Marks i socjalizm

RPEMBhScveHgP1

Zdjęcie przedstawia portret starszego, siwego mężczyzny. Mężczyzna siedzi na fotelu. Ma założoną nogę na nogę. Włosy mężczyzny są długie. Są falujące, w lekkim nieładzie. Twarz mężczyzny okala gęsta, długa broda i bujny wąs. Mężczyzna ma wyraziste oczy i proporcjonalny nos. Mężczyzna ubrany jest w surdut i koszulę. Prawą rękę trzyma włożoną za połę surduta. Lewą rękę trzyma na lewym udzie.

Karol Marks (1818−1883), niemiecki filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Urodził się w Trewirze w Prusach w zeświecczonej rodzinie żydowskiej, która w przeszłości wydała wielu rabinów. Studiował przez rok prawo w Bonn, po czym przeniósł się do Berlina, gdzie przyłączył się do tzw. lewicy heglowskiej (grupa filozofów inspirujących się Heglem; stosowali filozofię Hegla do krytyki ówczesnej rzeczywistości, w szczególności religii). W 1842 r. rozpoczął współpracę z „Gazetą Reńską” i wkrótce został jej redaktorem naczelnym. Rok później, wskutek represji władz pruskich, gazeta została zamknięta. Od tego czasu Marks ze względów politycznych często zmieniał miejsca pobytu, głównie przebywał w Paryżu, Brukseli i Londynie. W Paryżu poznał Fryderyka Engelsa (1820−1895; niemiecki filozof, socjolog i ideolog socjalizmu; pochodził z bogatej rodziny przemysłowej), z którym nawiązał ścisłą współpracę. Razem założyli Związek Komunistów w 1847 r., a w roku 1864 powołali do życia Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (tzw. Pierwszą Międzynarodówkę), którego Marks został przewodniczącym.

Najważniejsze dzieła Marksa to: Rękopisy ekonomiczno‑filozoficzne (1844), Manifest Partii Komunistycznej (wspólnie z Engelsem, 1848), Tezy o Feuerbachu (1886), Kapitał (1867). W jego pismach znajdujemy najbardziej rozwiniętą w nowożytnej myśli politycznej postać socjalizmu. Teorię Marksa określa się najczęściej mianem materializmu historycznego lub dialektycznegomaterializm dialektycznymaterializmu historycznego lub dialektycznego. Filozof wykazuje, że system kapitalistyczny opierający się na idei wolnego rynku prowadzi do degradacji i upodlenia człowieka.

Rolfao7hik20X

Zdjęcie przedstawia kadr z filmu Człowiek maszyna. Znajduje się na nim mechanizm z kołami zębatymi. Na jednym z kół znajduje się człowiek, który ubrany jest w strój roboczy. Leży między mechanizmami zębatymi. Dwoma kluczami próbuje je naprawić.

Rs9aN9bRwJDAz1

Ilustracja przedstawia piramidę społeczną podpisaną jako Pyramid of Capitalist System. Na szczycie znajduje się worek z pieniędzmi i napis capitalism. Pod spodem stoją trzej mężczyźni: jeden w stroju królewskim, dwóch w wytwornych frakach. Obok jest napiswe rule you. Pod spodem są trzej duchowni. Obok jest napis: we fool you. Pod spodem są żołnierze z bronią. Obok jest napis: we shoot at you. Pod spodem są elegancko ubrani mężczyźni i kobiety, którzy siedzą przy suto zastawionym stole. Obok jest napis: we eat for you. Cała piramida jest utrzymywana przez największą grupę ludzi, są to kobiety i mężczyźni w strojach robotników, a także dzieci. Jedna z osób trzyma czerwoną flagę. Obok są napisy: we work for all, we feed all.

Celem Marksa jest znalezienie rozwiązania zapewniającego godność życiu wszystkich ludzi bez wyjątku. Jego ideałem jest świat, w którym praca będzie prowadzić do urzeczywistnienia i rozwoju człowieczeństwa, a nie zaprzedania się w niewolę. Sporą część narzędzi do opisu rzeczywistości bierze Marks wprost od Hegla. Za Heglem uważa więc, że świadomość ludzka jest wytworem procesu historycznego, a historią kierują prawa dialektykidialektykadialektyki. W miejsce Heglowskich przeciwieństw logicznych Marks wstawia jednak konflikty o naturze ekonomicznej. Historia ludzkości to historia walk klasowych między klasą posiadającą środki produkcji a klasą pracującą, która ich nie posiada i jest przez tę pierwszą klasę wykorzystywana. Ponieważ dziejami rządzą określone prawa, walka między klasami przechodzi różne fazy, prowadzące ostatecznie do zniesienia konfliktu: powstanie system, w którym będzie istnieć tylko jedna klasa – klasa posiadająca środki produkcji i przez nikogo niewykorzystywana. Tą klasą ma być rodzący się w czasach Marksa proletariatproletariuszproletariat, a jedynym skutecznym sposobem przejęcia środków produkcji – rewolucja.

RmsOZGuvEBiuI1

Obraz przedstawia grupę ludzi. To mieszkańcy dziewiętnastowiecznej wsi. Są to ludzie w różnym wieku: kobiety, mężczyźni i dzieci. Są niedbale ubrani, zaniedbani. Stoją na placu w oczekiwaniu. Za nimi w oddali stoi pokaźny budynek.

O ile więc socjaliści utopijni wierzyli w ewolucyjny charakter przemian i stopniowe kształtowanie się socjalistycznego społeczeństwa, o tyle Marks i jego zwolennicy uważali, że porządek socjalistyczny może zostać zaprowadzony jedynie na drodze przewrotu – klasa posiadająca środki produkcji nigdy dobrowolnie się ich nie zrzeknie. Rewolucja jest zdaniem Marksa nieuchronna. Aby ją przyspieszyć, należy zwalczyć fałszywą świadomość (tj. taką, która na skutek uwarunkowań historycznych niezdolna jest poznać prawdy i odróżnić dobra od zła).

Na tym też gruncie marksiści krytykują później kapitalistyczną („dekadencką”, „zgniłą”) kulturę. W ich przekonaniu jest ona wyrazem fałszywej świadomości i ma na celu wyłącznie podtrzymanie istniejących stosunków ekonomicznych. Podobnie było z kulturami minionych epok. Dla przykładu: poglądy św. Tomasza z Akwinu były skutkiem jego pozycji społecznej i w istocie miały na celu (mimo że sam św. Tomasz, wskutek fałszywej świadomości, nie zdawał sobie z tego sprawy) uzasadnienie systemu feudalnego, którego uczony był beneficjentem. O tym, że św. Tomasz nie ma racji, nie rozstrzygają jego argumenty, ale fakt, że bronił interesów nie tej strony, co trzeba.

RaumlVCnF25IV1

Zdjęcie przedstawia okładkę książki Karola Marksa Manifest Partii Komunistycznej. Znajdują się na niej napisy w języku niemieckim.

W wyniku przewrotu rewolucyjnego ma zostać zniesiony wolny rynekwolny rynekwolny rynek, a środki produkcji staną się własnością państwa, czyli wszystkich obywateli. Celem takiego państwa jest zrealizowanie ideału bezklasowego i sprawiedliwego społeczeństwa. Jak piszą Marks i Engels w słynnym Manifeście Partii Komunistycznej:

Poglądy Karola Marksa niezwykle silnie wpłynęły na historię XIX i XX w. Pod względem skali tego oddziaływania trudno znaleźć drugiego tak wpływowego myśliciela. Marksizm stał się m.in. podstawą tzw. socjalizmu naukowegosocjalizm naukowysocjalizmu naukowego − już Marks używał tego pojęcia, żeby odróżnić swoją koncepcję od socjalizmu utopijnegosocjalizm utopijnysocjalizmu utopijnego. W późniejszych czasach była to doktryna zakładająca, że światopogląd Marksistowski oparty jest na obiektywnych prawach historycznych i jako taki dostarcza narzędzi do analizy zjawisk społecznych i kulturowych. Teoria Marksa była też przesłanką Rewolucji Październikowej i jako jedna z głównych inspiracji ustroju komunistycznego wpisała się na stałe w losy świata.

Słownik