System parlamentarny – główne zasady

Podstawowym założeniem systemu parlamentarnego są trzy zasady regulujące relacje między władzą ustawodawczą (legislatywą) a władzą wykonawczą (egzekutywą). Są to:

• zasada współistnienia;

• zasada współpracy;

• zasada współzależności (uzupełniania się).

Wszystkie zasady dotyczą procesu rządzenia państwem. System parlamentarny charakteryzuje się podwójną egzekutywą, czyli rozdzieleniem funkcji głowy państwa i szefa rządu. Trójpodział władzy opiera się na współpracy, współistnieniu i współzależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. Głowa państwa powołuje szefa rządu, ale ten rząd musi mieć poparcie parlamentu, który może go odwołać (wotum nieufności). Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem oraz odpowiedzialność konstytucyjną. System parlamentarny wywodzi się z tradycji brytyjskich (najstarszy parlament świata, 1295 r.) i obecnie występuje w dwóch wariantach, z silną pozycją szefa rządu:

1. gabinetowo‑parlamentarnymsystem parlamentarno‑gabinetowygabinetowo‑parlamentarnym, czyli przewagi rządu (gabinetugabinetgabinetu) nad parlamentem;

2. kanclerskim, z premierem rządu, który ma przewagę nad parlamentem.

Każdy z tych systemów zakłada przewagę egzekutywy nad władzą ustawodawczą. Głowa państwa, czyli królowa Wielkiej Brytanii czy prezydent RFN pozostają w cieniu premiera czy też kanclerza, choć pełnią rolę władzy wykonawczej (egzekutywy).

Charakterystyka systemu gabinetowo‑parlamentarnego w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

Cechy systemu gabinetowo‑parlamentarnego

System ten politolodzy często nazywają parlamentarno‑gabinetowym. Jest to sformułowanie błędne, ponieważ w tym systemie to gabinet przeważa nad parlamentem. Tym samym, w systemie brytyjskim nie obowiązuje zasada równouprawnienia egzekutywy i legislatywy – stąd nazwa „system gabinetowo‑parlamentarny”.

Tylko w Wielkiej Brytanii rozgranicza się pojęcia „rząd” i „gabinet”, podczas gdy w całej Europie te pojęcia są tożsame – rząd to gabinet. W Wielkiej Brytanii rząd może liczyć ok. 100 osób, a gabinet (czyli tzw. Tajna Rada Królewska) liczy raptem 20 osób. Tworzą go wyłącznie premier i ministrowie Korony, co więcej – rząd musi być zatwierdzony przez parlament, a przez gabinet nie.

Na czele gabinetu (rządu) stoi premier – jest to zawsze lider partii, która wygrała wybory. Premier mianuje najwyższych urzędników państwowych, a także kościelnych (anglikańskich, gdyż sam musi być anglikaninem). Premier może swobodnie dokonywać zmian w składzie rządu. Jako lider partii większościowej ma prawo inicjatywy ustawodawczej i może wprowadzić ustawy korzystne dla rządu (zdarza się to bardzo często, gdyż Izba Gmin, czyli reprezentacja obywateli, popiera prawie zawsze to, co proponuje rząd). „Taki brytyjski paradoks” – powiedział John Major, były premier Wielkiej Brytanii. Obowiązuje zasada współpracy oraz istnienia różnych środków wzajemnego oddziaływania legislatywy na egzekutywę i odwrotnie. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem, a parlament może odwołać rząd, ale rząd na wniosek premiera może rozwiązać parlament za zgodą królowej.

RDveBU1dkqr061

Zdjęcie przedstawia starszą, siwowłosą kobietę. Jest ubrana w białą suknię, przez prawie ramię ma przewieszoną szeroką, czerwoną szarfę. Na lewej piersi ma przypięte trzy odznaczenia. Na głowie ma koronę, a na szyi diadem.

Wielka Brytania jest monarchią, dlatego też królowa formalnie stoi na czele egzekutywy, ale jednocześnie wraz z Izbą Gmin i Izbą Lordów jest jednym z trzech ogniw legislatywy.

Królowa ma dość szerokie kompetencje, np. prawo weta wobec ustaw, możliwość rozwiązania parlamentu, mianowania ministrów, sędziów i lordów, prowadzenia polityki zagranicznej, jednak prawie nigdy z nich nie korzysta, gdyż ograniczają ją tzw. konwenanse konstytucyjnekonwenanse konstytucyjnekonwenanse konstytucyjne. Praktyczny udział monarchy – jako egzekutywy – ogranicza się do trzech praw:

• udzielania rad;

• zachęcania;

• ostrzegania.

Prawa te dotyczą zarówno legislatywy, jak i egzekutywy (rządu).

System kanclerski w Republice Federalnej Niemiec

Charakterystyka systemu kanclerskiego

RsfbouxxcjLAA1

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Na jej twarzy znajdują się zmarszczki. Kobieta ma proste, krótkie, jasne włosy. Siedzi przy stole i podpisuje dokumenty. Ubrana jest w czerwony żakiet i bluzkę. Na szyi ma naszyjnik.

System kanclerski opiera się na charakterystycznym układzie stosunków między kanclerzem (szefem rządu) i rządem, a parlamentem. Konstytucyjna rola prezydenta – poza udziałem w wyborze kanclerza – jest niewielka i sprowadza się głównie do funkcji reprezentacyjnych. Silna jest pozycja parlamentu, ale największe znaczenie w systemie parlamentarnym Niemiec ma kanclerz i stąd nazwa „system kanclerski”.

W związku z federalną strukturą państwa (16 landów – krajów związkowych o dużej samodzielności) parlament składa się nie tylko z reprezentantów ogólnonarodowych (Bundestag), ale także z reprezentantów landów (Bundesrat).

Pozycja Bundesratu w systemie parlamentarnym RFN.

• Członków Bundesratu wybierają rządy krajowe poszczególnych landów, które mogą ich też odwołać (jest ich 69).

• Członkowie Bundesratu są związani instrukcjami własnych rządów.

• Jest organem, dzięki któremu władze krajowe biorą udział w kształtowaniu woli federacji.

• Członkowie Bundesratu nie są powoływani na określoną kadencję (tzw. izba niekadencyjna).

• Przedstawiciele tego samego landu muszą głosować jednomyślnie (bez względu na przynależność partyjną).

• Bundesrat ma prawo weta zawieszającego wobec ustaw Bundestagu oraz prawo weta absolutnego wobec ustaw dotyczących całej federacji.

• Bundesrat jest wykluczony z udziału w wyborach prezydenckich oraz z tworzenia i obalania rządu.

W systemie kanclerskim decyzje kanclerza nie muszą być zatwierdzone przez parlament, a nominacje ministrów nie mogą być kwestionowane przez prezydenta. Ministrowie są odpowiedzialni wyłącznie przed kanclerzem, a nie przed parlamentem. W systemie kanclerskim obowiązuje tzw. konstruktywne wotum nieufności, które polega na tym, że na wniosku o odwołanie kanclerza parlament musi powołać nowego kanclerza. Ponieważ kanclerz (i jego rząd) zawsze mają większość w parlamencie, jest to niemożliwe, więc kanclerz RFN jest nieusuwalny (jest to skandal demokratyczny). Bardzo ciekawe jest też to, że kanclerz może zażądać od parlamentu uchwalenia wotum zaufania, a jeżeli do tego nie dojdzie – prezydent na wniosek kanclerza rozwiązuje parlament. Kanclerz ma prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez parlament. Tylko w RFN kanclerz jest uważany za samodzielny, odrębny organ władzy państwowej, ważniejszy niż głowa państwa, czyli prezydent. Na szczytach UE czy szczytach przywódców państw oraz grupy G20 nigdy nie było prezydenta, ale zawsze był kanclerz RFN.

Porównanie obu systemów

Elementy obu systemów obowiązujące w Polsce

Niektóre rozwiązanie ustrojowe z Wielkiej Brytanii i RFN wprowadzono w ustroju Rzeczypospolitej Polskiej na mocy uchwalonej 2 kwietnia 1997 roku Konstytucji RP.

W Polsce obowiązuje system parlamentarny spełniający wszystkie kryteria wersji parlamentarno‑gabinetowej (w Polsce rząd to gabinet) obowiązującej w świecie. Jeżeli chodzi o polski parlament, to tak, jak w Wielkiej Brytanii czy RFN, jest on dwuizbowy (sejm i senat). Parlament funkcjonuje według zasady dwuizbowości nierównorzędnej, tzn. izba niższa ma wyższą pozycję polityczno‑ustrojową niż izba wyższa. Tak jak w RFN, głową państwa w Polsce jest prezydent, chociaż ma on inne kompetencje – większe niż królowa brytyjska i prezydent RFN razem.

Kompetencje Prezydenta RP trudno porównać z królową brytyjską, bo to zupełnie dwa różne urzędy.

Słownik