Usługi to dział gospodarki narodowej związany z podejmowaniem czynności o charakterze nieprodukcyjnym (nietworzących nowych dóbr materialnych), służących zaspokojeniu materialnych i niematerialnych potrzeb ludzi lub określonych organizacji. Według Ewy Nowosielskiej (1994) usługi to wszystkie czynności usługowe bez względu na ich miejsce w klasyfikacji gospodarki narodowej. Usługami nazywamy czynności sklasyfikowane w sektorach produkcyjnych gospodarki, czyli w rolnictwie, leśnictwie, przemyśle i budownictwie, jak również prace w działach usługowych, czyli niebędących produkcją rolniczą i przemysłową.

Więcej na temat sektorów gospodarki przeczytasz w materiale „Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacjaP1D2eNZSYGospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacja”.

1.1. Podział usług

Istnieje wiele klasyfikacji usług. Coraz częściej stosuje się ich podział według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKDPKDPKD) 2007.

Wyróżnia się także usługi materialne i niematerialne, które są wyodrębniane w wyniku podziału usług według charakteru wykonywanych czynności oraz obiektu działania.

Usługi materialne dotyczą oddziaływania na dobra materialne i zwiększania ich wartości. Zalicza się do nich np. transport pasażerski, łączność, usługi naprawcze, remontowe, porządkowe, hotelarskie, gastronomiczne, pralnicze, fryzjerskie, handel czy gospodarkę komunalną. Są one związane z przenoszeniem dóbr materialnych w przestrzeni, ich eksponowaniem, przekształcaniem i udostępnianiem odbiorcom. Dzięki nim możliwe jest także przemieszczanie osób oraz wpływanie na funkcjonowanie zakładów produkcyjnych i placówek usługowych. Usługi materialne zaspokajają usługi niższego rzędu i są dobrze rozwinięte w krajach o różnym poziomie rozwoju.

Usługi niematerialne to z kolei czynności niemające bezpośredniego związku z dobrami materialnymi. Należą do nich np. usługi administracyjne, finansowe, edukacyjne, marketingowe, medyczne, kulturalne, związane z opieką społeczną, rekreacją czy sportem. Pośrednio jednak produkcja dóbr materialnych wpływa na usługi niematerialne, np. poprzez produkcję sprzętu medycznego, naukowego, dydaktycznego czy sportowego potrzebnego do ich świadczenia. Natomiast poziom usług niematerialnych oddziałuje na jakość i sposób wytwarzania dóbr materialnych, np. poprzez poziom usług zdrowotnych i edukacyjnych wpływa na wydajność pracy i kwalifikacje pracowników. Usługi niematerialne zaspokajają usługi wyższego rzędu i są dobrze rozwinięte jedynie w krajach o wyższym poziomie rozwoju.

1.2. Stopień zaspokojenia potrzeb na usługi a poziom rozwoju społeczno‑gospodarczego

R1VFX0VlPUzH2

Tabela przedstawiająca zróżnicowanie sektora usług w poszczególnych fazach rozwoju cywilizacyjnego (etapy rozwoju usług). Cechy fazy przedindustrialnej: - dominacja usług podstawowych dla funkcjonowania społeczeństwa (zalicza się do nich przede wszystkim handel, usługi bytowe, podstawową opiekę zdrowotną i podstawowe szkolnictwo); - zacofanie technologiczne; - duże znaczenie pracy dorywczej. Cechy fazy industrialnej: ze względu na dynamiczny rozwój przemysłu kraje industrialne cechują się dużym znaczeniem usług świadczonych na rzecz drugiego sektora; mechanizacja rolnictwa powoduje wzrost zapotrzebowania na usługi dla pierwszego sektora; - wzrost roli usług transportowych, oświatowych, szkolnictwa zawodowego i usług ogólnospołecznych. Cechy fazy postindustrialnej: - największe znaczenie usług; - rozwój drobnych przedsiębiorców i ich współpracy z dużymi zakładami na skutek informatyzacji i produkcji krótkoseryjnej; - na skutek rozwoju działalności badawczo‑rozwojowej nastawionej na wdrażanie nowych technologii wzrasta konkurencja; - obecnie zakłady przemysłowe i usługowe nie prowadzą same działalności logistycznej, księgowej lub prawnej swojej firmy, lecz zlecają je wyspecjalizowanym firmom; - ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi usług wyższego rzędu jest globalizacja; - wzrost współpracy z ośrodkami naukowymi; - nastawienie na rozwój kadry, co przyczynia się do szkoleń umożliwiających podniesienie kwalifikacji zawodowych; - wraz ze wzrostem ilości czasu wolnego i zamożności społeczeństwa rośnie popyt na usługi turystyczne, kulturowe, sportowe i transportowe; - większego znaczenia zaczynają nabierać usługi medyczne, telekomunikacyjne, edukacyjne (szkolnictwo wyższe, placówki naukowo‑badawcze), a także finansowe i ubezpieczeniowe; - w wielu krajach postindustrialnych, odznaczających się dużym odsetkiem osób starszych, charakterystyczna jest duża rola tak zwanej srebrnej gospodarki.

1.3. Struktura sektora usługowego

Wśród usług największy odsetek w strukturze PKB w skali świata stanowią sekcje G, H oraz I (handel, naprawy, transport oraz działalność związana z zakwaterowaniem i gastronomią), z przewagą sekcji G (znaczenie handlu zostało opisane w materiale powtórzeniowym „Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacjaP1D2eNZSYGospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacja”.

Struktura ta w różnych krajach jest bardzo zróżnicowana, jednakże można wyróżnić pewne prawidłowości:

• w krajach o niższym poziomie rozwoju gospodarczego dominują usługi niższego rzędu, głównie: handel, transport i naprawy,

• w krajach o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego obok usług niższego rzędu duże znaczenie mają usługi wyższego rzędu,

• wiele krajów (zwłaszcza wysoko rozwiniętych) specjalizuje się w świadczeniu określonych usług, np. Luksemburg - usługi finansowe, kraje skandynawskie - opieka zdrowotna i pomoc społeczna, kraje nad Morzem Śródziemnym i kraje wyspiarskie na Karaibach - usługi turystyczne związane z zakwaterowaniem i gastronomią, a także usługi związane z rozrywką.

Polska odznacza się mniej korzystną strukturą usług niż kraje Europy Zachodniej - wciąż dużą rolę odgrywają usługi podstawowe (głównie handel i naprawy), choć następuje rozwój innych usług, także wyspecjalizowanych. Więcej na ten temat znajdziesz w materiale „Zróżnicowanie sektora usługDFdCRhFMlZróżnicowanie sektora usług”.

RMnUSNUMKlq2v

Wykres słupkowy przedstawiający strukturę PKB dla wybranych krajów według sekcji PKD w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Kolorem niebieskim oznaczono sekcję A‑F, pomarańczowym G‑I, szarym sekcję J, piaskowym sekcję K, błękitnym sekcję L, zielonym sekcję M‑N, granatowym sekcję O‑Q, brązowym sekcję R‑U. Na osi X umieszczono państwa, na oś Y prezentuje odsetek udziału danej sekcji w PKB, podziałka w postaci linii prowadzonych co dziesięć procent. Dla Burkiny Faso wartości wyniosły: - dla sekcji A‑F – pięćdziesiąt jeden procent, sekcji G‑I – trzynaście procent, sekcji J oraz K – około dwóch procent, dla sekcji L – pięć procent, dla sekcji M‑N – około półtora procent, dla sekcji O‑Q – dziewiętnaście procent i dla sekcji R‑U około czterech procent. Wartości dla Ghany: sekcja A‑F – pięćdziesiąt trzy procent; sekcja G‑I – dwadzieścia sześć procent; sekcje J, K, L, M‑N – odpowiednio dwa i pół, trzy, dwa i jeden procent; sekcja O‑Q – dziewięć procent; sekcja R‑U – półtora procent. Dla Pakistanu wartości procentowe wyniosły: dla sekcji A‑F czterdzieści trzy procent; dla sekcji G‑I – dwadzieścia dziewięć procent; dla sekcji J oraz K – odpowiednio jeden i dwa procent; dla sekcji L – sześć procent; M‑N siedem procent; O‑Q – dziesięć procent; R‑U – półtora procent. Wietnam: sekcja A‑F – pięćdziesiąt trzy procent; G‑I – dwadzieścia procent; sekcja J- jeden procent; K – pięć i pół procent; L – pięć procent; M‑N – półtora procent; O‑Q – dziesięć i pół procent; R‑U – dwa procent. Struktura dla Peru: sekcja A‑F – czterdzieści i pół procent; G‑I – dwadzieścia trzy procent; J – dwa procent; K – pięć i pół procent; L – cztery i pół procent; M‑N – pięć i pół procent; O‑Q – szesnaście procent; R‑U – dwa i pół procent. Struktura dla Kataru: sekcja A‑F – pięćdziesiąt pięć procent; G‑I – jedenaście i pół procent; J – jeden procent; K – osiem procent; L – sześć procent; M‑N – dwa i pół procent; O‑Q – jedenaście i pół procent; R‑U – dwa i pół procent. Bułgaria: - sekcja A‑F – dwadzieścia dziewięć i pół procent; G‑I – dwadzieścia jeden i pół procent; sekcje J i K – po sześć procent; sekcja L – dziesięć i pół procent; M‑N – sześć procent; O‑Q – szesnaście procent; R‑U – dwa procent. Polska: sekcja A‑F – trzydzieści pięć i pół procent; G‑I – dwadzieścia sześć i pół procent; sekcje J i K – po trzy i pół procent; sekcja L – cztery procent; M‑N – osiem i pół procent; O‑Q – czternaście procent; R‑U – dwa procent. Grecja: sekcja A‑F – dwadzieścia jeden i pół procent; G‑I – dwadzieścia sześć procent; sekcje J i K – po trzy i pół procent; sekcja L – szesnaście procent; M‑N – pięć procent; O‑Q – dwadzieścia procent; R‑U – cztery procent. Niemcy: sekcja A‑F – trzydzieści jeden procent; G‑I – szesnaście procent; J – cztery procent; K – trzy i pół procent; L – dziesięć i pół procent; M‑N – jedenaście i pół procent; O‑Q – dziewiętnaście procent; R‑U – trzy procent. Szwajcaria: sekcja A‑F – dwadzieścia siedem procent; G‑I – dwadzieścia procent; J – trzy i pół procent; K – dziewięć procent; L – siedem procent; M‑N – dziesięć i pół procent; O‑Q – dziewiętnaście procent; R‑U – dwa procent.

Na temat znaczenia różnych rodzajów usług usłyszysz w audiobooku w e‑materiale „Znaczenie i rola usług materialnych i niematerialnychD18gLXRl3Znaczenie i rola usług materialnych i niematerialnych”.

2.1. Transport jako forma komunikacji

Transport i łączność stanowią komunikacjękomunikacjakomunikację. Zapotrzebowanie na usługi komunikacyjne wzrasta wraz z poziomem rozwoju gospodarczego, jednak zmienia się ich struktura.

• Na etapie przedindustrialnym obserwuje się małe znaczenie zarówno transportu, jak i łączności. Powszechny jest transport niezmechanizowany, a pod koniec fazy - transport kolejowy, drogowy i żegluga.

• Na etapie industrialnym, kiedy w gospodarce państw dużą rolę odgrywa przemysł ciężki, wzrasta znaczenie transportu (szczególnie kolejowego i żeglugi), co wiąże się z przewozem surowców i wytworzonych z nich produktów oraz przewozem pracowników je wytwarzających.

• Natomiast na etapie postindustrialnym rola transportu maleje (choć duże znaczenie ma transport samochodowy i lotniczy, a następnie swój renesans przeżywa transport szynowy), wzrasta zaś znacząco rola łączności, a szczególnie komunikacji. Dzieje się tak dlatego, że na tym etapie największy udział w tworzeniu PKB i strukturze zatrudnienia mają usługi (zwłaszcza wyższego rzędu), a nie gałęzie produkcyjne. Generują one mniejsze zapotrzebowanie na przewóz osób i towarów, natomiast związane są z przekazywaniem informacji.

R1olB7ni7LXjx

Wykres zmian znaczenia transportu i łączności. Wykres jest podzielony na trzy równe części, które od lewej strony są opisane jako kraje przedindustrialne, kraje industrialne i postindustrialne. Na wykresie są dwie krzywe - jedna dotyczy transportu, druga łączności. Krzywa transportu biegnie nisko nad osią X w krajach przedindustrialnych, ale nieznacznie zaczyna się unosić. Następnie w krajach industrialnych wznosi się, osiągając maksimum w na początku części krajów postindustrialnych, po czym nieco opada. Krzywa łączności wznosi się łagodnym łukiem od krajów przedindustrialnych, przez industrialne, do wzrostu w krajach postindustrialnych.

Czynniki wpływające na rozwój komunikacji:

• wzrost gospodarczy,

• polityka zagospodarowania przestrzennego,

• wzrost produkcji i usług,

• ukształtowanie terenu,

• klimat,

• sieć wodna,

• jakość gruntów,

• dostęp do gęstej sieci rzecznej oraz mórz,

• gęstość zaludnienia,

• poziom urbanizacji,

• wysoka konkurencja w sektorze komunikacyjnym,

• wysoki popyt na usługi komunikacyjne.

Komunikacja zyskuje na znaczeniu dzięki:

• zwiększającemu się popytowi na usługi komunikacyjne,

• postępowi technologicznemu,

• wzrostowi migracji ludności,

• zwiększającej się zamożność ludności w krajach średnio i wysoko rozwiniętych,

• zwiększającemu się wykorzystaniu internetu w nauce.

Znaczenie transportu:

• przewóz osób do szkoły i pracy, co wpływa na rozwój gospodarczy i ułatwia kontakty międzyludzkie,

• przewóz towarów (również przesył energii), co wpływa na rozwój innych gałęzi gospodarki, całego kraju i w konsekwencji usprawnienie infrastruktury transportowej,

• czynnik lokalizacji rolnictwa, przemysłu i usług.

Istnieje bardzo wiele klasyfikacji transportu, np.:

• wg kryterium przedmiotowego (ekonomicznego): transport osób, transport towarów i transport energii,

• wg kryterium geograficznego: transport krajowy i transport międzynarodowy,

• wg kryterium środowiskowego: transport lądowy, transport wodny, transport powietrzny, a także: naziemny, nadziemny, podziemny,

• wg kryterium rodzajowego: transport samochodowy, transport kolejowy, transport przesyłowy, transport morski, transport wodny śródlądowy, transport lotniczy.

Inne kryteria przedstawiono w materiale „Kryteria podziału transportuD10aJCrbIKryteria podziału transportu”. Poniżej zamieszczono klasyfikację mieszaną.

Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych inwestuje się w transport kombinowanytransport kombinowanytransport kombinowany, czyli przewóz ładunków wykorzystujący więcej niż jedną gałąź transportu. Cechą charakterystyczną tego rodzaju transportu jest wykorzystanie tylko jednej jednostki ładunkowej (na przykład kontenera lub wymiennego nadwozia) na całej trasie przewozu, bez przeładunku samego towaru, a także korzystanie z transportu kolejowego, żeglugi śródlądowej bądź morskiej na głównej trasie. Natomiast trasa dowozu i odwozu do głównego środka odbywa się za pomocą transportu samochodowego. Odmianami transportu kombinowanego są:

• transport bimodalny (przewóz przy użyciu dwóch środków transportu bez przeładunku, np. przewóz naczepy samochodowej transportem drogowym i kolejowym),

• transport intermodalny (przewóz przy użyciu więcej niż jednego rodzaju transportu bez przeładunku samego towaru przy zmianie rodzaju transportu),

• transport multimodalny (przewóz przy użyciu więcej niż jednego środka transportu, lecz z możliwą wymianą jednostki transportowej).

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

6,64,44,4

P1GO67eiT

Kryteria podziału transportu

PA4xmO8GJ

Podział komunikacji i jej rola w gospodarce

Do prawidłowego funkcjonowania transportu potrzebny jest szereg elementów, które składają się na zintegrowany system transportowyzintegrowany system transportowyzintegrowany system transportowy (ZST). Tworzą go:

• środki transportu,

• infrastruktura transportowa,

• zaplecze magazynowo‑składowe.

Bardzo duże znaczenie w systemie transportowym mają terminale, czyli miejsca rozładunku, załadunku lub przeładunku towarów i osób między kolejnymi środkami transportu. Istnieją terminale morskie (porty), kolejowe (stacje i dworce), lotnicze (lotniska i punkty obsługi klienta) czy autobusowe (przystanki, dworce).

2.4. Zalety i wady różnych rodzajów transportu

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Wady i zalety różnych rodzajów transportuDdR9jpehXWady i zalety różnych rodzajów transportu”.

2.5. Uwarunkowania rozwoju transportu

Sposoby przezwyciężania barier przyrodniczych w rozwoju transportu

• W rejonach górskich Szwajcarii sieć transportowa jest bardzo rozwinięta, ponieważ kraj ten stać na różnego rodzaju inwestycje, na przykład tunele, wiadukty itp.

• Pod wodami buduje się tunele, np. Eurotunel poprowadzony jest pod kanałem La Manche i łączy Francję z Wielką Brytanią.

• Nad wodami buduje się mosty, np. Most Bosforski – łączy europejską i azjatycką część Turcji, Most Akashi Kaikyō w Japonii.

• Na skutek rozwoju łączności radiowej, systemów radarowych, technik naprowadzania różnych środków transportu w niekorzystnych warunkach meteorologicznych można uniknąć wielu zagrożeń ze strony zjawisk atmosferycznych. Stosuje się też często metody rozpraszania mgły.

• Ropociąg Trans‑Alaska w Ameryce Północnej ma przebieg napowietrzny ze względu na wieloletnią zmarzlinę.

• Na obszarach tropikalnych lasów lub tajgi wzrasta znaczenie transportu lotniczego.

• Żeby poprowadzić drogę na obszarach podmokłych, należy przeprowadzić meliorację wodną lub wbić głęboko w ziemię betonowe pale.

• Na obszarach o niskich temperaturach powietrza, na przykład w krajach położonych częściowo w strefie okołobiegunowej, woda i ropa naftowa w rurociągach muszą być podgrzewane.

• Budując linie energetyczne, zwraca się uwagę na rozszerzalność termiczną metali.

• Transport rzeczny występuje na rzekach o dostatecznej głębokości koryta i braku progów rzecznych. W przypadku, gdy ciek transportuje dużą ilość materiału skalnego, reguluje się go.

• Na krętych drogach w obszarach górskich powszechne są umocnienia zabezpieczające osuwiska skalne.

Więcej o czynnikach rozwoju transportu przeczytasz w materiale: „Czynniki przyrodnicze i społeczno‑ekonomiczne warunkujące rozwój różnych rodzajów transportuD18j6YczBCzynniki przyrodnicze i społeczno‑ekonomiczne warunkujące rozwój różnych rodzajów transportu”.

Uwarunkowania rozwoju transportu w Polsce

Więcej o rozwoju transportu w Polsce przeczytasz w materiale „Czynniki przyrodnicze i społeczno‑ekonomiczne warunkujące rozwój różnych rodzajów transportu w PolsceDqculMehfCzynniki przyrodnicze i społeczno‑ekonomiczne warunkujące rozwój różnych rodzajów transportu w Polsce”.

Charakterystyka transportu lądowego i  wodnego została szczegółowo przedstawiona w poniższych materiałach.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

6,6,6,4,4,44,4,4

Pfjd0VaP5

Znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego

Pmwaz8CYC

Transport wodny i jego znaczenie

Pl2BEWVY9

Struktura przewozu towarów transportu morskiego

PuhVpRZC8

Drogi wodne transportu śródlądowego

P1Fa06KPo

Niebezpieczne akweny

• W przewozach pasażerskich główną rolę w większości krajów świata (w tym w Polsce) odgrywa transport samochodowy. Dość duża rola transportu lotniczego obserwowana jest w krajach wyspiarskich (np. w Wielkiej Brytanii) czy Chinach. Transport kolejowy ma natomiast duże znaczenie np. w Japonii (gdzie następuje rozkwit tego rodzaju transportu, rozwija się kolej dużych prędkości i nie ma zbyt dobrych warunków do zwiększenia gęstości dróg kołowych) i Chinach (gdzie występuje duża liczba ludności).

• W przewozach towarowych główną rolę w większości krajów świata (w tym w Polsce) odgrywa również transport samochodowy, choć ma z reguły mniejsze znaczenie niż w strukturze przewozów pasażerskich. W wysoko rozwiniętych i rozwijających się krajach o dużej powierzchni (np. w USA, Chinach i Indiach) istotną rolę odgrywa transport kolejowy. W krajach o długiej linii brzegowej (np. w Japonii i Chinach) duże znaczenie ma także transport morski. Pozostałe rodzaje transportu mają znaczenie marginalne.

Więcej na ten temat znajdziesz w materiale „Zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach na świecie i w PolscePw2idbr8bZróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach na świecie i w Polsce”.

3.1. Znaczenie i podział łączności

Łączność to przekazywanie informacji na odległość. Jest jedną z najnowocześniejszych i najdynamiczniej rozwijających się dziedzin gospodarki, niezbędną w jej obecnym funkcjonowaniu.

• Wzrost dostępu do informacji zarówno osób prywatnych, jak i firm i instytucji.

• Obecnie wiele rodzajów łączności odznacza się dużą szybkością przekazu, dostępnością i coraz większym zasięgiem, co usprawnia życie ludności i gospodarkę. 

• Umożliwia ona procesy globalizacji, a jednocześnie wpływa na zmniejszenie roli transportu osobowego.

• Powoduje wzrost roli firm transportowych i logistycznych. Ich wzrastający udział w tworzeniu PKB przyczynia się do zwiększania poziomu rozwoju gospodarczego.

• Obniżanie i wyrównywanie cen w skali globalnej w wyniku możliwości porównywania cen towarów i usług oraz dużej konkurencji.

• Zadaniem łączności jest także rozwój edukacji i kultury.

Jeśli chodzi o PKD, to usługi pocztowe i kurierskie zaliczane są do sekcji H (transport i gospodarka magazynowa), zaś telekomunikacja - do sekcji J (informacja i komunikacja).

Na skutek rozwoju telekomunikacji od wielu lat zmniejsza się znaczenie poczty w przekazywaniu informacji za pomocą listów. Poczta staje się obecnie dostawcą paczek. Zagadnienie to zostało szerzej omówione w lekcji „Tradycyjne i nowoczesne technologie telekomunikacyjne w Polsce. Dynamika i trendy zmian w polskiej łącznościDX0zuKcZLTradycyjne i nowoczesne technologie telekomunikacyjne w Polsce. Dynamika i trendy zmian w polskiej łączności”.

Telefonia stacjonarna odgrywała ważną rolę w końcu XIX w. oraz w XX w. Jest dobrze rozwinięta w krajach Europy Zachodniej, gdzie gęsta sieć linii telefonicznych została wybudowana jeszcze przed erą telefonii komórkowej (np. we Francji - 58 abonentów na 100 mieszkańców, Japonia - 50 abonentów na 100 mieszkańców). Natomiast na obszarach o niewielkim zaludnieniu i w państwach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego jest słabo rozwinięta, przede wszystkim z powodu wysokich kosztów budowy nowej infrastruktury (np. w Somalii czy Burkinie Faso - 0 abonentów na 100 mieszkańców).

Spadek dynamiki wzrostu liczby abonentów telefonii stacjonarnej (na rzecz telefonii komórkowej) został zapoczątkowany w połowie lat 90. XX w., natomiast od 2006 r. widoczne jest nawet powolne zmniejszanie się liczby abonentów na świecie (w 2019 r. - 12,1 abonentów na 100 mieszkańców). Powodem tego jest fakt, iż ceny świadczone w zakresie telefonii komórkowej są coraz bardziej przystępne (równe lub niższe niż koszty związane z telefonią stacjonarną).

Telefonia komórkowa rozwija się dynamicznie od lat 90. XX w. Liczba jej abonentów sukcesywnie rośnie. W krajach wysoko rozwiniętych rynek jest mocno przesycony (ok. 120‑160 abonentów na 100 mieszkańców), natomiast w krajach słabo rozwiniętych istnieją duże dysproporcje (np. w Surinamie – 144 telefony na 100 mieszkańców, a w Ugandzie – 55). Afryka jest (po Azji) najszybciej rozwijającym się rynkiem telefonii komórkowej, czego główną przyczyną jest ogromny rynku zbytu i niskie ceny.

R2WoVPraw0Z1K

Wykres przedstawiający liczbę abonentów telefonii komórkowej i telefonii stacjonarnej na świecie w latach 1990-2019. Na osi odciętych ukazano wybrany okres czasu. Oś rzędnych prezentuje liczbę abonamentów na sto osób, poziome linie osi poprowadzono co dwadzieścia jednostek. Telefony stacjonarne na wykresie oznaczono linią granatową. W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym roku wartość wynosiła około dziesięciu jednostek i systematycznie wzrastała, osiągając punkt kulminacyjny od dwa tysiące czwartego do dwa tysiące ósmego roku, kiedy to wartość wynosiła dwadzieścia jednostek. W następnych latach wartości systematycznie spadały do około dwunastu punktów w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Liczbę abonamentów telefonii komórkowej na wykresie reprezentuje pomarańczowa linia. Do tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku wartości przyjmowały ten sam, bardzo niski poziom około jednego punktu. W kolejnych latach wartości zaczynają systematycznie i dynamicznie wzrastać od jedenastu punktów w dwutysięcznym roku do stu punktów w dwa tysiące szesnastym roku. W kolejnych latach krzywa nadal wzrasta od jednego do dwóch punktów rocznie, przekraczając w ten sposób próg stu abonamentów na sto osób.

R7De2lliGS5do

Mapa świata przedstawiająca liczbę użytkowanych telefonów stacjonarnych na stu mieszkańców w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Największe wartości, powyżej czterdziestu telefonów, przypadają na kraje europejskie – Portugalię, Hiszpanię, Francję, Wielką Brytanię, Niemcy, Luksemburg, Austrię, Grecję i Białoruś. W pozostałych częściach świata podobny odsetek utrzymuje się jedynie w Japonii, Korei Południowej i w Gujanie Francuskiej. Wartości z przedziału od trzydziestu i jednej dziesiątej do czterdziestu odnotowano w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Urugwaju, Australii, Nowej Zelandii, Iranie, Islandii, Irlandii, Holandii, Belgii, Szwajcarii, we Włoszech, Chorwacji, Słowenii, Izraelu, na Cyprze oraz na Węgrzech. W przedziale od dwudziestu i jednej dziesiątej do trzydziestu procent znalazły się następujące kraje: Rosja, Estonia, Mołdawia, Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Libia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Laos, Malezja. Do przedziału od dziesięciu i jednej dziesiątej do dwudziestu procent należą: Polska, Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Dania, Szwecja, Norwegia, Bułgaria, Rumunia, Turcja, Macedonia, Syria, Liban, Arabia Saudyjska, Oman, Azerbejdżan, Gruzja, Armenia, Tunezja, Algieria, Sri Lanka, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chiny, Meksyk, Kuba, Dominikana, Portoryko, Salwador, Gwatemala, Belize, Kostaryka, Panama, Ekwador, Kolumbia, Wenezuela, Gujana, Surinam, Brazylia, Chile i Argentyna. W pozostałych krajach odnotowano wartości poniżej dziesięciu procent, czyli między innymi we wszystkich krajach Aryki oprócz Tunezji, Libii i Algierii oraz Peru, Boliwii, Paragwaju, Hondurasie, Nikaragui, Ukrainie, Finlandii, Indiach i w pozostałych, do tej pory niewymienionych, krajach Azji.

Rj3LphNfHxxAj

Mapa świata przedstawiająca liczbę użytkowanych telefonów komórkowych przypadającą na 100 mieszkańców w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Powyżej sto pięćdziesiąt telefonów na stu mieszkańców notuje się w Rosji, Litwie, Czarnogórze, Turkmenistanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Tajlandii, RPA, Kostaryce i Botswanie. W przedziale od stu dwudziestu pięciu i jednej dziesiątej do stu pięćdziesięciu mieszczą się kraje: Estonia, Finlandia, Szwecja, Polska, Ukraina, Słowacja, Dania, Niemcy, Holandia, Luksemburg, Szwajcaria, Włochy, Tunezja, Maroko, Sahara Zachodnia, Ghana, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon, Iran, Kazachstan, Gruzja, Kirgistan, Mongolia, Nepal, Wietnam, Kambodża, Malezja, Indonezja, Panama, Kolumbia, Surinam, Chile, Argentyna, Urugwaj, Nowa Zelandia. Przedział od stu i jednej dziesiątej do stu dwudziestu pięciu reprezentują następujące kraje: Portugalia, Hiszpania, Francja, Irlandia, Islandia, Wielka Brytania, Norwegia, Słowenia, Czechy, Austria, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Grecja, Łotwa, Białoruś, Syria, Arabia Saudyjska, Armenia, Azerbejdżan, Uzbekistan, Tadżykistan, Chiny, Bangladesz, Birma, Sri Lanka, Australia, Algieria, Mauretania, Mali, Senegal, Gwinea, Burkina Faso, Namibia, Kenia, Stany Zjednoczone, Gwatemala, Gujana Francuska, Peru, Boliwia, Paragwaj, Australia. Wartości od pięćdziesięciu i jednej dziesiątej do stu notuje się w Belgii, Mołdawii, Turcji, Albanii, Macedonii, Serbii, Jordanii, Iraku, Jemenie, Indiach, Bhutanie, Pakistanie, Afganistanie, Laosie, Libii, Egipcie, Sudanie, Liberii, Sierra Leone, Gwinei Bissau, Beninie, Togo, Nigerii, Kamerunie, Kongu, Ugandzie, Rwandzie, Burundi, Tanzanii, Zambii, Zimbabwe, Kanadzie, Meksyku, Kubie, Dominikanie, Portoryko, Hondurasie, Nikaragui, Brazylii, Ekwadorze, Wenezueli, Gujanie. W pozostałych krajach omawiany wskaźnik wyniósł pięćdziesiąt lub mniej. Dla Kosowa brak danych.

Największą i najpopularniejszą siecią komputerową jest internet. Można się z nim połączyć również za pomocą tabletu czy telefonu komórkowego. Jest to wygodne zwłaszcza z użyciem smartfona. Liczba użytkowników internetu stale wzrasta (według ITU z ok. 30 mln w połowie lat 80. do ponad 4,1 mld w 2019 r.). W związku z tym więcej niż połowa ludności świata jest użytkownikami internetu.

R1TG3sAoD5tNs

Wykres liniowy przedstawiający liczbę użytkowników internetu na świecie i w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego w latach 1990-2019. Oś odciętych przedstawia skalę czasu, a oś rzędnych odsetek użytkowników od zera do stu procent. Dane dla świata przedstawiono linią bordową. Do tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego siódmego roku przyjmuje niskie wartości – od zera do około dwóch procent. Następnie równomiernie wzrasta, w dwa tysiące dziesiątym osiągając wartość trzydziestu procent, a w dwa tysiące dziewiętnastym pięćdziesięciu czterech. Kraje średnio rozwinięte oznaczono pomarańczową linią. Na wykresie linia ma zbliżony kształt do poprzedniej, biegnie jednak nieco niżej. Osiągnięta wartość w dwa tysiące dziesiątym roku to dwadzieścia procent, potem różnica nieco maleje, w dwa tysiące dziewiętnastym roku sięgając około sześciu procent, kiedy liczba internautów w krajach rozwiniętych wynosiła czterdzieści osiem procent. Kraje wysoko rozwinięte oznaczono kolorem granatowym. Wartości od zera do dwóch procent utrzymują się do tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku. W kolejnych latach przebiega dynamiczny wzrost odsetka internautów, osiągający próg pięćdziesięciu procent w dwa tysiące trzecim roku. W kolejnych latach krzywa nieco wyhamowuje – jednak nadal ciągle wzrasta do poziomu blisko dziewięćdziesięciu procent w roku dwa tysiące dziewiętnastym. Kraje słabo rozwinięte oznaczono linią w kolorze turkusowym. Liczba internatów w tych krajach do dwa tysiące piątego roku nie przekraczała jednego procenta. W kolejnych latach notuje się systematyczny wzrost, osiągający poziom osiemnastu procent w dwa tysiące dziewiętnastym roku.

R1PF9SWLSLfYd

Mapa świata przedstawiająca udział użytkowników internetu w ogólnej liczbie ludności poszczególnych krajów w dwa tysiące dziewiętnastym roku. Najwyższy odsetek internautów, ponad osiemdziesiąt procent, notuje się w krajach na zachodzie i w centrum Europy oraz w Rosji, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Chile, Gujanie Francuskiej, Kazachstanie, Izraelu, Arabii Saudyjskiej, Omanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Katarze, Bahrajnie, Korei Południowej, Japonii, Australii, Nowej Zelandii, Singapurze i Malezji. Odsetek od sześćdziesięciu i jednej dziesiątej procent do osiemdziesięciu procent notuje się w Portugalii, we Włoszech, we wszystkich krajach bałkańskich, Mołdawii, Turcji, krajach Kaukazu, Iranie, Jordanii, Wietnamie, Birmie, Tunezji, Maroku, Gabonie, Meksyku, Kubie, Dominikanie, Portoryko, Gwatemali, Kolumbii, Wenezueli, Brazylii, Argentynie, Paragwaju i Urugwaju. Odsetek od czterdziestu i jednej dziesiątej do sześćdziesięciu procent użytkowników internetu notuje się krajach takich jak: Ukraina, Mongolia, Chiny, Irak, Uzbekistan, Bhutan, Filipiny, Indonezja, Algieria, Egipt, Nigeria, Senegal, RPA, Suazi, Botswana, Namibia, Ekwador, Peru, Boliwia, Surinam. Od dwudziestu i jednej dziesiątej do czterdziestu procent internautów – Turkmenistan, Kirgistan, Tadżykistan, Indie, Nepal, Birma, Laos, Kambodża, Libia, Mauretania, Sudan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Kamerun, Uganda, Kenia, Tanzania, Rwanda, Zimbabwe, Gujana, Honduras, Nikaragua. W pozostałych krajach odsetek internautów wynosi dwadzieścia lub poniżej dwudziestu procent.

Jednym z rodzajów usług świadczonych tylko przez internet są usługi typu offshoringoffshoringoffshoring, które polegają na przeniesieniu za granicę np. call center, usług biznesowych, badawczo‑rozwojowych itp.

Więcej na temat telekomunikacji komputerowej znajdziesz w materiale „Rozwój i znaczenie współczesnych środków łączności. Rola telekomunikacji komputerowej w światowej gospodarceDe6KrfJsbRozwój i znaczenie współczesnych środków łączności. Rola telekomunikacji komputerowej w światowej gospodarce”.

Więcej informacji na ten temat znajdziesz w materiałach „Rola telekomunikacji w kształtowaniu się społeczeństwa informacyjnegoD1AuQyk8gRola telekomunikacji w kształtowaniu się społeczeństwa informacyjnego”, „Zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetuDN3e3eFl9Zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu” oraz materiale powtórzeniowym dotyczącym gospodarki światowej „Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacjaD3qg3rfy4Gospodarka światowa – uwarunkowania, struktura, globalizacja”.

4.1. Znaczenie usług edukacyjnych

Edukacja należy do grupy usług niematerialnych. Obejmuje zarówno wychowanie przedszkolne, edukację szkolną na różnych poziomach (podstawowym, ponadpodstawowym i wyższym) oraz formy pozaszkolne (np. zajęcia artystyczne, sportowe, naukę jazdy). Pełni funkcje wychowawcze (kształtuje postawy) i ekonomiczne (wpływa na poziom rozwoju gospodarczego i postęp cywilizacyjny). Usługi edukacyjne związane są ze zdobywaniem wiedzy i umiejętności, zatem wpływają na wszystkie dziedziny życia publicznego. Wpływ ten jest zróżnicowany w zależności od ilości i jakości tych usług. Usługi te stanowią podstawę gospodarki opartej na wiedzygospodarka oparta na wiedzygospodarki opartej na wiedzy.

Wydatki na powszechną edukację mają wpływ na wzrost poziomu PKB.

Wraz ze wzrostem oczekiwanej liczby lat edukacji zwiększa się poziom rozwoju społeczno‑gospodarczego. Jest to jedna ze składowych wskaźnika HDI (Human Development Index, wskaźnik rozwoju społecznego).

Rx6GttlrN6otV

Mapa świata przedstawia oczekiwaną liczbę lat edukacji dzieci i młodzieży w poszczególnych krajach w 2019 roku. Najwyższą wartość, czyli powyżej szesnastu lat notuje się w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Chile, Argentynie, Australii, Nowej Zelandii, Korei Południowej, Arabii Saudyjskiej oraz w Izraelu. W Europie do tej grupy należy Grecja, Słowenia, Austria, Czechy, Polska, Litwa, Estonia, Finlandia i w pozostałe kraje położone na zachód od wymienionych. W przedziale od 14,1 do 16 lat mieści się Łotwa, Białoruś, Ukraina, Rosja, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Turcja, Gruzja, Iran, Kazachstan, Mongolia, Japonia, Tajlandia, Tunezja, Algieria, Meksyk, Kuba, Dominikana, Jamajka, Brazylia, Urugwaj, Ekwador, Kolumbia, Wenezuela, Kostaryka. W przedziale od 12,1 do 14 lat są następujące kraje: Belize, Salwador, Nikaragua, Panama, Surinam, Peru, Boliwia, Paragwaj, Macedonia, Sahara Zachodnia, Maroko, Liban, Egipt, Togo, Benin, Kamerun, Gabon, Kenia, Zambia, Namibia, Botswana, RPA, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt, Armenia, Azerbejdżan, Kirgistan, Chiny, Indie, Nepal, Bhutan, Wietnam, Sri Lanka, Malezja, Indonezja, Filipiny. W przedziale od 10,1 do 12 mieszczą się poniższe kraje: Honduras, Gwatemala, Gujana, Mołdawia, Irak, Afganistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Bangladesz, Kambodża, Laos, Korea Północna, Ghana, Angola, Kongo, Madagaskar, Lesotho, Suazi, Malawi, Zimbabwe, Uganda, Rwanda, Burundi, Gwinea Bissau. W pozostałych krajach oczekiwana liczba lat edukacji wynosi poniżej dziesięciu. Są to pozostałe kraje afrykańskie, Jemen, Pakistan, Birma, Papua-Nowa Gwinea. Dla Tajwanu, Kosowa, Somalii i Dżibuti – brak danych.

Dostępność do edukacji mierzy się często za pomocą:

• liczby uczniów przypadających na jednego nauczyciela,

• współczynnika skolaryzacjiwspółczynnik scholaryzacjiwspółczynnika skolaryzacji.

R1IAs0hIXuG8C

Mapa świata przedstawia liczbę uczniów przypadających na jednego nauczyciela w szkołach podstawowych. Powyżej 50 uczniów na jednego nauczyciela przypada w Czadzie, w Republice Środkowoafrykańskiej, Angoli, Mozambiku, w Tanzanii. Jeden nauczyciel na 35,1 do 50 uczniów przypada w Afganistanie, w Pakistanie, w Kambodży, Papui–Nowej Gwinei, na Madagaskarze, w Zambii, w Mali, w Nigrze, w Senegalu, w Gwinei, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Togo, w Beninie, w Kamerunie, w Sudanie Południowym, w Ugandzie, Erytrei. Jeden nauczyciel na 20,1 do 35 uczniów przypada między innymi w Rosji, Mongolii, Indiach, Iranie, Birmie, Wietnamie, Laosie, Demokratycznej Republice Konga, Namibii, Botswanie, RPA, Algierii, Maroku, Mauretanii, Egipcie, w Brazylii, Kolumbii, Ekwadorze, w Meksyku. Jeden nauczyciel na 15,1 do 20 uczniów przypada w Kanadzie, we Francji, w Wielkiej Brytanii, w Czechach, na Słowacji, Białorusi, w Rumunii, Bułgarii, Turcji, Kazachstanie, Chinach, Japonii, Indonezji, Australii. Poniżej lub równe 15 uczniów na jednego nauczyciela przypada między innymi w Stanach Zjednoczonych, Skandynawii, na Islandii, w Portugalii, Hiszpanii, we Włoszech, w Niemczech, Belgii, Holandii, Danii, w Polsce, na Litwie, Łotwie, w Estonii, na Ukrainie, w Arabii Saudyjskiej, w Omanie i w Malezji.

Współczynnik skolaryzacji

Współczynnik ten występuje w dwóch postaciach: brutto i netto. 

Według GUS:

• współczynnik skolaryzacji netto to relacja liczby osób (w danej grupie wieku) uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania,

• współczynnik skolaryzacji brutto to relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (niezależnie od wieku) do liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania.

Oba wyrażane są w procentach (%). Współczynniki te mierzone są na różnych poziomach nauczania: podstawowym, ponadpodstawowym i wyższym. Najwyższe wartości przyjmują one w szkołach podstawowych, gdyż edukacja na tym poziomie jest obowiązkowa. Wartości współczynnika skolaryzacji brutto mogą przekraczać 100%. Oznacza to, że w szkołach uczą się osoby starsze lub młodsze niż w wieku nominalnie przypisanym do danego poziomu edukacji. Wartości wskaźników skolaryzacji wykazują także zróżnicowanie w podziale na płeć. W wielu krajach słabo rozwiniętych - głównie ze względów kulturowych - występują znacznie większe wartości tych wskaźników dla mężczyzn (chłopców) niż dla kobiet (dziewczynek).

RYvlkXFffjdsJ

Mapa świata przedstawia współczynnik skolaryzacji netto w szkołach podstawowych. Współczynnik powyżej 95% wystąpił w Kanadzie, Meksyku, Brazylii, Argentynie, Urugwaju, w Peru, w Gujanie Francuskiej, w Skandynawii, w Portugalii, Hiszpanii, Francji, Belgii, Holandii, w Portugalii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, na Islandii, we Włoszech, w Polsce, na Litwie, Łotwie we Włoszech, w Grecji, w Rosji, Mongolii, Nepalu, na Sri Lance, w Birmie, w Malezji, Australii, w Nowej Zelandii, w Maroku, w Saharze Zachodniej, w Algierii, w Egipcie, w Korei Południowej. Współczynnik w przedziale od 90,1 do 95% wystąpił między innymi w Stanach Zjednoczonych, Kolumbii, Ekwadorze, Boliwii, Chile, Niemczech, na Węgrzech, w Uzbekistanie, w Mozambiku, w Kamerunie. Współczynnik w przedziale od 85,1 do 90% wystąpił w Wenezueli, Czechach, Austrii, Kazachstanie, Turcji, RPA. Wartość od 80,1 do 85% wystąpiła w Tanzanii, Zambii, Jemenie, Rumunii. Poniżej 80% wystąpiło w Mali, Mauretanii, Czadzie, Nigerii, Nigrze, Sudanie, Etiopii, Somalii, Kenii, Demokratycznej republice Konga, Angoli, Botswanie, Zimbabwe, Papui Nowej Gwinei, Pakistanie.

RahdAnrvf4Tx7

Mapa świata przedstawia współczynnik skolaryzacji brutto w szkołach podstawowych. Współczynnik powyżej 110% wystąpił w Brazylii, w Peru, Kolumbii, Kostaryce, Szwecji, Iranie, Turkmenistanie, Nepalu, Birmie, Wietnamie, w Mozambiku, Namibii, w Demokratycznej Republice Konga, w Togo, Beninie, w Maroku, Tunezji. Współczynnik w granicach od 105,1 do 110% wystąpił w Meksyku, Argentynie, Algierii, Egipcie, w Indonezji, Kambodży. Współczynnik pomiędzy 100,1 a 105% wystąpił między innymi w Stanach Zjednoczonych, w Norwegii, Finlandii, w Europie Zachodniej, w Rosji, Kazachstanie, Mongolii, Chinach, Australii, Mauretanii, Arabii Saudyjskiej, Omanie. Współczynnik w przedziale 95,1 do 100% odnotowano między innymi w Wenezueli, w Boliwii, w Polsce, na Słowacji, na Węgrzech, w Grecji, Indiach, Pakistanie, Kenii, RPA, Zambii. Współczynnik poniżej 95% dotyczy Mali, Nigerii, czadu, Turcji, Rumunii, Bułgarii.

R18f49n7xpHOr

Mapa świata przedstawia współczynnik skolaryzacji netto w szkołach ponadpodstawowych w latach 2016–2019 w procentach. Współczynnik powyżej 96 procent: Kanada, Skandynawia, Hiszpania, Wielka Brytania, Irlandia, Litwa, Białoruś, Kazachstan, Arabia Saudyjska, Oman, Korea Południowa. Współczynnik pomiędzy 90,1 a 96 procent: USA, Argentyna, Polska, Czechy, Włochy, Grecja, Francja, Belgia, Holandia, Dania, Chorwacja, Rosja, Uzbekistan, Australia. Współczynnik skolaryzacji netto pomiędzy 80,1 a 90 procent jest między innymi w Meksyku, Brazylii, Chile, Peru, Ekwadorze, Niemczech, Austrii, na Ukrainie, w Rumunii, Turcji, Iranie, Egipcie. W pozostałych krajach współczynnik wynosi mniej niż 80 procent. Najniższy występuje w wielu krajach Afryki - poniżej 70 procent.

R19MH0GyWALz0

Mapa świata przedstawia współczynnik skolaryzacji brutto w szkołach ponadpodstawowych w latach 2016–2019 w procentach. Współczynnik powyżej 120 procent jest w Australii, Urugwaju, Szwecji, Finlandii, Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Belgii, Holandii, Danii. Współczynnik od 100,1 do 120 procent dotyczy Kanady, Meksyku, Brazylii, Chile, Argentyny, Peru, Ekwadoru, większości krajów europejskich (w tym Polski), Turcji, Arabii Saudyjskiej, Omanu, Tajlandii, Rosji, Kazachstanu, RPA. Współczynnik od 90,1 do 100 procent: Stany Zjednoczone, Kolumbia, Niemcy, Austria, Słowacja, Bułgaria, Uzbekistan, Tadżykistan. Pozostałe kraje mają współczynnik skolaryzacji poniżej 90 procent. Najniższy jest w krajach afrykańskich, a także Indiach, Pakistanie, Afganistanie (poniżej 80 procent).

RUXWeAFhvnJJC

Mapa świata przedstawia współczynnik skolaryzacji brutto w szkołach wyższych w latach 2016–2019 w procentach. Powyżej 80 procent: Stany Zjednoczone, Chile, Argentyna, Hiszpania, Norwegia, Holandia, Dania, Austria, Turcja, Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Korea Południowa, Australia, Nowa Zelandia. Współczynnik od 60,1 do 80 procent: Kanada, Peru, większość krajów europejskich, w tym Polska, Iran, Arabia Saudyjska, Kazachstan, Mongolia. Współczynnik od 40,1 do 60 procent: Meksyk, Brazylia, Kolumbia, Chiny, Rumunia, Słowacja, Węgry, Oman, Tajlandia, Malezja, Algieria. W pozostałych krajach współczynnik wynosi poniżej 40 procent. Najniższy jest w krajach afrykańskich.

Poziom edukacji ma wpływ na poziom nauki. Krajami o największych rocznych nakładach na prace badawczo‑rozwojowe są USA, Chiny, Japonia i Niemcy, czyli największe światowe gospodarki. W krajach wysoko rozwiniętych odnotowuje się wysokie odsetki tych wydatków w procencie PKB (największe w Izraelu - 5,0%, Korei Południowej - 4,8% i Szwajcarii - 3,4%), a w krajach słabo rozwiniętych - najmniejsze. Jeżeli zaś chodzi o dynamikę wzrostu tych nakładów, to w ostatnich latach w czołówce znajdują się Chiny (w latach 2000‑2018 ponad dwadzieścia osiem razy: z 10,8 mld do 303,7 mld, podczas gdy w USA - tylko ponad dwukrotnie: z 269,5 mld do 582,5 mld).

R3qewFYTgbaud

Wykres słupkowy przedstawia nakłady na działalność badawczo-rozwojową oraz ich relację do wartości PKB. W Stanach Zjednoczonych nakłady wyniosły pięćset osiemdziesiąt trzy miliardy dolarów, co stanowiło dwa i osiem dziesiątych procent produktu krajowego brutto. W Chinach wartości te przyjęły odpowiednio trzysta cztery miliardy oraz dwa i dwie dziesiąte procent. W Japonii wydatki na opisywaną działalność stanowiły sto sześćdziesiąt dwa miliardy, co stanowiło trzy i trzy dziesiąte procent PKB. W Niemczech nakłady wyniosły sto dwadzieścia dwa miliardy, czyli trzy i jedną dziesiątą procent PKB. Dla Indii wartość nakładów to osiemnaście miliardów dolarów, co stanowiło sześć dziesiątych procent PKB. W Polsce przeznaczono siedem miliardów dolarów, co stanowiło jeden i dwie dziesiąte procent produktu krajowego brutto. Dla Meksyku to cztery miliardy, co stanowiło trzy dziesiąte procent PKB. W Etiopii nakłady wyniosły zero, co stanowiło trzy dziesiąte procent.

Ratj19DNvExZn

Na mapie świata zaznaczono wartość procentową PKB na prace badawczo‑rozwojowe w 2018 roku. Na mapie znajduje się podziałka liniowa od 0 do 3000 kilometrów, co 1500 kilometrów. W legendzie mapy kolorami od ciemnobrązowego od białego oznaczono wartości procentowe PKB. Kolor ciemnobrązowy to więcej niż 3% PKB; kolor brązowy – od 2.1 do 3 procent; kolor pomarańczowy – od 1,1 do 2 procent; kolor jasnopomarańczowy – od 0,6 do 1 procenta; kolor żółty to równe i mniej niż 0,5 procenta. Na biało oznaczono miejsca, w których brakuje danych – to Boliwia, Grenlandia i środkowa Afryka. Na ciemnobrązowo oznaczono Szwecję, Niemcy i Japonię. W lewym dolnym rogu mapy znajduje się kwadrat, w którym umieszczono zbliżenie Europy z podziałką liniową od 0 do 1000 kilometrów, co 500 kilometrów. Najwyższy wskaźnik PKB to wspomniane Niemcy i Szwecja, zaś najniższy obserwuje się na Ukrainie.

Więcej informacji na temat usług edukacyjnych i badawczo‑rozwojowych znajdziesz w materiale „Prawidłowości dotyczące przestrzennego zróżnicowania dostępności do usług edukacyjnych oraz nakładów na prace badawczo‑rozwojowe na świecieD1DPhCrCSPrawidłowości dotyczące przestrzennego zróżnicowania dostępności do usług edukacyjnych oraz nakładów na prace badawczo‑rozwojowe na świecie”.

5.1. Znaczenie usług finansowych

O znaczeniu nowoczesnych usług dowiesz się więcej, oglądając film „Rola i znaczenie nowoczesnych usługD1Glqrs2PRola i znaczenie nowoczesnych usług”.

Dostęp do usług bankowych mierzy się najczęściej dwoma wskaźnikami:

• liczbą bankomatów na 100 tysięcy osób,

• liczbą oddziałów bankowych na 100 tysięcy osób.

Największą dostępnością do usług bankowych odznaczają się kraje wysoko rozwinięte (zwłaszcza te o małej liczbie ludności), a najmniejszą - kraje słabo rozwinięte. Uwagę zwracają niskie wartości tych wskaźników w krajach skandynawskich, w których rozwój społeczeństwa informacyjnego (przejawiający się m.in. w powszechności korzystania z bankowości elektronicznej) spowodował zmniejszenie się liczby oddziałów banków i bankomatów.

RMOUB4XwlHu17

Na mapie świata zaznaczono zagęszczenie bankomatów w przeliczeniu na 100 tys. osób dorosłych w 2019 roku. Na mapie znajduje się podziałka liniowa od 0 do 3000 kilometrów, co 1500 kilometrów. W legendzie mapy kolorami od bordowego od białego oznaczono wartości liczbowe odpowiadające liczbie bankomatów. Kolor ciemnobordowy to wartość równa i wyższa niż 150 bankomatów na 100 tys. osób dorosłych, nieco jaśniejszy bordowy – od 100,1 do 150 bankomatów, czerwony – od 50,1 do 100 bankomatów, łososiowy – od 25,01 do 50 bankomatów, beżowy – równe i mniej niż 25 bankomatów, a kolor biały oznacza brak danych. Najwięcej bankomatów na 100 tys. osób znajduje się na terytorium Kanady i Rosji. Białe pola znajdują się zaś na terytorium: Ameryki Północnej, Grenlandii, Wenezueli i w środkowej Afryce. W lewym dolnym rogu mapy znajduje się kwadrat, w którym umieszczono zbliżenie Europy z podziałką liniową od 0 do 1000 kilometrów, co 500 kilometrów.

R1WWe88zHeaic

Na mapie świata zaznaczono zagęszczenie oddziałów banków komercyjnych przypadających na 100 tysięcy osób dorosłych w 2019 roku. W legendzie mapy kolorami od bordowego od białego oznaczono wartości liczbowe odpowiadające liczbie oddziałów banków. Najwięcej oddziałów banków na 100 tysięcy osób znajduje się na terytorium: Ameryki Północnej, Boliwii, Hiszpanii i dużej części Europy. Białe pola znajdują się zaś na terytorium: Grenlandii, Wenezueli i w środkowej Afryce. W lewym dolnym rogu mapy znajduje się kwadrat, w którym umieszczono zbliżenie Europy z podziałką liniową od 0 do 1000 kilometrów, co 500 kilometrów. Najciemniejszy kolor ma tu Hiszpania.

Największe banki mają swoje siedziby w Chinach i krajach wysoko rozwiniętych, zwłaszcza w USA, Japonii, Wielkiej Brytanii i Francji. W Chinach znajdują się siedziby aż 19 ze 100 największych banków świata. Na drugim miejscu są Stany Zjednoczone - 11 siedzib.

RdvuAHHaHlcRl

Na mapie świata zaznaczono siedziby stu największych banków świata. Wartości liczbowe odpowiadające liczbie banków na danym obszarze umieszczono w szarych kółkach, których wielkość zależna jest od ich ogólnej wartości aktywów. W legendzie mapy największym kółkiem oznaczono wartość powyżej 20 bilionów dolarów amerykańskich. Nieco mniejsze koło oznacza wartość między 10 a 20 bilionami dolarów amerykańskich. Kolejne wartości i proporcjonalnie mniejsze koła dotyczą wartości: od 5 do 10 bilionów, od 1 do 5 bilionów i poniżej 1 biliona. Wskazano cyfrę 12 jako liczbę siedzib największych banków. Kanada 5, USA 11, Brazylia 4, Rosja 1, Chiny 19, Indie 1, Hongkong 3, Korea Południowa 6, Japonia 8, Katar 1, Australia 4. Hiszpania 4, Francja 6, Włochy 2, Wielka Brytania 6, Szwajcaria 3, Austria 1, Belgia 1, Holandia 3, Dania 1, Niemcy 5, Norwegia 1, Szwecja 3, Finlandia 1.

Największy popyt i podaż na usługi ubezpieczeniowe występuje w krajach wysoko rozwiniętych (Europy, Ameryki Północnej i Azji) oraz w Chinach.

Centra finansowe to obszary, na których koncentrują się podmioty gospodarcze oferujące usługi finansowe oraz inne usługi powiązane z finansami, np. prawne, księgowe, ratingowe itp. Należą do nich m.in. banki, firmy ubezpieczeniowe i giełdygiełdagiełdy.

Wyróżnia się centra finansowe o znaczeniu: globalnym, międzynarodowym i ponadkrajowym. Centrami finansowymi o znaczeniu globalnym są wielkie metropolie wysoko rozwiniętych państw Ameryki Północnej, Europy i Azji, a także intensywnie rozwijających się państw azjatyckich, np. Chin i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Poziom konkurencyjności globalnych centrów finansowych określa indeks globalnych centrów finansowych (GFCI, od ang. The Global Financial Centres Index). Oblicza się go na podstawie ponad 20 tysięcy ocen z ankiet internetowych rozesłanych do pracowników sektora finansowego oraz 133 wskaźników opracowanych przez organizacje takie jak: Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) czy Economist Intelligence Unit.

Czynniki sprzyjające funkcjonowaniu centrów finansowych:

• popyt i podaż na instrumenty finansowe,

• elastyczne regulacje prawne i podatkowe,

• konkurencyjne koszty transakcji finansowych,

• brak ograniczeń w rynku finansowym,

• wykwalifikowana kadra robocza,

• dostęp do informacji rynkowej,

• stabilny system polityczny i ekonomiczny.

Na poniższej mapie przedstawiono największe centra finansowe na świecie. W Europie największymi centrami finansowymi są Londyn i Zurych.

RsLYsZULnTxiQ

Mapa świata ukazująca największe centra finansowe na świecie. Podzielono je na trzy kategorie – o znaczeniu globalnym (wyróżnione kolorem ciemnobordowym), międzynarodowym (wyróżnione kolorem jasnobordowym) i ponadkrajowym (oznaczone barwą różową). Zaznaczono je na mapie kołami różnej wielkości, w zależności od ilości punktów w rankingu GFCI. Zaznaczano centra mające pięćset jeden lub więcej punktów, dodatkowo podpisami oznaczono osiem największych centrów finansowych, należą do nich: San Francisco, Nowy Jork, Londyn, Pekin, Tokio, Szanghaj, Hongkong oraz Singapur). Centra o zasięgu globalnym oznaczono w północno‑wschodniej części Stanów Zjednoczonych, Europie Zachodniej, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Japonii, wschodnich Chinach, Singapurze i Australii. Centra o zasięgu międzynarodowym można zlokalizować w większych miastach wschodniego i zachodniego wybrzeża USA, Ameryce Środkowej, Brazylii, RPA, licznych miastach na zachodzie Europy, Australii i Azji południowo‑wschodniej. Największe zagęszczenie centrów o zasięgu ponadkrajowym przypada na Europę, występują również między innymi w Meksyku, Argentynie, Izraelu, Arabii Saudyjskiej, Nowej Zelandii i Tajlandii.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

6,6,6,4,4,4,4,4,4,

POP6Y7JU3

Znaczenie i rola usług materialnych i niematerialnych

PNjc0MrqW

Główne centra finansowe na świecie

PFHDqdi7X

Wpływ nowoczesnych usług na życie i działalność człowieka

Słownik