas. Receptor ten jest wykorzystywany w czasie migracji przez ryby, ptaki, żółwie, a także motyle. Pole magnetyczne wykorzystują również psy, które załatwiając swoje potrzeby fizjologiczne, ustawiają się w kierunku północ–południe.

RHkyUNEFO5jgZ1

Na fotografii sum elektryczny znajdujący się w wodzie. Ma podłużny, obły kształt, grzbiet zakończony ogonem, z boku ciała niewielkie płetwy. Półokrągła głowa posiada po obu stronach białe oczy, a szeroki, owalny pysk zakończony jest długimi wąsami. Dookoła kamieniste dno rzeki oraz rośliny wodne.

Elektroreceptory reagują na zmiany natężenia i kierunku pola elektrycznego.

Receptory te występują u stekowców (np. na dziobie u dziobaka) oraz u niektórych gatunków ryb chrzęstno- i kostnoszkieletowych. Dzięki nim zwierzę orientuje się w środowisku, lokalizuje zagrożenie czy ofiarę.

Osmoreceptory reagują na zmiany ciśnienia osmotycznego. Znajdują się w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym podwzgórzapodwzgórzepodwzgórza.

Wzrost ciśnienia osmotycznego w płynach ustrojowych (głównie we krwi) powoduje pobudzenie osmoreceptorów, w wyniku czego następuje wyzwolenie uczucia pragnienia oraz wzmożone wydzielanie hormonu wazopresynywazopresynawazopresyny. Hormon ten przyczynia się do zwiększonego wchłaniania zwrotnego wody w kanalikach nerkowych, zapobiegając nadmiernemu jej wydalaniu z moczem.

Baroreceptory to receptory wrażliwe na rozciąganie ścian naczyń krwionośnych spowodowane nagłym wzrostem tętniczego ciśnienia krwi.

Występują w ścianie łuku tętnicy głównej i w miejscu rozwidlenia tętnicy szyjnej. Pobudzenie baroreceptorów podczas rozciągania ścian tętnic przez wzrost ciśnienia krwi powoduje, za pośrednictwem nerwu błędnegonerw błędnynerwu błędnego, odruchowe rozszerzenie tętniczek i zwolnienie czynności serca, a w konsekwencji obniżenie tętniczego ciśnienia krwi.

Nocyceptory, czyli receptory bólu, odbierają bodźce uszkadzające tkanki i dostarczają wrażeń bólowych.

Receptory te występują w naskórku, skórze właściwej, błonach śluzowych czy stawach w postaci wolny zakończeń nerwowych. Reagując na bodźce uszkadzające tkanki, pełnią funkcję ochronną – ostrzegają organizm przed szkodliwym bodźcem i uruchamiają mechanizmy obronne.

R1DzHUa3YwQyt

Schemat budowy nocyceptorów. Wychodzą one z jednej wiązki otoczonej osłonką na dole schematu w postaci żółtych, nieregularnych, skierowanych ku górze linii zakończonych niewielkimi punktami. Przechodzą przez skórę właściwą i wnikają w naskórek, gdzie mają swój koniec. Do linii w naskórku skierowana jest strzałka podpisana WOLNE ZAKOŃCZENIA NEROWOWE.

Słownik