Przeczytaj
Mickiewicz jako czołowy polski twórca doby romantyzmu wykorzystał w swoich cyklach – Sonetach krymskich i Sonetach odeskich – wyszukaną formę sonetu, czyli gatunku o niezwykle rygorystycznych regułach, aby nadać mu własny rys. Sonety mają ustaloną budowę, składają się z czternastu wersów, zazwyczaj podzielonych na cztery strofy (choć istnieją różne warianty), o regularnych rymach abba, często swoją zawartością treściową dzielą się na część opisową, odnoszącą się do przedmiotu utworu, oraz refleksyjną, zawierającą przemyślenia podmiotu lirycznego.
Mickiewicz ożywił tę formę poetycką. Szczególnie widoczne jest to w Sonetach krymskich, gdzie romantyk sięga po tematykę dotąd w sonecie niespotykaną – gatunek ten związany był przede wszystkim z tematyką miłosną, tymczasem cykl krymski jest zapisem podróży i świadectwem fascynacji przestrzenią. Jednak także Sonety odeskie przynoszą nowe spojrzenie na kunsztowne liryki, poeta bowiem przekracza ustalone granice formalne, w oryginalny sposób przedstawiając problematykę miłosną.
Czesław Zgorzelski pisze na ten temat:
O sonetach odeskichOba cykle wiąże [...] analogiczny sposób ożywiania zwartej budowy sonetusonetu, poddanej matematycznie ścisłym rygorom stroficznego wzorca, ta sama metoda poetyckiego otwierania
zamkniętych strof jego budowy ku dalekim horyzontom duszy ludzkiej. I w jednym, i w drugim cyklu pod powierzchnią pozornie spokojnych form wypowiedzi lub opisu tętni dynamika tarć wewnętrznych, niepokój sprzecznych uczuć człowieka rzuconego na burzliwe fale życia. Objaw tym bardziej dziwny, im mniej – zdawałoby się – stosowny w ograniczonych, ciasnych ramach sonetu, o których sam poeta mówił jakoby, że „w nich można łatwo zabić pisarzy”.
Źródło: Czesław Zgorzelski, O sonetach odeskich, [w:] tegoż, O sztuce poetyckiej Mickiewicza, Próby zbliżeń i uogólnień, Warszawa 1976, s. 250.
Mickiewicz wykorzystał cykl odeski do ukazania złożonych przeżyć związanych z uczuciem miłości. W cyklu znalazły się sonety w stylu poezji sentymentalnejsentymentalnej, liryki typowo romantyczne oraz erotykierotyki ukazujące scenki z życia salonowego. Ta różnorodność poetyckiej tonacji składa się na obraz dziewiętnastowiecznego indywidualisty, który przeżywa życie, świat i miłość na wiele różnych sposobów, odwołując się do całej palety złożonych emocji.
Jak zauważa Bogumiła Kurzeja:
Śpiewacy Laury? Ideał Petrarki a liryczne portrety kobiet w wybranych sonetach polskich XIX wieku – zarys problematykiU źródeł cyklu odeskiego stoi kryzys egzystencjalny, w którym można odnaleźć echa duchowej udręki [...]. Wewnętrzne męczarnie, jakim poddawany był podmiot liryczny [...], miały doprowadzić do przemiany duchowej. U Mickiewicza przypomnienie dawnej kochanki prowadzi do metamorfozy światopoglądowej, a zarazem odrzucenia idealnego wzorca młodzieńczej miłości.
Źródło: Bogumiła Kurzeja, Śpiewacy Laury? Ideał Petrarki a liryczne portrety kobiet w wybranych sonetach polskich XIX wieku – zarys problematyki, „Konteksty Kultury”, nr 2015/12, z. 1, s. 4.
Sonety odeskie widziane jako cykl stanowią duchowy portret romantyka, z całą paletą zmiennych uczuć i oddaniem dynamiki skomplikowanych stanów wewnętrznych.
Sonet Widzenie się w gaju w pierwotnej wersji był zatytułowany inaczej: Randezvous w gaju...; tytuł dopełniał skrót słowa: „Bolc.”, czyli Bolcieniki ‒ była to nazwa posiadłości Puttkamerów, w której mieszkała Maryla Wereszczakówna Puttkamerowa, młodzieńcza miłość poety. Lasek bolcienicki zachował się do dziś i jest nazywany przez miejscową ludność Gaikiem Maryli. Leonard Podhorski pisał:
Realia Mickiewiczowskie[...] wszystko zdaje się przemawiać za tym, iż sonet powyższy opisuje [...] spotkanie kochanków w gaiku Maryli, że nie jest on tylko wymysłem literackim, lecz mniej lub więcej dokładnym odtworzeniem rzeczywistego zdarzenia.
Źródło: Leonard Podhorski-Okołów, Realia Mickiewiczowskie, Warszawa 1952, s. 160.
Gdy Mickiewicz postanowił włączyć sonet do cyklu odeskiego, zatarł wszelkie ślady autobiograficzne i przestrzenne. Nadał wówczas utworowi nowy tytuł, poprawił również wersy wskazujące na nazwy miejscowe.
Realia MickiewiczowskieZacieranie owych tropów biograficznych i topograficznych nadawało wykreowanym bohaterom, emocjom i sytuacji charakter bardziej literacki, ogólny, pozwalający na łatwiejsze wkomponowanie sonetu w cykl przedstawiający ewolucję romantycznego uczucia od petrarkowskiej miłości czystej do przeżyć miłosnych w sferze Erosa.
Źródło: Leonard Podhorski-Okołów, Realia Mickiewiczowskie, Warszawa 1952, s. 160.
Słownik
(gr. erotikós – miłosny) – poetycki utwór liryczny o tematyce miłosnej, akcentujący miłość zmysłową petrarkizm – tendencja literacka, polegająca na naśladowaniu twórczości renesansowego poety Francesca Petrarki jako wzorca poezji miłosnej; przedmiotem naśladowania może być forma tekstu, model liryki, leksyka, frazeologia, topika, obrazowanie
nurt w sztuce, który charakteryzuje się skupieniem na człowieku i jego uczuciach, podkreślaniem przeżyć wewnętrznych; literatura sentymentalna wykreowała nowy wzorzec bohatera literackiego: człowieka czułego i wrażliwego
(łac. sonare – wydawanie dźwięku, brzmienie, dźwięczenie, wł. sonnetto) – gatunek liryczny, który zrodził się we Włoszech ok. trzynastego wieku, o tematyce salonowo - erotycznej (Petrarka) lub refleksyjno - filozoficznej (Sęp Szarzyński). Kompozycja stroficzna sonetu składa się z 14 wersów podzielonych na zwrotki (4‑4-3‑3 lub 4‑4-4‑2). Dwie zwrotki czterowersowe, mają charakter opisowy oraz dwie trzywersowe o charakterze refleksyjnym. W zależności od układu rymów wyróżnia się sonet włoski (abba abba cdd cdc lub cdc dcd) i francuski (abba abba cdc dee). Kunsztowna kompozycja sonetów wiąże się z wykorzystaniem środków stylistycznych: wymyślnych powtórzeń, gradacji, paralelizmów, metafor