Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Powstanie Białorusi

27 lipca 1990 r. Rada Najwyższej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Ludowej przyjęła deklarację suwerenności państwowej. Rok później, 28 sierpnia 1991 r., Rada Najwyższa przyjęła ustawę o niezależności państwowej Białorusi. Pomimo powyższych kroków nie zamierzano zrywać bliskich kontaktów z Moskwą (Rosją).

8 grudnia 1991 r. podpisano akty ustanawiające wspólnotę gospodarczą i celną z Rosją oraz Wspólnotą Niepodległych Państw (WNP)Wspólnota Niepodległych PaństwWspólnotą Niepodległych Państw (WNP). Proces odnawiania starych więzi zakończył się 2 kwietnia 1997 r. umową o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji (ZBiR), mającą na celu doprowadzenie w przyszłości do integracji gospodarczej i walutowej tych dwóch państw.

RHRFq1VogsR5u1
Wspólnota Niepodległych Państw.
Źródło: NuclearVacuum, licencja: CC BY 3.0.
bg‑azure

Zastanów się, do czego nawiązuje organizacja ZBiR – czyli Związek Białorusi i Rosji.

Uchwalenie Konstytucji Białorusi – 1994 rok

W styczniu 1992 r. pięć białoruskich partii politycznych wystąpiło z inicjatywą przeprowadzenia referendum dotyczącego rozwiązania Rady Najwyższej złożonej z ludzi związanych z poprzednim reżimem. Rada zgodziła się jedynie na referendum konstytucyjne i 15 marca 1994 r. uchwaliła konstytucję, która weszła w życie 30 marca 1994 r. Zastąpiła ona socjalistyczną konstytucję z 1978 roku.

Białoruś – krótka charakterystyka

Zgodnie z konstytucją z 1994 r. (ze zmianami w 1996 r.) głową Republiki Białorusi jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5‑letnią kadencję. Prezydent dysponuje szerokimi uprawnieniami w dziedzinie władzy ustawodawczej i wykonawczej. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego, którego kadencja wynosi cztery lata. Władzę wykonawczą pełni rząd powoływany przez prezydenta. Sądownictwo jest sprawowane przez Sąd Najwyższy, sądy obwodowe i rejonowe. Wpływ partii politycznych na życie polityczne na Białorusi jest niewielki. W większości wspierają władzę Aleksandra Łukaszenki. Największą reprezentację w Izbie Reprezentantów ma Komunistyczna Partia Białorusi. Białoruska polityka społeczna obejmuje zabezpieczenie społeczne (emerytury, renty, zasiłki chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych i wydatki na przekwalifikowanie zawodowe), ochronę zdrowia i politykę oświatową. Gospodarka Białorusi ma charakter przemysłowo‑rolniczy. Od 1992 r. wprowadza się tam elementy gospodarki rynkowej, tworzy się wolne strefy ekonomiczne dla kapitału zagranicznego koło Brześcia czy Mińska. Charakterystyczna jest duża zależność gospodarcza od Rosji. Białoruś formalnie jest krajem o ustroju semiprezydenckimsystem semiprezydencki ustroju semiprezydenckim (podobnie jak Rosja), reguluje to konstytucja z 1994 r. Według wskaźnika demokracji z 2014 r. Białoruś jest państwem o reżimie autorytarnym. Od początku XXI wieku zwiększa się kontrola państwa nad sektorem prywatnym i dochodzi do renacjonalizacji wielu przedsiębiorstw.

Łukaszenka po raz pierwszy

R16L50aM9LvNn1
Alaksandr Łukaszenka (2015).
Źródło: Serge Serebro, licencja: CC BY 4.0.

Wybory prezydenckie na Białorusi odbyły się 23 czerwca 1994 r., po pierwszej turze nie wyłoniono zwycięzcy, a w drugiej turze (10 lipca) sukces odniósł Alaksandr Łukaszenka, który zyskał poparcie blisko 80 proc. głosujących. Dało to początek niedemokratycznym przemianom na Białorusi, które ostatecznie doprowadziły do dyktatury Łukaszenki. 31 sierpnia 1995 r. prezydent wydał dekret, na mocy którego pozbawiono deputowanych immunitetu, zawieszono działalność białoruskich związków zawodowych, a minister sprawiedliwości i prokuratura otrzymali narzędzia prawne pozwalające im na wzmacnianie nadzoru nad partiami politycznymi i organizacjami społecznymi. W 1996 r. opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna zagroziły wszczęciem procedury odsunięcia Łukaszenki od władzy, jeśli ten nie wycofa się z planowanych zmian konstytucyjnych, które miały dać prezydentowi szerokie uprawnienia.

bg‑azure

Zastanów się, czy Alaksandra Łukaszenkę można uznawać za prezydenta państwa demokratycznego.

Początki autorytaryzmu

W celu przedłużenia kadencji prezydenta Białorusi, Alaksander Łukaszenka zaproponował przeprowadzenie referendum, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za wzmocnieniem władzy prezydenta, przywróceniem symboliki z czasów ZSRS. Teoretycznie referendum z 24 listopada 1996 r. miało być jedynie konsultacyjne. Referendum zostało sfałszowane, sprzeciw przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej Wiktora Hanczara doprowadził do jego zdymisjonowania. W sfałszowanym referendum 70% głosujących poparło prezydenckie propozycje dotyczące nowelizacji białoruskiej konstytucji. W konsekwencji wzmocnieniu uległa pozycja prezydenta, co wiązało się ze zmianą konstytucji uchwalonej w 1994 r. Białoruś stała się prezydencką republika autorytarną, w której:

  • prezydent uosabia jedność ludu i reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych;

  • prezydent może wydawać ukazy, rozporządzenia i dekrety z mocą ustawy;

  • stanowisko prezydenta łączy funkcje władzy wykonawczej i ustawodawczej, może przewodniczyć posiedzeniom rządu, ogłasza referendum – zanegowanie trójpodziału władzy;

  • kadencję parlamentu skrócono do czterech lat, jego rola została ograniczona.

Łukaszenka forever

17 października 2004 r. razem z wyborami parlamentarnymi odbyło się na Białorusi referendum na temat wykreślenia z konstytucji ograniczeń dotyczących liczby sprawowanych kadencji przez głowę państwa. Prezydent Łukaszenka wystartował w wyborach prezydenckich w 2006 r. i je wygrał. Kolejne – w 2010 i 2015 – również zakończyły się sukcesem Łukaszenki.

sk, pj Łukaszenka będzie się ubiegał o szóstą kadencję

Dziennikarze zapytali przywódcę państwa, czy planuje ubiegać się o 6. i 7. kadencję prezydentury.

– Boże, ja mogę do 25 roku nie dożyć! Nie daj Boże, wiadomo, chce się jeszcze pożyć, dzieci mam małe. Jeśli podczas którychś wyborów ludzie mnie nie poprą, nie będę się obrażał. Przepracowałem już wystarczającą ilość lat – stwierdził Alaksandr Łukaszenka, który trzyma się u władzy od 25 lat.

cytat Źródło: sk, pj, Łukaszenka będzie się ubiegał o szóstą kadencję, 17.11.2019 r., dostępny w internecie: belsat.eu [dostęp 24.04.2020 r.].

Kompetencje prezydenta Białorusi

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent oraz, w odpowiednim zakresie, rząd. Prezydent ma niemal nieograniczone uprawnienia w stosunku do całego aparatu państwowego, a poprzez nadrzędność dekretów nad ustawami oraz wyłączną możliwość rozpisywania referendum, władza ma charakter dyktatorskidyktaturadyktatorski. Uprawnienia prezydenckie można podzielić na cztery grupy:

  • kompetencje w stosunku do konstytucyjnych organów państwa;

  • kompetencje prawodawcze;

  • kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych i obrony kraju;

  • uprawnienia w sferze stosunków z obywatelami.

Najważniejsze są uprawnienia w stosunku do konstytucyjnych organów państwa, bo ograniczają ich uprawnienia na rzecz prezydenta. Za zgodą Izby Reprezentantów prezydent powołuje premiera i ministrów, ma prawo uchylania aktów rządu. Za zgodą Rady Republiki powołuje przewodniczących Sądu Najwyższego i Sądu Konstytucyjnego, 6 z 12 sędziów Sądu Konstytucyjnego, a także 6 członków Komisji Centralnej ds. Wyborów i Przeprowadzania Referendów Powszechnych, zarządza wybory do parlamentu i do lokalnych organów przedstawicielskich, rozwiązuje izby parlamentu.

Odnośnie do kompetencji prawodawczych ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo występowania do parlamentu z wnioskiem o zmianę lub uzupełnienie konstytucji. W określonych sytuacjach może wydawać dekrety z mocą ustawy. Prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, jest głównodowodzącym sił zbrojnych, wprowadza stan wojenny, ogłasza mobilizację. To niektóre uprawnienia w zakresie stosunków wewnętrznych i obrony kraju.

W sferze stosunków z obywatelami decyduje o nadaniu obywatelstwa, jego ustaniu i azylu, stosuje prawo łaski, przyznaje odznaczenia państwowe, ustanawia święta państwowe i dni wolne, wprowadza stan wyjątkowy.

Procedura odwołania prezydenta

Teoretycznie prezydent może zostać usunięty z urzędu za popełnienie zdrady stanu lub innego ciężkiego przestępstwa. Może także zostać zwolniony przedterminowo w razie jego niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia. Za decyzją usunięcia musi opowiedzieć się 2/3 Izby Reprezentantów i 2/3 Rady Republiki.

Alaksandr Łukaszenka – prezydent czy dyktator?

R14atahUHFiZl
Wyniki Alaksandra Łukaszenki w I turze wyborów prezydenckich na Białorusi w 1994 r.
Źródło: Bladyniec, licencja: CC BY 3.0.
bg‑azure

Zastanów się, co mogło wpłynąć na wynik wyborów prezentowany na powyższej mapie.

Alaksandr Łukaszenka sprawuje prezydenturę od 1994 r. Legalność jego władzy i uczciwość przeprowadzanych w ostatnich latach wyborów i referendum jest kwestionowana przez opozycję oraz instytucje międzynarodowe: Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), NATO, UE oraz Radę Europy. Szczególnie kontrowersyjna była zmiana konstytucji państwa z 1996 r, umożliwiająca przedłużenie prezydentury Łukaszenki aż do 2001 r. (wybory powinny były odbyć się w 1999 r.).

Trójpodział władzy po białorusku

Rząd kieruje bieżącą polityką wewnętrzną i zagraniczną, może wnosić do parlamentu projekty ustaw (jest to też uprawnienie prezydenta), a także określa kierunki rozwoju gospodarczo‑społecznego kraju.

Parlament składa się z dwóch izb. Pierwsza to Izba Reprezentantów, która jest wybierana w wyborach powszechnych na 4‑letnią kadencję. Składa się ze 110 przedstawicieli wybieranych w okręgach jednomandatowych, na podstawie ordynacji większościowej. Drugą izbę – Radę Republiki – stanowi 64 przedstawicieli władz terenowych, z których 56 jest wybieranych przez rady terenowe, a 8 mianowanych przez prezydenta. Obecnie większość w Izbie Reprezentantów stanowią bezpartyjni, wspierający działania rządu.

Ocena poziomu demokracji na Białorusi

Poziom demokracji na Białorusi jest bardzo niski. Żeby to zmienić, należałoby zdecentralizować władzę, rozdzielić ją i zrównoważyć (wprowadzić trójpodział władzy), wprowadzić niezawisłe sądownictwo oraz poszanowanie prawa i respektowanie praw obywatelskich. Konieczne jest określenie liczby kadencji prezydenta i ponowne znowelizowanie konstytucji zgodnie ze standardami zachodnioeuropejskiej demokracji.

R8t4cs2XDfLPZ1
Wskaźnik demokracji w państwach, dane z 2018 roku. Poziom demokracji mierzony w skali od 0 do 10. Afganistan 2.97 Albania 5.98 Algieria 3.50 Angola 3.62 Argentyna 7.02 Armenia 4.79 Australia 9.09 Austria 8.29 Azerbejdżan 2.65 Bahrajn 2.71 Bangladesz 5.57 Białoruś 3.13 Belgia 7.78 Benin 5.74 Boliwia 5.70 Bośnia i Hercegowina 4.98 Botswana 7.81 Brazylia 6.97 Bułgaria 7.03 Burkina Faso 4.75 Burundi 2.33 Kambodża 3.59 Kamerun 3.28 Kanada 9.15 Republika Zielonego Przylądka 7.88 Republika Środkowoafrykańska 1.52 Czad 1.61 Chile 7.97 Chiny 3.32 Kolumbia 6.96 Komory 3.71 Demokratyczna Republika Konga 1.49 Kongo 3.31 Kostaryka 8.07 Wybrzeże Kości Słoniowej 4.15 Chorwacja 6.57 Kuba 3.00 Cypr 7.59 Czechy 7.69 Dania 9.22 Dżibuti 2.87 Dominikana 6.54 Ekwador 6.27 Egipt 3.36 Salwador 5.96 Gwinea Równikowa 1.92 Erytrea 2.37 Estonia 7.97 Etiopia 3.35 Fidżi 5.85 Finlandia 9.14 Francja 7.80 Gabon 3.61 Gambia 4.31 Gruzja 5.50 Niemcy 8.68 Ghana 6.63 Grecja 7.29 Gwatemala 5.60 Gwinea 3.14 Gwinea Bissau 1.98 Gujana 6.67 Haiti 4.91 Honduras 5.63 Węgry 6.63 Islandia 9.58 Indie 7.23 Indonezja 6.39 Iran 2.45 Irak 4.06 Irlandia 9.15 Izrael 7.79 Włochy 7.71 Jamajka 7.02 Japonia 7.99 Jordania 3.93 Kazachstan 2.94 Kenia 5.11 Kuwejt 3.85 Kirgistan 5.11 Laos 2.37 Łotwa 7.38 Liban 4.63 Lesotho 6.64 Liberia 5.35 Libia 2.19 Litwa 7.50 Luksemburg 8.81 Macedonia Północna 5.87 Madagaskar 5.22 Malawi 5.49 Malezja 6.88 Mali 5.41 Malta 8.21 Mauretania 3.82 Mauritius 8.22 Meksyk 6.19 Mołdawia 5.85 Mongolia 6.50 Czarnogóra 5.74 Maroko 4.99 Mozambik 3.85 Mjanmar 3.83 Namibia 6.25 Nepal 5.18 Holandia 8.89 Nowa Zelandia 9.26 Nikaragua 3.63 Niger 3.76 Nigeria 4.44 Korea Północna 1.08 Norwegia 9.87 Oman 3.04 Pakistan 4.17 Palestyna 4.39 Panama 7.05 Papua-Nowa Gwinea 6.03 Paragwaj 6.24 Peru 6.60 Filipiny 6.71 Polska 6.67 Portugalia 7.84 Katar 3.19 Rumunia 6.38 Rosja 2.94 Rwanda 3.35 Arabia Saudyjska 1.93 Senegal 6.15 Serbia 6.41 Sierra Leone 4.66 Singapur 6.38 Słowacja 7.10 Słowenia 7.50 Republika Południowej Afryki 7.24 Korea Południowa 8.00 Hiszpania 8.08 Sri Lanka 6.19 Sudan 2.15 Surinam 6.98 Suazi 3.03 Szwecja 9.39 Szwajcaria 9.03 Syria 1.43 Tajwan 7.73 Tadżykistan 1.93 Tanzania 5.41 Tajlandia 4.63 Timor Wschodni 7.19 Togo 3.10 Trynidad i Tobago 7.16 Tunezja 6.41 Turcja 4.37 Turkmenistan 1.72 Uganda 5.20 Ukraina 5.69 Zjednoczone Emiraty Arabskie 2.76 Wielka Brytania 8.53 Stany Zjednoczone Ameryki 7.96 Urugwaj 8.38 Uzbekistan 2.01 Wenezuela 3.16 Wietnam 3.08 Jemen 1.95 Zambia 5.61 Zimbabwe 3.16
Wskaźnik demokracji opiera się na 60 wskaźnikach pogrupowanych w pięciu różnych kategoriach: proces wyborczy i pluralizm, swobody obywatelskie, funkcjonowanie administracji publicznej, partycypacja polityczna oraz kultura polityczna. Kraje z przedziału 8–10 to pełne demokracje; z przedziału 6–7,99 to wadliwe demokracje; z przedziału 4–5,99 to systemy hybrydowe; z przedziału 0–3,99 to systemy autorytarne.
Oprac. na podst.: The Economist Intelligence Unit's Democracy Index, infographics.economist.com.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

dyktatura
dyktatura

(z łac. dictare – zalecać, dyktować); forma rządów arbitralnych (wyłączonych spod kontroli społecznej), sprawowanych przez jednostkę (absolutyzm, cezaryzm) lub wąską grupę

Państwo Związkowe Rosji i Białorusi
Państwo Związkowe Rosji i Białorusi

(z ros. Союзное государство России и Беларуси, Sojuznoje gosudarstwo Rossii i Biełarusi); określane zwykle jako Związek Białorusi i Rosji (ZBiR) lub Związek Rosji i Białorusi (ZRiB) – konfederacja dwóch państw: Federacji Rosyjskiej i Białorusi, mająca na celu doprowadzenie w przyszłości do ich integracji gospodarczej i walutowej

system semiprezydencki
system semiprezydencki

(inaczej system półprezydencki lub parlamentarno‑prezydencki); system polityczny, forma rządów pośrednia między systemem parlamentarnym a prezydenckim

Wspólnota Niepodległych Państw
Wspólnota Niepodległych Państw

(z ros. Содружество Независимых Государств, СНГ – Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw); regionalne ugrupowanie integracyjne utworzone na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 roku; zrzesza większość byłych republik Związku Sowieckiego; zajmuje się m.in. współpracą polityczną, gospodarczą i problemami bezpieczeństwa międzynarodowego