Przeczytaj
SĘDZIA
Sędzia, bohater poematu Mickiewicza, jest właścicielem Soplicowa i stryjem tytułowego Tadeusza. Na prośbę nieobecnego brata Jacka Soplicy dba o edukację bratanka, opiekuje się także Zosią. Trzyma również pieczę nad ładem we dworze, pełni funkcję gospodarza, a ze swoich zadań wywiązuje się wzorowo. Szanuje swoich pracowników.
Pan Tadeusz. Księga II wnet sierpy gromadnie dzwoniące
We zbożach, i grabliska suwane po łące,
Ucichły i stanęły: tak pan Sędzia każe,
U niego ze dniem kończą pracę gospodarze.
«Pan świata wie, jak długo pracować potrzeba;
Słońce, Jego robotnik, kiedy znijdzie z nieba,
Czas i ziemianinowi ustępować z pola».
Tak zwykł mawiać pan Sędzia [...].Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz. Księga I, Warszawa 1982, s. 12.
Pan Tadeusz. Księga IBo Sędzia w domu dawne obyczaje chował
I nigdy nie dozwalał, by chybianochybiano względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu;
Tym ładem, mawiał, domy i narody słyną.
Z jego upadkiem domy i narody giną.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz. Księga I, Warszawa 1982, s. 13.
Podczas uczty w zamku Sędzia wygłasza naukę o grzeczności, w której przekazuje Tadeuszowi i młodemu pokoleniu wskazówki, w jaki sposób przestrzegać zasad etykietyetykiety, by uchodzić za człowieka dobrze wychowanego i tym zyskiwać szacunek u innych.
Pan Tadeusz. Księga IGrzeczność nie jest nauką łatwą ani małą.
Niełatwą, bo nie na tym kończy się, jak nogą
Zręcznie wierzgnąćwierzgnąć, z uśmiechem witać lada kogolada kogo;
Bo taka grzeczność modna, zda mi się kupiecka,
Ale nie staropolska, ani też szlachecka.
Grzeczność wszystkim należy, lecz każdemu inna;
Bo nie jest bez grzeczności i miłość dziecinna,
I wzgląd męża dla żony przy ludziach, i pana
Dla sług swoich, a w każdej jest pewna odmiana.
Trzeba się długo uczyć, ażeby nie zbłądzić
I każdemu powinną uczciwość wyrządzićpowinną uczciwość wyrządzić.
I starzy się uczyli; u panów rozmowa,
Była to historyja żyjąca krajowahistoryja żyjąca krajowa,
A między szlachtą dzieje domowe powiatu.
Dawano przez to poznać szlachcicowi bratu,
Że wszyscy o nim wiedzą, lekce go nie ważąlekce go nie ważą;
Więc szlachcic obyczaje swe trzymał pod strażą.
Dziś człowieka nie pytaj: co zacz? kto go rodzi?
Z kim on żył? co porabiał? Każdy gdzie chce wchodzi,
Byle nie szpieg rządowy i byle nie w nędzy.
Jak ów Wespazyjanus nie wąchał pieniędzyWespazyjanus nie wąchał pieniędzy
I nie chciał wiedzieć, skąd są, z jakich rąk i krajów,
Tak nie chcą znać człowieka rodu, obyczajów!
Dość, że ważny i że się stempelstempel na nim widzi,
Więc szanują przyjaciół jak pieniądze Żydzi.[...] Grzeczność nie jest rzeczą małą:
Kiedy się człowiek uczy ważyć, jak przystało,
Drugich wiek, urodzenie, cnoty, obyczajeurodzenie, cnoty, obyczaje
Wtenczas i swoją ważność zarazem poznaje:
Jak na szalachszalach, żebyśmy nasz ciężar poznali,
Musim kogoś posadzić na przeciwnej szali.
Zaś godna jest waszmościów uwagi osobnej
Grzeczność, którą powinna młódź dla płci nadobnejpłci nadobnej;
Zwłaszcza gdy zacność domu, fortuny szczodrotyfortuny szczodroty
Objaśniają wrodzone wdzięki i przymioty.
Stąd droga do afektówafektów i stąd się kojarzy
Wspaniały domów sojusz. Tak myślili starzy.
A zatem…Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz. Księga I, Warszawa 1982, s. 18–19.
Z przeczytanego fragmentu można się dowiedzieć, jaką rolę przyjmuje Sędzia: nauczyciela, autorytetu, który cieszy się posłuchem wśród innych, szczególnie młodych. Ma sprecyzowane zdanie co do zasad, jakimi należy się kierować. Nie ma też wątpliwości, że hołdowanie zasadom grzeczności służy społeczeństwu. Wyraża to, podając konkretne przykłady: korzyści, jakie płyną z odpowiedniego traktowania drugiego człowieka, ale też z wiedzy, kim ten człowiek jest, z jakiej warstwy społecznej pochodzi.
Słownik
(łac. genesis, gr. génesis - rodzenie się, powstawanie) - czynniki, które złożyły się na powstanie i rozwój czegoś
(łac. invocatio - wezwanie) - rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, w której autor zazwyczaj zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła
beztroski, spokojny, łagodny
(franc. étiquette) – określony sposób zachowania się obowiązujący w jakimś środowisku, zwłaszcza dyplomatycznym lub dworskim
(gr. stereos – stężały, twardy; typos – wzorzec, odcisk) – wyobrażenie o ludziach, rzeczach lub zjawiskach, utrwalone w świadomości wielu osób i trudno poddające się zmianom