W przeciwieństwie do kręgowców bezkręgowce wykazują większą różnorodność pod względem budowy ciała i typu jego symetrii, a tym samym – organizacji układu nerwowego oraz zdolności poznawczych.

Ewolucja układu nerwowego zwierząt była związana przede wszystkim ze zwiększaniem się rozmiarów ciała, przyjęciem aktywnego trybu życia oraz wykształceniem symetrii dwubocznej. To właśnie typ symetrii ciała miał znaczenie dla kształtującej się budowy układu nerwowego.

Symetria promienista powodowała powstawanie sieci nerwowych, natomiast symetria dwuboczna przyczyniła się do cefalizacji i rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. W ten sposób ten rodzaj symetrii jest powiązany z tworzeniem się głowy, która staje się centrum układu nerwowego.

W ewolucji układu nerwowego można wyróżnić następujące etapy:

1. Wzrost liczby komórek nerwowych oraz ich stopnia skomplikowania w połączeniach synaptycznych.

2. Grupowanie się komórek nerwowych w zwoje (skupiska ciał komórkowych).

3. Specjalizowanie się komórek nerwowych w nerwy doprowadzające (aferentne) i nerwy odprowadzające (eferentne). Nerwy doprowadzające przewodzą impulsy nerwowe z receptorów do ośrodkowego układu nerwowego, natomiast odprowadzające – do efektorów (mięśni, gruczołów).

4. Występowanie symetrii dwubocznej ciała, dzięki której następuje rozwój układu nerwowego. Zakres ruchu zwierząt zostaje zwiększony, a część przednia, w której znajdują się głowa oraz narządy zmysłów, ulega wyróżnieniu (cefalizacjacefalizacjacefalizacja). Narządy zmysłów: dotyku (mechanoreceptory), wzroku (fotoreceptory), węchu i smaku (chemoreceptory), słuchu i równowagi (mechanoreceptory) zbudowane są z komórek receptorowych.

5. Powstanie mózgowia. Wyeksponowanie odcinka głowowego pozwala zwierzęciu na efektywny odbiór bodźców z otoczenia. Oznacza to sprawniejsze znajdowanie pożywienia, schronienia i partnera do rozrodu przy jednoczesnym unikaniu drapieżników i innych niebezpieczeństw.

Więcej na temat cefalizacji w e‑materiale Cefalizacja i jej znaczenie ewolucyjne.

Parzydełkowce (Cnidaria) to najprostsze zwierzęta tkankowe o symetrii promienistej. Ich układ nerwowy utworzony jest z sieci komórek gwiaździstych połączonych długimi wypustkami. Jest to układ rozproszony, nazywany siateczkowymsiateczkowy układ nerwowysiateczkowym. Układ nerwowy swobodnie poruszających się parzydełkowców – meduz – jest lepiej zorganizowany niż polipów; tworzy zwoje.

R1ZyZkpn69vw4

Na ilustracji znajduje się schemat układu nerwowego typu rozproszonego (siateczkowego) u polipa parzydełkowców. Ciało polipa ma kształt workowaty, ma podłużną, dość wąską stopę. Do jamy gastralnej prowadzi otwór gębowy, który otoczony jest czułkami. Otwór gębowy pełni również funkcje otworu odbytowego. Układ nerwowy nie zawiera centrum nerwowego jednak najwięcej komórek występuje na ramionach i w okolicy stopy zwierzęcia. Są one zobrazowane jako czerwone punkty, które są połączone ze sobą czerwonymi liniami – jest to sieć nerwowa.

W sieciach nerwowych parzydełkowców przewodnictwo jest niespolaryzowane –może przebiegać w dowolnym kierunku przez sieć neuronów. Oznacza to, że impuls nerwowy rozchodzi się we wszystkich kierunkach od miejsca zadziałania bodźca z malejącą intensywnością. Dodatkowo rozprzestrzenianie się impulsu nerwowego jest powolne, a reakcja na bodźce słabo rozwinięta.

R1dku8CEEjJQn

Fotografia przedstawia chełbię modrą w ujęciu od dołu. Ma ona okrągły kształt i niebieski kolor. Jest półprzezroczysta. Wewnątrz ciała chełbii widać cztery półokrągłe kształty, skupione wokół środkowej części. Od środka ciała odchodzą również wąskie, płaskie , półprzezroczyste, pofalowane ramiona. Tło zdjęcia jest czarne.

R1SRMzDC1l3jF

Ilustracja interaktywna przedstawia schemat budowy meduzy w przekroju bocznym. Ma ona parasolowaty kształt, na jej przekroju znajdują się cyfry oznaczające elementy budowy: 1. Czułek pierwotny - znajduje się na zewnątrz ciała zwierzęcia, wyrasta z epidermy – jest to niewielka, cienka, czerwona na końcu wypustka. 2. Kanał radialny znajduje się wewnątrz jamy chłonąco-trawiącej, otacza centrum ciała meduzy. 3. Pierścień nerwowy – jest to wąski pierścień znajdujący się w we wnętrzu ciała meduzy, który okala trzonek. 4. Kanał centralny – znajduje się wewnątrz ciała meduzy w sąsiedztwie trzonka. 5. Wewnętrzny pierścień nerwowy – otacza ciało meduzy od wewnętrznej strony. 6. Kanał okrężny okala meduzę dookoła dolnej części jej parasolowatego ciała. 7. Zewnętrzny pierścień nerwowy – otacza ciało meduzy od zewnętrznej strony. 8. Czułek wtórny – stanowi dolną część ciała meduzy umiejscowioną najniżej, na samym końcu ciała.

Ilustracja interaktywna przedstawia schemat budowy meduzy w przekroju bocznym. Ma ona parasolowaty kształt, na jej przekroju znajdują się cyfry oznaczające elementy budowy: 1. Czułek pierwotny - znajduje się na zewnątrz ciała zwierzęcia, wyrasta z epidermy – jest to niewielka, cienka, czerwona na końcu wypustka. 2. Kanał radialny znajduje się wewnątrz jamy chłonąco-trawiącej, otacza centrum ciała meduzy. 3. Pierścień nerwowy – jest to wąski pierścień znajdujący się w we wnętrzu ciała meduzy, który okala trzonek. 4. Kanał centralny – znajduje się wewnątrz ciała meduzy w sąsiedztwie trzonka. 5. Wewnętrzny pierścień nerwowy – otacza ciało meduzy od wewnętrznej strony. 6. Kanał okrężny okala meduzę dookoła dolnej części jej parasolowatego ciała. 7. Zewnętrzny pierścień nerwowy – otacza ciało meduzy od zewnętrznej strony. 8. Czułek wtórny – stanowi dolną część ciała meduzy umiejscowioną najniżej, na samym końcu ciała.

W układzie nerwowym parzydełkowców:

• komórki są zróżnicowane pod względem czynnościowym; niektóre komórki są bardziej wrażliwe na zmiany chemiczne lub mechaniczne w środowisku;

• występują komórki przystosowane do przewodzenia impulsów do różnych części ciała;

• występują komórki wykazujące większą zdolność do reakcji na pobudzenie (kurczą się);

• każdemu zewnętrznemu bodźcowi towarzyszy miejscowa reakcja określająca impuls nerwowy.

Już u nieco wyżej zorganizowanych bezkręgowców coraz bardziej zaznacza się specjalizacja budowy i funkcji układu nerwowego. Płazińce (Platyhelminthes) mają wydłużone ciało, spłaszczone grzbieto‑brzusznie, oraz dwuboczną symetrię, dlatego ich układ nerwowy, w przeciwieństwie do układu nerwowego parzydełkowców, wykazuje cechy centralizacji. Oznacza to, że mimo prostej budowy układ nerwowy koordynuje różne części ciała.

U zwierząt wykazujących dwuboczną symetrię neurony gromadzą się w przedniej części ciała. U płazińców znajdują się tam dwa zwoje nerwowezwój nerwowyzwoje nerwowe, od których odchodzą pnie nerwowe połączone spoidłami poprzecznymi.

Układ nerwowy płazińców wolno żyjących (wirków) jest układem ortogonalnymortogonalny układ nerwowyukładem ortogonalnym ze względu na regularną siatkę prostokątów, którą tworzą pnie i spoidła nerwowe. Wolno żyjące wirki mają silnie rozwinięte dwa pnie położone po brzusznej stronie ciała. Występują u nich również dość dobrze wykształcone narządy zmysłów: liczne chemoreceptory, mechanoreceptory oraz fotoreceptory (proste oczka) od jednej do kilkunastu par. Niektóre wirki mają także statocysty będące narządami równowagi. Koncentracja komórek nerwowych po brzusznej stronie ciała wynika z lokomocyjnej funkcji tej części organizmu i docieraniem do niej licznych bodźców.

Płazińce pasożytnicze, w związku z prowadzonym trybem życia, mają słabo rozwinięty układ nerwowy i właściwie pozbawione są wyspecjalizowanych narządów zmysłów.

Rfi1PRLrxDokg

Schemat przedstawia układ nerwowy płazińców: wypławka białego (Dendrocoelum lacteum) oraz motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica). Oba organizmy mają układ nerwowy o prostej budowie, ze zmniejszoną liczbą pni nerwowych i słabo rozwiniętą siecią połączeń między nimi. Wypławek biały ma podłużne ciało, rozszerzające się na górze i zwężające ku dołowi. Wzdłuż ciała wypławka biegnie układ nerwowy – dwa równoległe do siebie pnie nerwowe połączone poprzecznymi, blisko osadzonymi spoidłami nerwowymi, ułożonymi równolegle. Na szczycie obu pni nerwowych widoczne są parzyste, okrągłe zwoje nerwowe, na szczycie których widać oczko. Ciało motylicy wątrobowej jest podłużne, ale bardziej pękate, a na górze mocno się zwęża. Zaznaczone są dwa symetryczne do siebie, podłużne pnie nerwowe, od których biegną różnej długości, nieregularne rozgałęzienia.

Nicienie (Nematoda) to grupa dwubocznie symetrycznych organizmów o cylindrycznym, niesegmentowanym i wydłużonym ciele, w którym można wyróżnić część przednią i tylną. Ich układ nerwowy ma prostą budowę i jest związany z powłokami ciała. Jego centralną część stanowi pierścień okołogardzielowy, w skład którego wchodzi kilka par zwojów nerwowych. Od pierścienia ku przodowi ciała odchodzą krótkie nerwy, a ku tyłowi – długie pnie nerwowe. Najsilniej rozwinięte są pnie biegnące w brzusznym oraz grzbietowym wałku hipodermalnym. Pnie nerwowe łączą się spoidłami poprzecznymi, które mają kształt półpierścieni.

Większość nicieni ma słabo rozwinięte narządy zmysłów – nie są one potrzebne m.in. dorosłym pasożytom bytującym w ciemnych środowiskach organizmu żywiciela. Proste narządy zmysłów w postaci brodawek lub szczecinek posiadają wolno żyjące formy. Zazwyczaj są to mechanoreceptory, czyli receptory czuciowe, np. brodawki czuciowe umiejscowione głównie w okolicach otworu gębowego, oraz chemoreceptory – receptory chemiczne reagujące na obecność różnych substancji chemicznych w środowisku. Niektóre gatunki morskie posiadają prymitywne fotoreceptory w postaci plamek ocznych.

R1LeraS9jkIfV

Ilustracja przedstawia układ nerwowy nicieni. Na ilustracji widocznej jest podłużne, obłe ciało nicienia, zwężające się z przodu i z tyłu. Ciało rozpoczyna się niewielkim otworem gębowym, za którym widać wewnątrz ciała pierścień okołogardzielowy znajdujący się w części głowowej; pełni on funkcję analogiczne do mózgu zwierząt kręgowych, choć nie jest tak złożony. Pierścień zbudowany jest z kilku zwojów nerwowych, od którego odchodzą pnie nerwowe. Są to równoległe linie: rozróżnia się wśród nich pień grzbietowych i pień brzuszny. Pierścienie są połączone półokrągłymi, równoległymi do siebie spoidłami poprzecznymi. W prawym dolnym rogu schematu widoczny jest powiększony pierścień okołogardzielowy, od którego odchodzą dwie linie – zwój grzbietowy oraz parzysty zwój brzuszny.

Pierścienice (Annelida) to zwierzęta o segmentowanym (metamerycznym) i pierwotnie dwubocznie symetrycznym (Bilateria) ciele. Ich układ nerwowy wykazuje centralizację (odpowiada za koordynację różnych części ciała). Ponadto wystąpiły u nich początki cefalizacji i w części głowowej zgromadzone zostały duże ilości komórek nerwowych – nerwów zwojowych. Tym samym ich odcinek głowowy wykazuje odmienną budowę niż pozostałe segmenty ciała.

Układ nerwowy pierścienic jest określany jako drabinkowydrabinkowy układ nerwowydrabinkowy. Ma bardzo charakterystyczny, regularny plan budowy, który powtarza się w każdym segmencie ciała z wyjątkiem części głowowej. W tej części układ nerwowy zbudowany jest z dwóch par zwojów nerwowych: nadprzełykowych i podprzełykowych, połączonych przez obrączkę okołoprzełykową. Od zwojów podprzełykowych odchodzą dwa pnie nerwowe położone po stronie brzusznej, które biegną ku końcowi ciała. Pnie połączone są spoidłami poprzecznymi, zawsze w taki sposób, że w pojedynczym segmencie ciała występuje jedno spoidło. W miejscu łączenia spoidła z pniem obecny jest zwój segmentalny. W każdym segmencie ciała obserwuje się dwa zwoje tego typu. U niektórych pierścienic, np. pijawek, pnie nerwowe i zwoje leżące w jednym segmencie zlewają się, tworząc brzuszny łańcuszek nerwowy.

R1818MHeZO1af

Schemat przedstawia budowę układu nerwowego pierścienicy. Układ jest typu drabinkowego. Pierścienica ma obłe, podłużne ciało. Rozpoczyna się ono na górze okrągłymi zwojami nadprzełykowymi oraz podprzełykowymi, obok nich ułożona jest obrączka okołoprzełykowa. Od zwojów biegną wzdłuż całego ciała dwa równoległe do siebie pnie nerwowe, połączone ze sobą zwojami segmentalnymi, które dzielą ciało pierścienicy na segmenty. Na ilustracji oznaczone są również spoidła poprzeczne w postaci równolegle ułożonych, rozgałęziających się na końcu linii.

Niektóre pierścienice (wieloszczety) mają liczne i różnorodne komórki czuciowe rozmieszczone na całej powierzchni ciała. Największa ich część skupia się na czułkach, głaszczkach, wąsach i wysuwalnej gardzieli. Występują u nich chemoreceptory w postaci narządów nuchalnych, które mają postać zagłębień, fałdów i wyrostków, oraz narządy światłoczułe w postaci fotoreceptorów. Gatunki ryjące w osadach dennych zamiast fotoreceptorów mają statocysty odpowiadające za równowagę. Występujące w liczbie od jednej do dziesięciu par w przednich segmentach ciała grupy komórek otoczone komórkami pigmentowanymi określa się jako oczy. Odbierają one zmiany natężenia światła i ruch, co pozwala pierścienicom (pijawkom) na lokalizowanie żywiciela lub ofiary.

Stawonogi (Arthropoda) mają dwubocznie symetryczne ciało zbudowane z segmentów, które łącząc się, tworzą odcinki: głowę, tułów i odwłok. Obserwuje się więc u nich cefalizację - zwoje nerwowe zlewają się w mózg. Poszczególne człony różnią się znacznie budową oraz funkcją. Z boków ciała stawonoga wyrastają odnóża o członowanej budowie. Wywodzą się one od parapodiów pierścienic. Pierwotnie każdy segment, oprócz pierwszego i ostatniego, zaopatrzony był w parę odnóży odgrywających role lokomotoryczne. Wraz z różnicowaniem się segmentów zmianom uległa budowa odnóży, które przystosowały się do pełnienia różnych funkcji:

• odnóża głowowe przekształciły się w narządy zmysłów albo gębowe,

• odnóża tułowiowe (kroczne) pełnią funkcje lokomocyjne,

• odnóża odwłokowe mogą też być kroczne, a także pływne. Mogą też pełnić funkcję narządu kopulacyjnego bądź służyć do podtrzymywania jaj. U wielu gatunków zanikły lub są szczątkowe.

Układ nerwowy u prymitywniejszych stawonogów rozpoczyna się w części głowowej i zbudowany jest w taki sam sposób, jak u pierścienic. Występują w nim parzyste zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe oraz łącząca je obrączka okołoprzełykowa. Zwoje podprzełykowe wysyłają ku tyłowi ciała pnie nerwowe połączone spoidłami poprzecznymi.

R1Fg808yfyN3M

Ilustracja przedstawia układ nerwowy owadów, które jako wysoce zaawansowane stawonogi, mają mózg i brzuszny łańcuszek nerwowy. Widoczne jest ciało owada w uproszczeniu – kontury jego głowy, czułków, wąski tułów i długi odwłok oraz trzy pary symetrycznych do siebie kończyn, występujących po obu stronach ciała. Na schemacie w głowie zaznaczony jest mózg, od którego wzdłuż osi symetrii ciała owada biegnie łańcuszek nerwowy. Na wysokości brzucha zaznaczony jest brzuszny łańcuszek nerwowy, a na odwłoku rozmieszczone w równych odstępach niewielkie punkty – są to zwoje segmentalne.

R1DiDQtRVSk9J

Na ilustracji przedstawiony jest schemat budowy anatomicznej pasikonika, przedstawiciela stawonogów. Ciało pasikonika jest w przekroju podłużnym, wewnątrz widoczne są organy. W głowie owada znajduje się jest niewielki, biały mózg, od którego w dół odchodzą komórki nerwowe. Na wysokości brzucha zaznaczony jest brzuszny łańcuszek nerwowy a poniżej, bliżej odwłoku zwoje segmentalne. Owad ma na głowie długie czułki praz posiada trzy pary odnóży.

U lepiej rozwiniętych stawonogów (m.in. pszczół, termitów, mrówek) zwoje nadprzełykowe ulegają zróżnicowaniu na trzy pęcherzyki: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie, formując tym samym prosty mózg. U tych zwierząt brzuszne pnie nerwowe również ulegają połączeniu, tworząc brzuszny łańcuszek nerwowy – jest to wyraźny przejaw centralizacji układu nerwowegocentralizacja układu nerwowegocentralizacji układu nerwowego będącej wynikiem bardzo dużej aktywności stawonogów. Dzięki temu powstały narządy, a także bardziej rozwinięty układ nerwowy.

Budowa mózgów owadów jest silnie skorelowana ze stopniem ich aktywności i sposobem życia. Największa różnica występuje w wielkości i kształcie płatów wzrokowych, które u owadów wykorzystujących w głównej mierze zmysł wzroku są znacznie większe, niż u owadów słabo widzących.

Stawonogi wykształciły wiele zróżnicowanych narządów zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku, równowagi.

Występują u nich oczy proste zbudowane z komórek światłoczułych i pigmentowych oraz oczy złożone, których podstawową jednostką fotoreceptorową jest omatidium składające się z rogówki, aparatu optycznego oraz 7–8 neuronów fotoreceptorowych. Oczy złożone pozwalają rozróżniać kształty, ruch, barwę, światło spolaryzowane oraz szacować odległość danego obiektu.

Narządem słuchowym jest z kolei aparat tympanalny znajdujący się najczęściej na odwłoku lub odnóżach. Funkcję narządów zmysłu równowagi pełnią skolopidia. Niektóre stawonogi potrafią generować dźwięki dzięki narządom strydulacyjnym znajdującym się na różnych częściach ciała.

Zlokalizowane na szczecinkach (czułkach lub włoskach smakowych przedniej pary odnóży) chemoreceptory pozwalają na odbiór bodźców chemicznych (takich jak smak czy węch) ze środowiska zewnętrznego. W miejscach tych znajdują się również mechanoreceptory reagujące na wibracje powietrza.

Funkcję narządu węchu i dotyku pełnią członowane czułki znajdujące się na głowie. Z kolei narządem zmysłu równowagi stawonogów są statocysty mające postać pęcherzyków wysłanych urzęsionymi komórkami receptorowymi i wypełnionych statolitami.

Mięczaki (Mollusca) mają niesegmentowane ciało, dwubocznie symetryczne, składające się z: nogi, worka trzewiowego i płaszcza. Ich układ nerwowy jest bardzo zróżnicowany, a stopień złożoności jego budowy zależy od rozwoju ewolucyjnego danego organizmu. Wśród mięczaków można spotkać układy nerwowe o bardzo różnym stopniu koncentracji.

U gatunków o niskim stopniu złożoności budowy (np. u chitonów – Polyplacophora) występuje drabinkowy układ nerwowy. W części głowowej obserwuje się u nich obrączkę okołogardzielową, która wysyła ku tyłowi ciała kilka podłużnych pni nerwowych połączonych spoidłami.

U wyżej zorganizowanych gatunków mięczaków, np. u ślimaków, doszło do wtórnego zaniku symetrii, natomiast u małży – w wyniku ewolucji – zanikła głowa (ze względu na prowadzony przez te osobniki osiadły tryb życia). Na pniach występują zwoje nerwowe, zwykle ułożone w parzyste zwoje głowowe, nożne, płaszczowe i trzewiowe.

Z kolei u głowonogów układ nerwowy jest wysoce scentralizowany. Występuje u nich zamknięty w chrzęstnej puszce mózg, utworzony przez złączone zwoje mózgowe, trzewiowe i nożne. Tak dobrze rozwinięty układ nerwowy umożliwia głowonogom złożoność form zachowania: analizę, kojarzenie, uczenie się, zapamiętywanie, a nawet komunikowanie się z innymi osobnikami.

Ramiona głowonogów są także bardzo dobrze unerwione – dwie trzecie neuronów ośmiornicy znajduje się w zwojach nerwowych jej ramion. Dzięki temu zwierzęta te są bardzo sprawne ruchowo.

RWvOqI4skUdWS

Schemat ukazuje dwoje zwierząt: chitona (przedstawiciela mięczaków) oraz kałamarnicę (przedstawicielkę mięczaków, głowonogów). Na pierwszym zdjęciu widoczny jest chiton należący do mięczaków. Jego ciało jest owalne, spłaszczone i podzielone na segmenty. Wewnątrz ciała, na jego przedzie, znajduje się przedni pierścień nerwowy ze zwojami. Wzdłuż ciała prowadzą połączone ze sobą, podłużne pnie nerwowe, a pomiędzy nimi przebiegają podłużne pnie nerwowe. Z lewej strony schematu znajduje się ciało kałamarnicy. Jej ciało jest obłe, torpedowate. Przy głowie znajduje się dziesięć ramion, z których dwa są wyraźnie dłuższe, zakończone szerszymi przyssawkami. Kałamarnica ma w głowie okrągły mózg. Od głowy biegną w górę liczne ramiona, w których również znajdują się połączenia nerwowe. W ciele kałamarnicy widoczne są zwoje w postaci białych, dość dużych punktów połączonych ze sobą liniowo, wzdłuż całego ciała.

Narządami zmysłów mięczaków są: czułki będące narządem dotyku i węchu, oczy – narządem wzroku, statocysty będące narządem równowagi oraz chemoreceptory odbierające bodźce chemiczne.

RvbdtCU3dfJep

Na fotografii widoczny jest ślimak. Jego ciało składa się z podłużnej, pokrytej śluzem stopy, na której końcu znajduje się część głowowa z parą długich czułków oraz małymi czułkami u dołu. Ciało ślimaka połączone jest z żółtą, spiralną muszlą. Zwierzę idzie po szarym podłożu, w tle widać rozmyte liście i gałęzie.

RLtjFhqM9PMbE

Na zdjęciu znajduje się ośmiornica. Jej głowa jest owalna, pokryta skórą w brązowe i pomarańczowe cętki. Na szczycie głowy widać parę wystających poza jej obrys, okrągłych oczu, a pod spodem liczne ramiona, które u spodu posiadają okrągłe, równolegle ułożone do siebie wzdłuż ramion przyssawki.

Rgrj2qxWFwuLP

Zdjęcie przedstawia małże. Posiadają one półokrągłe, składające się z dwóch przylegających do siebie części brązowo‑czarne muszle. Na zdjęciu widać cztery muszle znajdujące się w wodzie.

Mięczaki wykazują szczególną różnicę w budowie oczu. U ślimaków oczy mają postać prostych dołków ocznych z komórkami barwnikowymi, oczu kubkowatych z soczewką lub oczu pęcherzykowatych z soczewką i rogówką.  Oczy małży rozmieszczone są na brzegach płaszcza, syfonach lub skrzelach; u niektórych na brzegach płaszcza mogą występować oczy złożone. Natomiast oczy głowonogów przypominają budową oczy kręgowców.

Szkarłupnie (Echinodermata) to zwierzęta dwubocznie symetryczne żyjące wyłącznie w środowisku morskim o wtórnie promienistej symetrii ciała lub pierwotnie dwubocznej symetrii (larwy). Ich unikalną cechą jest układ wodny (ambulakralny), który może pełnić funkcję narządu zmysłu dotyku. Zaliczane są nie tylko do bezkręgowców, ale też do wtóroustych (Deuterostomia).

Układ nerwowy szkarłupni nie jest wysoce zorganizowany ani scentralizowany. Ze względu na wtórnie wykształconą symetrię promienistą bezkręgowce te mają prymitywny układ nerwowy. Ma on postać pierścienia, od którego odchodzą promieniście do ramion pnie nerwowe. Pomimo takiej budowy każda istniejąca gromada szkarłupni wyewoluowała unikalne i skuteczne strategie aktywnego poruszania się. Ruchy szkarłupni są zsynchronizowane: potrafią się zakopać, schować i szukać schronienia. Ruch jest wynikiem współdziałania układu ambulakralnego i muskulatury. Kierunek poruszania się szkarłupni jest częściowo określany przez światło.

Narządy zmysłów są słabo wykształcone. Za odbieranie bodźców nerwowych odpowiadają nóżki ambuskularne. U jeżowców oraz strzykw występują narządy równowagi (statocysty). Ponadto u jeżowców oraz rozgwiazd występują nieskomplikowane oczka, które umożliwiają rozróżnianie natężenia światła.

R142N8yGCcvMU

Rysunek przedstawia układ nerwowy rozgwiazdy. Rozgwiazda ma kształt pięcioramiennej gwiazdy, wewnątrz, w jej centrum znajduje się pierścień nerwowy, a do każdego z ramion rozgałęzia się nerw promienisty.

Słownik