Czym jest naród?

Definicja narodu nie wszędzie jest taka sama. Najczęściej, mówiąc o narodzie, mamy na myśli określoną zbiorowość ludzi, która posiada wspólną świadomość narodowąświadomość narodowaświadomość narodową. Dzięki niej wytwarza się poczucie przynależności do społeczności połączonej wspólną historią, językiem, kulturą czy religią. Więcej o tym, jakie wyróżniamy koncepcje narodu, możesz przeczytać w e‑materiale Czym jest naród?P1G3jWZgBCzym jest naród?.

Czynniki narodotwórcze

Wykształcenie się narodu to proces, który zachodzi pod wpływem czynników narodotwórczychczynniki narodotwórczeczynników narodotwórczych. Więcej na ich temat możesz przeczytać w e‑materiale Koncepcje narodu i czynniki narodowotwórczeP17M7vdbcKoncepcje narodu i czynniki narodowotwórcze.

Czynniki narodotwórcze wpływają na kształtowanie się narodów oraz ich późniejszy rozwój. Są one także jednym z podstawowych elementów tworzącej się w narodzie tożsamości narodowejtożsamość narodowatożsamości narodowej.

Tożsamość narodowa

Tożsamość narodowa jest szczególnie ważna w okresach kryzysu istnienia danego państwa. Pozwala na utrzymanie świadomości tego, kim się jest, do jakiego narodu się należy. Dzięki niej możliwe było wywoływanie powstań narodowych przez Polaków w okresie rozbiorów, czyli próba odzyskania niepodległości. Podobnie rzecz się miała z innymi narodami, które były pozbawione własnego państwa. Więcej o tożsamości narodowej możesz przeczytać w e‑materiale Tożsamość narodowaPkeypEERaTożsamość narodowa.

Narody bez państwa

Jednym z podstawowych czynników narodotwórczych jest wspólne terytorium, na którym dany naród funkcjonuje, rozwija się, tworząc własne państwo. Współcześnie istnieje jednak wiele narodów, które nie mają własnego państwa, mimo że są liczne i posiadają wielowiekową tradycję. Dobrym przykładem są Romowie - ich tożsamości narodowej i poczucia odrębności od innych narodów nie była w stanie zniszczyć diaspora, w której od wieków funkcjonują. Obecnie do największych narodów bez własnego państwa zaliczamy między innymi: Tamilów, Kurdów, Tybetańczyków, Basków, Czeczenów i Walijczyków.

Tamilowie

Tamilowie zamieszkują głównie południowe Indie (stan Tamilnadu), Sri Lankę, Malezję, RPA, Mjanmę (Birmę) i Singapur. Stanowią największy naród (liczący 74 mln członków), który nie ma własnego państwa. Jest to lud pochodzenia drawidyjskiego, którego przedstawiciele wyznają głównie hinduizm, ale także islam i chrześcijaństwo.

R14AZZaKLJrtc1

Grafika przedstawiająca flagę. Na czerwonym, prostokątnym tle, w centralnej części znajduje się głowa tygrysa. Zwierzę ma otwartą paszczę, szczerzy kły. Głowa zwierzęcia jest w czarnym okręgu, którego brzegi najeżone są żółtymi nabojami, a w górnej części dwoma bagnetami.

Tamilowie żyjący w Indiach uważają się za indyjskich patriotów i nie podejmują większych inicjatyw separatystycznych. Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja Tamilów w Sri Lance, gdzie w 1976 r. założyli organizację Tamilskie Tygrysy, która rozpoczęła partyzancką wojnę o uzyskanie niepodległości. Walki między Tamilami i rządzącą Sri Lanką większością syngaleską trwały do 2009 r. W ich trakcie zginęło wielu mieszkańców wyspy. Ostatecznie konflikt został zakończony zawieszeniem broni przez Tamilskie Tygrysy, co władze Sri Lanki ogłosiły jako zwycięstwo nad rebeliantami.

RHArHbhhwYUDH

Mapa przedstawiająca kontur Sri Lanki. W obrębie konturu zaznaczone są obrzeżne tereny zachodnio-północno-wschodnie Sri Lanki.

Kurdowie nie mają przyjaciół, Kurdowie mają góry… (przysłowie kurdyjskie)

RGKvfW2Wqkg1V

Mapa przedstawia fragment południowo‑zachodniej Azji. Zaznaczony jest na niej obszar Kurdystanu, położony na granicy Turcji, Iranu, Iraku.

Ojczyzną Kurdów jest Kurdystan, który obecnie wchodzi w skład terytorium czterech państw: Turcji, Iraku, Iranu i Syrii. Część Kurdów wyemigrowała do Europy oraz na Kaukaz i do państw byłego Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.

Problem Kurdów polega na tym, że początkowo w żadnym z państw zawiadujących Kurdystanem nie chciano uznać ich politycznego i prawnego statusu. Wobec mieszkańców Kurdystanu stosowano politykę wynaradawiania. Przykładem tego były rządy Saddama Husajna w Iraku. Także w Turcji odkryte zostały masowe groby pomordowanych Kurdów świadczące o czystkach etnicznych.

Po 1991 r. Kurdowie w Iraku uzyskali dość dużą autonomię w Regionie Kurdystanu – mają własny parlament, prezydenta oraz flagę. Obszar ten stał się obecnie miejscem ucieczki licznych kurdyjskich uchodźców z Iranu i Syrii.

W Iranie Kurdowie nie mają dodatkowych przywilejów politycznych i prawnych.

Z kolei Kurdowie syryjscy byli bardzo prześladowani przez władze, pozbawiano ich nawet obywatelstwa oraz wynikających z niego praw. Ich sytuacja pogorszyła się, gdy w Syrii wybuchła wojna domowa. Dlatego w północnej Syrii Kurdowie utworzyli trzy niezależne kantony zwane Rojava (Rożawa), które są kontrolowane przez partyzantkę kurdyjską – Jednostki Obrony Ludu i Jednostki Obrony Kobiet. Faktu tego nie uznał jednak rząd syryjski i Rożawa została objęta wojną domową. Kurdowie chcieliby być traktowani jako strona w konflikcie syryjskim, ale uniemożliwiają to ich powiązania z Partią Pracujących Kurdystanu (kurd. Partiya Karkerên Kurdistanê, PKK), która przez świat zachodni uznawana jest za organizację terrorystyczną. Dlatego wielu Kurdów opuściło Syrię i jako uchodźcy znaleźli się między innymi w Iraku. Sytuację Kurdów w Syrii pogorszył dodatkowo fakt, że zostali oni zaatakowani przez organizację terrorystyczną Państwo Islamskie (ang. Islamic State of Iraq and Syria, ISIS). Kurdom udało się obronić, ale nie zyskali tym sympatii Syrii.

Najwięcej Kurdów mieszka w Turcji - ich populacja w tym kraju liczy ok. 25 mln. Ponieważ Turcja jest państwem unitarnym, Kurdowie nie mają w nim żadnych praw i statusu politycznego. Konstytucja Turcji nie przyznała im nawet statusu mniejszości religijnej. Mimo to funkcjonuje tu wspomniana wyżej Partia Pracujących Kurdystanu, od 1984 r. tocząca z Turcją wojnę, która pochłonęła wiele ofiar. Na początku XXI w. władze Turcji podjęły próby pokojowego rozwiązania problemu kurdyjskiego. Niestety, niewiele z tych planów wynikło. Obecnie większość Kurdów zadowoliłaby się jakąkolwiek formą autonomii na wzór tej funkcjonującej w Iraku.

Baskowie

R1FYAo5QztPCh1

Obraz przedstawia pole i niewielkie wzgórze. Po lewej stronie obrazu, na polu trwa walka wielu rycerzy na koniach. W centralnej części obrazu, za niewielkim wzniesieniem, przy lesie leży martwy rycerz w zbroi i koronie na głowie. Klęczy przy nim drugi rycerz w zbroi. W ich pobliżu leży na stosie kilkanaście ciał.

Dumni górale zamieszkujący Pireneje są znani z kart historii już od starożytności. Pochodzenie Basków jest okryte mrokiem tajemnicy. Jedna z teorii mówi, że wywodzą się oni z Kaukazu, inna, że są potomkami ludów praindoeuropejskich. Ich odmienność przejawia się między innymi w języku euskara, który nie przypomina żadnego innego na świecie. Swoją ojczyznę Baskowie nazywają Euskadi. Już w czasach Imperium Rzymskiego uzyskali oni od cesarza Tyberiusza niezależność w kwestii prawa i obyczajów. Cesarstwo nie potrafiło poradzić sobie z Baskami, dlatego dążono do porozumienia, które finalnie zawarto. Na obszar Baskonii wkroczyła cywilizacja rzymska. W kolejnych wiekach Basków chcieli ujarzmić Swebowie, Wizygoci, arabscy Maurowie oraz Królestwo Franków. Jedną z ofiar walk z tym narodem był hrabia Roland znany z Pieśni o Rolandzie.

Z czasem Baskowie stworzyli Królestwo Nawarry, które najpierw było zależne od Aragonii i Kastylii, a następnie zawarło unię z Francją. Ostatecznie państwo Basków przestało istnieć i stali się oni poddanymi Hiszpanii oraz Francji, która zachowała pod swoim panowaniem Gaskonię. Rozpoczął się okres zwalczania odrębności Basków.

Baskijski nacjonalizm zaczął się rodzić pod koniec XIX w. za sprawą Sabino de Arana y Goiri, twórcy podwalin ideologicznych oraz współautora baskijskiej flagi i hymnu. Za zasługi otrzymał on tytuł ojca baskijskiego nacjonalizmu. W 1936 r. zamieszkiwane przez hiszpańskich Basków prowincje: Alava, Bizkaia i Gipuzkoa otrzymały autonomię jako Kraj Basków. Nie weszła do niego jednak Nawarra, która była przeciwna autonomii. Po wybuchu wojny domowej 7 października 1936 r. mieszkańcy Gipuzkoi i Vizai proklamowali powstanie Republiki Euzkadi. Niestety, w wojnie domowej wśród Basków doszło do rozłamu. Kraj Basków poparł republikanów, a mieszkańcy Alavy i Nawarry - generała Francisco Franco. Wojna domowa zniszczyła ziemię Basków. Do historii przeszło bombardowanie Guerniki przez niemiecki Legion Condor 23 kwietnia 1937 r.

R1UtqYvqOMcu41

Zdjęcie przedstawia stół, za którym siedzi trzech ludzi. Są ubrani identycznie w czarne ubrania i berety na głowach. Twarze maja zasłonięte białymi chustami z wyciętymi otworami na oczy. Za nimi plakat z napisem ETA i wężem wspinającym się po trzonku siekiery. W tle trzy flagi.

Czas rządów frankistowskich to dalsze wykorzenianie kultury i języka baskijskiego. Na skutek tego 31 lipca 1959 r. powstała nielegalna organizacja ETA (Euskadi Ta Askatasuna - Kraj Basków i Wolność), która rozpoczęła działalność terrorystyczną trwającą aż do 2011 r.

Obecnie Baskowie dążą do niepodległości, ale stosują w tym celu działania pokojowe. Ostoją baskijskiego nacjonalizmu jest piłka nożna. Baskowie mają własną reprezentację (nieuznawaną przez europejską i światową federację piłkarską), w której występują m.in. piłkarze z Athletic Bilbao – klubu, który zatrudnia jedynie Basków.

Czerkiesi (Adygowie)

R11jG62YyenTU1

Zdjęcie przedstawia parę ludzi: młodą kobietę i młodego mężczyznę w strojach ludowych. Kobieta ma długą czerwoną suknię z roślinnymi haftami i białymi dodatkami. Na głowie czerwony toczek, również z haftem z motywem roślinnym. Do toczka przyczepiony koronkowy welon. Mężczyzna ma na sobie płaszcz sięgający aż do pół łydki. Na piersiach zatknięte naboje. W dłoni krótki miecz w pochwie. Na głowie wysoki, karakułowy toczek. Na nogach wysokie, skórzane buty. W tle pary zalesione pagórki i wzgórza.

21 maja 1864 r. to dla Czerkiesów pamiętna data - tego dnia rozpoczęła się rosyjska niewola północnokaukaskich górali, którzy zostali zmuszeni do uznania carskiego panowania. Zapoczątkowało to czystki etniczne i przesiedlenia. Dane szacunkowe podają, że blisko 90% członków tego narodu zostało zamordowanych lub przesiedlonych do Imperium Osmańskiego, dlatego obecnie najwięcej Czerkiesów mieszka w Turcji, Jordanii i Syrii. W rodzinnych stronach północnego Kaukazu żyje ich jedynie ok. 800 tysięcy z prawie 8 mln na świecie. Nacjonalizm czerkieski zaczął się rodzić podczas konfliktu abchasko‑gruzińskiego w latach 90. XX w. Tworzyły go ruch narodowy na Kaukazie i działalność diaspory czerkieskiej na emigracji. Wynikiem tej współpracy było uznanie międzynarodowe ludobójstwa Czerkiesów w XIX w. oraz utworzenie Czerkiesji w ramach Federacji Rosyjskiej. Próbą pokazania dążeń Czerkiesów do niezależności były protesty przeciwko powierzeniu Federacji Rosyjskiej organizacji zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi w 2014 r.

Walijczycy

RlmWSdeIyVOPy1

Zdjęcie przedstawia żółtą tablicę z walijskim i angielskim napisem. Wersja walijska brzmi: Rhybudd! Defnyddir system atal ddringo ar yr adeilad yma. Wersja angielska to: Be aware! Anti‑climb fencing systems fitted to these prenises.

Walia to kraina leżąca w południowo‑zachodniej części Wielkiej Brytanii, na zachód od Anglii. Jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Zależność Walii od Anglii sięga lat 30. XVI w., kiedy doszło do wchłonięcia tej prowincji przez Anglię.

Pod koniec XIX w. zaczął się rozwijać walijski nacjonalizm. Jego zwolennicy dążyli do zachowania własnej tożsamości kulturowej, ale nie powstały żadne silne organizacje nacjonalistyczne. Tym samym Walia nie dążyła do uniezależnienia się od Anglii. Celem założonej w 1925 r. Walijskiej Partii Narodowej (Plaid Genedlaethol Cymru) było zachowanie kultury, języka oraz autonomia władz lokalnych. W 1998 r. powstało Walijskie Zgromadzenie Narodowe o dość wąskim zakresie kompetencji. Dopiero w 2011 r. otrzymało ono prawo uchwalania ustaw (które dla ważności wymagają sankcji królewskiej).

Katalończycy

Ojczyzną Katalończyków jest leżąca na Półwyspie Iberyjskim Katalonia. Kraina ta do V w. znajdowała się pod wpływem rzymskich rządów, następnie została podbita przez Wizygotów, a w VIII w. przez Arabów. Po bitwie pod Poitiers w 732 r. przeszła pod panowanie państwa Franków i do XII w. pozostała pod wpływami francuskimi oraz unii z Aragonią, która następnie została połączona z Kastylią. Tym samym Katalonia stała się częścią Hiszpanii. Początkowo posiadała autonomię, którą jednak stopniowo ograniczano po kolejnych separatystycznych buntach w Barcelonie i prowincji katalońskiej.

Dopiero w XIX w. w Katalończykach odżył duch narodowy i zaczęto podejmować działania zmierzające do odzyskania autonomii. Ostatecznie w 1914 r. cztery okręgi: Barcelona, Tarragona, Girona oraz Lleida powołały do życia Wspólnotę Katalonii (kat. Mancomunitat de Catalunya), która miała duże znaczenie symboliczne. W dniu 14 kwietnia 1931 r. proklamowano powstanie Republiki Katalońskiej, którą z Hiszpanią miała łączyć konfederacja. Tak się jednak nie stało – na mocy podpisanego trzy dni później porozumienia Katalonia otrzymała autonomię. Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii poparła republikanów. W wyniku ich porażki rząd Katalonii zmuszony był do ucieczki, a generał Francisco Franco ogłosił zniesienie jej autonomii. Oznaczało to zakaz używania języka katalońskiego i eksponowania symboli narodowych.

R1dL2ZsseOeul1

Zdjęcie przedstawia idący ulicą miasta tłum. Niektórzy z ludzi trzymają w dłoniach flagi Katalonii.

Dopiero po śmierci generała Franco nowa konstytucja Hiszpanii z 1978 r. przywróciła autonomię polityczną i kulturalną Katalonii i Kraju Basków. Mimo to separatystyczne dążenia Katalończyków wciąż były bardzo silne. W październiku 2015 r. wybory do parlamentu Katalonii wygrali zwolennicy separatyzmu, którzy miesiąc później doprowadzili do uchwalenia deklaracji jej niepodległości. Na mocy tych postanowień Katalonia w ciągu półtora roku miała odłączyć się od Hiszpanii i przekształcić w niepodległą republikę.

Potwierdziło to referendum przeprowadzone 1 października 2017 r., w którym 90% głosujących Katalończyków opowiedziało się za niepodległością. 27 października 2017 r. autonomiczny parlament kataloński proklamował niepodległość Republiki Katalonii. W odpowiedzi na te działania, uznając referendum za nielegalne, rząd w Madrycie ogłosił, że na podstawie art. 155 Konstytucji Hiszpanii zawiesza autonomię Katalonii. Doprowadziło to do licznych zamieszek i demonstracji. Rząd w Madrycie wyciągnął wobec przywódców katalońskich konsekwencje prawne – skazano ich za spisek w październiku 2019 r. (wyroki od 9 do 13 lat więzienia). Część z nich uciekła z Hiszpanii, a Madryt wydał za nimi listy gończe.

Bezpośrednie rządy Madrytu zakończyło po siedmiu miesiącach zawieszenia autonomii zaprzysiężenie nowo wybranego katalońskiego rządu. Nie oznacza to jednak zakończenia konfliktu – w 2021 roku wciąż toczą się rozmowy między katalońskimi separatystami a hiszpańskimi władzami centralnymi dotyczące niepodległości regionu.

Słownik