Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

EkosystemekosystemEkosystem to dynamiczny układ, złożony z biotopu (warunków środowiska)biocenozy (organizmów), wzajemnie od siebie zależnych i powiązanych wieloma uwarunkowaniami. Każdy ekosystem, zarówno lądowy, jak i wodny, pełni wiele funkcji – niektóre z nich są szczególnie ważne dla dobrobytu ludzkości. Ten naturalny kapitał określamy jako usługi ekosystemowe. Można je podzielić na cztery kategorie, przedstawione na poniższym schemacie.

R1CNLyabcYIVK1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: USŁUGI EKOSYSTEMOWE
    • Elementy należące do kategorii USŁUGI EKOSYSTEMOWE
    • Nazwa kategorii: PODSTAWOWE
    • Nazwa kategorii: ZAOPATRUJĄCE
    • Nazwa kategorii: REGULACYJNE
    • Nazwa kategorii: KULTUROWE
    • Koniec elementów należących do kategorii USŁUGI EKOSYSTEMOWE
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑green

Podstawowe usługi ekosystemowe (inaczej: usługi siedliskowe, wspierające)

R8kweDyOJaSf81
Zdjęcie przedstawia fragment ekosystemu wodnego, jakim jest rafa koralowa. Widoczne na zdjęciu są fragmenty rafy, złożone z koralowców o różnych kształtach. Niektóre przypominają strukturą kwiaty kalafiora. Nad koralowcami widoczne są pływające w różnych kierunkach ryby kilku gatunków. Najwięcej jest niedużych, podłużnych pomarańczowych rybek o żółtych płetwach. Na zdjęciu widoczny jest wilk kroczący po śniegu wśród drzew. Wilk ma brązowo-szare futro.
Źródło: pixabay.com.
bg‑green

Zaopatrujące usługi ekosystemowe

R7JMC3LXrfx5R1
Na zdjęciu na czarnej tacy znajduje się żeliwna tacka, w której ułożone są od lewej strony smażone krewetki, następnie kotlety mielone, szaszłyki, kiełbaska i warzywa. Po prawej obok żeliwnej tacki leżą bułeczki i osolone frytki. Za żeliwną tacką w rzędzie stoją małe metalowe miseczki, w których znajdują się kolejno gotowane ziemniaczki, trzy sosy, sałatka szwedzka. Taca stoi na blacie zrobionym z desek o surowym wyglądzie. Oprócz tacki znajduje się tam jeszcze ściereczka kuchenna w dużą czarno-białą kratę, dwa metalowe pojemniczki przypominające małe kanki na mleko oraz metalowa sosjerka. Na drugim zdjęciu jest pokazany z bliska przekrój poprzeczny przez pień drzewa. Widoczne są ciemniejsze i jaśniejsze pierścienie, tym większe im dalej od środka pnia. Od samego środka przekroju odchodzą wyraźne spękania drewna, które obejmują cały pień. Na trzecim zdjęciu widoczny jest wiejski krajobraz. Krowa w biało-czarne łaty pije wodę z jednego z dwóch koryt ustawionych na łące pokrytej zieloną trawą. Przed korytami znajduję się rozległa kałuża, z której wystają kamienie. W tle widać pokryte ciemną zielenią wzniesienia, a jeszcze dalej fragment gór. Niebo jest jasne, widoczne są białe chmury. Na czwartym zdjęciu przedstawiono trzy fragmenty kory cynamonowca. Są one brązowe. Między kawałkami kory widać posypany brązowy proszek, czyli cynamon.
Źródło: pixabay.com.
bg‑green

Regulacyjne usługi ekosystemowe

R1AEacFmWggXT1
Zdjęcie przedstawia z bliska termometr pokazujący temperaturę otoczenia. termometr jest drewniany, ma czarną podziałkę i czerwony wkład. Pasek termometru wskazuje 40 stopni. Zdjęcie ukazuje teren podmokły - rozlewisko, bagno lub torfowisko. Widoczne są kępki roślinności trawiastej na rozległym, płaskim terenie pokrytym wodą. Na zdjęciu znajdują się młode rośliny z gatunku zbóż. Rosną one w rządkach na suchej, spękanej ziemi. Zdjęcie ukazuje teren podmokły - rozlewisko, bagno lub torfowisko. Widoczne są kępki roślinności trawiastej na rozległym, płaskim terenie pokrytym wodą. Zdjęcie przedstawia leśną ścieżkę. Po jej obu stronach widoczne są proste pnie drzew. Pomiędzy drzewami rosną także niskie jasnozielone krzewy. Do lasu wpada światło zachodzącego słońca. Na zdjęciu jest pszczoła siedząca na roślinie o wielu żółtych pręcikach. Pszczoła ma tylnym odnóżu dużą pomarańczową grudkę zebranego pyłku kwiatowego, czyli tak zwany koszyczek wypełniony pyłkiem. Na zdjęciu są trzy biedronki azjatyckie - czerwone o wielu czarnych kropkach. Biedronki znajdują się na kolczastej roślinie pokrytej dużą kolonią małych, czarnych mszyc. Zdjęcie ukazuje płytki fragment cieku wodnego. Widoczne jest dno. Z wody w kilku miejscach wystają większe kamienie. Brzeg rzeki, widoczny w tle zdjęcia, porośnięty jest drzewami i roślinnością zielną. Na powierzchni wody widać falowanie.
Źródło: pixabay.com, dostępny w internecie: www.pixabay.com.
bg‑green

Kulturowe usługi ekosystemowe

R1aR80GSNUMCm1
Na zdjęciu, przez środek, przebiega prosta dróżka. Po obu jej bokach rosną w równej odległości od siebie drzewa iglaste o pniach w wieloma podłużnymi uwypukleniami i wklęśnięciami. Pomiędzy drzewami rośnie równo przycięta trawa. Zdjęcie ukazuje małe, zadaszone kramiki, ustawione jeden obok drugiego na drzewu asfaltowej drogi. Na pierwszym stanowisku, mającym formę stolików ustawionych pod białym parasolem ogrodowym, stoją rzeźby drewniane. Na drugim kramie widzą małe obrazy akwarelowe. Z tyłu za kramami rosną drzewa, a w tle widać góry. Jest słoneczny, upalny dzień. Na zdjęciu znajdują się osoby w kolorowych kostiumach. Na twarzach mają maski zrobione z płatów materiału z wyciętymi otworami na oczy i usta, z domalowanym na czerwono nosem i polikami, z doszytymi czarnymi brwiami, wąsami i brodą. Na głowie mają wysokie, spiczaste kapelusze, z kolorowymi tasiemkami i pomponami. Osoby ubrane są w koszule ludowe, białe z wyhaftowanymi na rękawach i na piersi delikatnymi wzorami. Na ramionach i na brzuchu mają pasy, do których przyczepione są duże dzwonki. Pierwsza z osób trzyma w ręku drewnianą szabelkę. Na zdjęciu jest mnich buddyjski, siedzący na wąskiej, prostej drewnianej ławeczce przy prostym drewnianym stoliku łące. Mnich ma ciemnoczerwoną szatę, jest ogolony na łyso. Widoczny jest od tyłu. Wpatruje się w znajdujące się w tle góry - niższe, zalesione, i wysokie, z ostrymi, zaśnieżonymi szczytami. Ponad górami jest błękitne czyste niebo.
Źródło: pixabay.com.

Z opisanych powyżej funkcji usługowych ekosystemów bezpośrednio wynika konieczność zahamowania utraty bioróżnorodności we wszelkich jej aspektach, czyli potrzeba szeroko pojętej ochrony przyrody.

R1QEzlTbdsVyj1
Ilustracja przedstawia koncepcję 9 procesów zawierających granice środowiskowe i skalę bezpieczeństwa dla integralności biosfery oraz cykli biogeochemicznych. Glob ziemski podzielony jest 9 promieniami, pomiędzy nimi utworzyły się trójkątne pola, które stanowią skalę granicy bezpieczeństwa dla danego procesu. Im bardziej zakolorowana skala, tym bardziej zaawansowane zmiany zachodzą w danym procesie i tym bliżej do sytuacji, kiedy przywrócenie stanu wyjściowego jest niemożliwe. Poniżej opisano 9 procesów. 1. Wymieranie gatunków. Wymieranie liczone w milionach gatunków rocznie, spowodowane zarówno bezpośrednio, np. przez kłusownictwo, jak i pośrednio, przez niszczenie siedlisk. Pole skali jest w całości zakolorowane, zatem mamy odczynienia ze strefą wysokiego ryzyka, że nie odwrócimy już tęgi procesu i nie przywrócimy go do stanu początkowego. 2. Zmiany klimatu. Stopniowe ocieplanie klimatu, związane z wysoką emisją gazów cieplarnianych przez działalność człowieka, skutkujące m. in. topnieniem lodowców i zmianami ekosystemów. Pole skali jest w części zakolorowane, co oznacza że mamy doczynienia ze strefą niepewności, podwyższonego ryzyka dla tego procesu. 3. Nowe zjawiska. Jeszcze nieokreślone. Jeszcze nie określona granica. Brak zakolorowania skali. 4. Zmniejszanie warstwy ozonu stratosferycznego. Jest powodowane emisją różnych gazów do atmosfery. Warstwa ozonowa chroni przed promieniowaniem UV, szkodliwym dla roślin i zwierząt. Pole skali jest w niewielkiej części zakolorowane, co oznacza że, mamy doczynienia ze strefą bezpieczną dla tego procesu. Zmiany środowiskowe nie zachodzą na tyle gwałtownie, więc środowisko jest w stanie w katalizować zmiany. Te zmiany zachodzą, ale na tyle powoli, że jeszcze jesteśmy daleko od takiego zmniejszenia warstwy ozonowej, które by wprowadziło nieodwracalne zmiany na ziemi (czyli od przekroczenia granicy środowiskowej). 5. Emisja aerozoli do atmosfery. Jeszcze nieokreślona granica. 6. Zakwaszenie oceanów. Wynika z rozpuszczania się w wodzie nadmiaru CO2. Zakwaszenie wód ogranicza zdolność koralowców, skorupiaków i planktonu do budowy muszli i szkieletów. Pole skali jest w niewielkiej części zakolorowane, co oznacza że, mamy doczynienia ze strefą bezpieczną dla tego procesu. 7. Zaburzenie obiegu azotu w środowisku. Powodowane m. in. przez nadmierne użycie nawozów sztucznych. Nadmiar związków azotowych w zbiornikach wodnych zaburza funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Pole skali jest w całości zakolorowane, co oznacza że mamy doczynienia ze strefą wysokiego ryzyka dla tego procesu, co oznacza, że jesteśmy bardzo blisko przekroczenia granicy środowiskowej, czyli osiągnięcia takiej zmiany w obiegu pierwiastków, z której nie będzie możliwy powrót do stanu wyjściowego. 8. Zaburzenie obiegu fosforu w środowisku, na które składa się zarówno nadmierne wydobycie skał fosforanowych, jak również zanieczyszczanie zbiorników wodnych związkami tego pierwiastka. Pole skali jest w całości zakolorowane, co oznacza że mamy doczynienia ze strefą wysokiego ryzyka dla tego procesu, co oznacza, że jesteśmy bardzo blisko przekroczenia granicy środowiskowej, czyli osiągnięcia takiej zmiany w obiegu pierwiastków, z której nie będzie możliwy powrót do stanu wyjściowego. 9. Zużycie wody. Wysokie wydobycie zasobów wody słodkiej oraz zanieczyszczanie jej zbiorników. Pole skali jest w niewielkiej części zakolorowane, co oznacza że, mamy doczynienia ze strefą bezpieczną dla tego procesu. 10. Zmiana sposobu użytkowania ziemi Przekształcanie naturalnych ekosystemów w tereny rolnicze i inne rodzaje gruntów. Pole skali jest w części zakolorowane, co oznacza że, mamy doczynienia ze strefą niepewności, podwyższonego ryzyka dla tego procesu. 11. Wskaźnik utraty bioróżnorodności. Jeszcze nieokreślony ilościowo. Pole skali nie jest zakolorowane.
Schemat przedstawiający koncepcję 9 procesów zawierających granice środowiskowe. Przekroczenie jednej lub kilku z nich może mieć katastrofalne skutki dla życia na Ziemi. Granice te określono na podstawie badań naukowych, z których jasno wynika, że działalność człowieka od czasów rewolucji przemysłowej stała się głównym motorem globalnych zmian środowiska przyrodniczego. Schemat przedstawia stan na rok 2015. Na zielono oznaczono obszary bezpiecznego działania, na żółto – strefę niepewnych skutków działalności. Kolor pomarańczowy oznacza strefy wysokiego ryzyka dalszych działań. Największe przekroczenie granic wytrzymałości planety przejawia się zaburzeniem obiegu azotu i fosforu oraz utratą bioróżnorodności. W obszarze bezpiecznego działania mieszczą się: zmniejszenie warstwy ozonowej, zużycie wody oraz zakwaszenie oceanów.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

biogeny
biogeny

pierwiastki biogenne, głównie azot i fosfor, niezbędne do rozwoju roślin; ich nadmiar w wodach prowadzi do eutrofizacji

chemizacja rolnictwa
chemizacja rolnictwa

używanie substancji chemicznych w celu zwiększenia produkcji rolnej, takich jak środki ochrony roślin, nawozy sztuczne, dodatki do pasz dla zwierząt (hormony, antybiotyki itp.)

ekosystem
ekosystem

(gr. oíkos – mieszkanie, gospodarstwo, środowisko, sýstēma – zestawienie, połączenie) złożony układ ekologiczny, charakterystyczny dla określonego typu środowiska, zasiedlonego przez właściwy mu zespół organizmów żywych; równowaga funkcjonowania tego układu oparta jest na szeregu czynników, wynikających ze wzajemnego oddziaływania na siebie organizmów żywych (czynniki biotyczne) oraz z interakcji zachodzących między organizmami a fizykochemicznymi, nieożywionymi czynnikami środowiska (czynniki abiotyczne)

intensyfikacja rolnictwa
intensyfikacja rolnictwa

podnoszenie efektów produkcji rolnej przez zwiększanie nakładów i środków materialnych (np. maszyn) w przeliczeniu na jednostkę powierzchni

nitryfikacja
nitryfikacja

proces utleniania amoniaku i soli amonowych do azotanów(III) i azotanów(V), prowadzony przez dwie grupy bakterii nitryfikacyjnych

przełowienie
przełowienie

zmniejszanie populacji ryb wskutek nadmiernych, niekontrolowanych i nieuregulowanych połowów

transpiracja
transpiracja

aktywne wyparowywanie wody z nadziemnych części roślin, odbywające się przez aparaty szparkowe, skórkę lub przetchlinki

wylesianie
wylesianie

deforestacja; nadmierna wycinka (wyrąb) lasów, prowadząca do ogałacania powierzchni Ziemi, a w konsekwencji do niszczenia siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz nasilania efektu cieplarnianego na Ziemi