Przeczytaj
Style językowe
Stylistyka to dyscyplina z pogranicza nauki o literaturze i językoznawstwa, badająca wypowiedzi pod kątem ich językowego ukształtowania i związanych z tym funkcji.
Język polski. KompendiumPod pojęciem stylu rozumie się najczęściej zbiór cech językowych charakteryzujących daną osobę (styl indywidualny, styl Żeromskiego, Gombrowicza) lub też teksty o tej samej funkcji (style funkcjonalne).
Teksty użytkowe przeciwstawia się zwykle tekstom artystycznym, a co za tym idzie odróżnia się style funkcjonalne i styl artystyczny.
Style funkcjonalne polszczyzny
Wyróżnia się następujące style funkcjonalne polszczyzny:
potoczny – służący do codziennej komunikacji w sytuacjach nieoficjalnych,
urzędowy (urzędowo‑kancelaryjny) – w pismach oficjalnych, np. umowach, rozporządzeniach, regulaminach, a także w kontaktach pracowników urzędowych z klientami,
naukowy – styl rozpraw, referatów, artykułów, książek i wykładów naukowych, jak również haseł encyklopedycznych czy słownikowych,
publicystyczny – nazywany też dziennikarskim, spotykany w masowym przekazie telewizyjnym, radiowym czy prasowym,
artystyczny – charakterystyczny dla utworów literackich.
Opis poszczególnych stylów
Najbliższy nam wszystkim jest styl potoczny. To on jest przyswajany w procesie akwizycjiakwizycji, czyli nabywania umiejętności językowych i komunikacyjnych w określonym języku. Najczęściej wymieniane cechy stylu potocznego to emocjonalność, prostota składniowa (niewiele zdań wielokrotnie złożonych), powtórzenia oraz związki frazeologiczne, słownictwo kolokwialne (np. „dogadać się”, „kumpel”) oraz niepełne, przerwane wypowiedzi. Mieszczą się tu także zdrobnienia i wulgaryzmy.
Styl urzędowy w polszczyźnie zaczął się kształtować w dobie stanisławowskiej; wcześniej jego funkcję pełniła łacina. Polski styl urzędowy nie miał łatwej drogi. Uprawiana przez zaborców polityka likwidacji języka narodowego Polaków z różnych sfer życia doprowadziła do tego, że w urzędach i kancelariach posługiwano się głównie językiem zaborców (rosyjskim i niemieckim). Między innymi stąd wynikały rozmaite kalki językowe z niemczyzny, utrudniające przeciętnemu obywatelowi rozumienie zapisów prawnych. Doskonalenie języka urzędowego zaczęło się dopiero po pierwszej wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
W stylu naukowym najważniejsza jest precyzja, rzeczowość, zdystansowanie emocjonalne wobec przekazywanej treści oraz ścisła logika wywodu. Pojawia się terminologia naukowa, często pochodząca z języków obcych, dlatego istotne jest jej dokładne definiowanie i stosowanie ściśle zgodne z tą definicją. Charakterystyczne jest stosowanie zdań wielokrotnie złożonych, wprowadzanie wyników badań czy cytatów innych badaczy. Jest to wyspecjalizowany styl, który przeciętnemu użytkownikowi języka polskiego może sprawiać trudność interpretacyjną, dlatego w obrębie tego stylu wykształcił się również tzw. styl popularnonaukowy, mniej rygorystyczny i bardziej przystępny dla czytelników nieobeznanych z hermetycznymhermetycznym kodem nauki.
Styl publicystyczny, zorientowany na szeroki krąg odbiorców, występuje przede wszystkim w środkach masowego przekazu, np. tekstach prasowych, komunikatach radiowych i telewizyjnych, ale także w pracach popularnonaukowych. W zależności od celu tekstu on może przyjmować cechy innych stylów, zwłaszcza artystycznego (w eseju), naukowego czy potocznego. Stosowanie ostatniego z nich wynika z założenia modelowego adresata wypowiedzi, czyli przeciętnego użytkownika języka polskiego, do którego styl potoczny przemawia najbardziej, budzi zaufanie, sprawia wrażenie „swojskości”. Język publicystyki zmienił swój charakter, odkąd periodykiperiodyki przeniosły się do internetu, a zwłaszcza mediów społecznościowych. Dziennikarze muszą działać prędko, jeśli chcą wyprzedzić inne media w podaniu gorącego newsa, dlatego zdarzają się szablonowe sformułowania, skrótowość myśli, a nawet błędy językowe. Poza czasem istotne jest też skuteczne oddziaływanie na odbiorcę, stąd skupienie na komunikatywności przekazu (klarowności) oraz jego atrakcyjności (przejawiającej się np. w chwytliwych, mających wzbudzać emocje tytułach).
Styl artystyczny, czyli język literatury pięknej, jest najtrudniejszy do zdefiniowania, ponieważ jego zakres i możliwości są ograniczone wyłącznie wolą autora. Pisarz czy poeta ma pełne prawo sięgać do różnych stylów, odmian języka, dowolnie je wykorzystywać czy łączyć. W ramach tzw. licentia poeticalicentia poetica autorzy literatury pięknej mogą czerpać z gwar (Władysław Reymont, Władysław Orkan, Maciej Płaza), języka potocznego (Miron Białoszewski, Dorota Masłowska), korpomowy, języka reklamy czy ekonomii (Kira Pietrek, Tomasz Bąk) i wielu innych pokładów języka; mogą łamać konwencje lub twórczo je przekształcać; mogą archaizowaćarchaizować bądź neologizowaćneologizować. Cechy stylu artystycznego, wyróżniające go spośród innych, to właśnie bogactwo środków językowych, dowolność i indywidualizacja: autor sam dobiera środki językowe tak, by odpowiadały jego wizji artystycznej, a przy tym, żeby wypracować styl oryginalny, niepowtarzalny i rozpoznawalny przez czytelników.
Słownik
(łac. acquisitio – nabywanie) – przyswajanie od podstaw danego języka, zwykle odnoszone do nabywania kompetencji językowych w mowie ojczystej przez dziecko
(gr. archaíos ‘dawny’) – forma wyrazu, wyraz, jego znaczenie, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia i są przestarzałe z punktu widzenia normy językowej danej epoki
niedostosowanie środków językowych do wypowiedzi w określonym stylu (np. użycie wyrażenia potocznego w wypracowaniu maturalnym); w zakres błędu stylistycznego wchodzą również zbędne powtórzenia; rażące błędy stylistyczne prowadzą do niespójności wypowiedzi i mogą utrudniać jej właściwy, zgodny z autorską intencją odbiór
(łac. hermeticus – szczelny) – zamknięty, zrozumiały dla wąskiego grona ludzi
(łac. colloquium – rozmowa) – zwrot, wyraz lub wyrażenie używane w języku potocznym, dopuszczalny w sytuacji nieformalnej, a traktowany jako błąd stylistyczny w pewnych typach wypowiedzi, wymagających określonej konwencji stylistycznej
(łac. licencja poetycka) – wolność twórcza i poetycka od rygoru normy językowej, konwencji formalnych czy wierności faktom
(gr. néos ‘nowy’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’) – jednostka nowo wprowadzona do systemu językowego (wyraz, wyrażenie, forma gramatyczna, znaczenie lub konstrukcja składniowa)
(fr. périodique, od łac. periodus – okres) – czasopismo ukazujące się regularnie (dziennik, tygodnik, miesięcznik, kwartalnik, rocznik)
(franc. style; łac. stylus – rylec do pisania na woskowych tabliczkach; gr. stylos – słup) – sposób ukształtowania wypowiedzi za pomocą określonych środków językowych (składnia, frazeologia, leksyka itp.), które są dobierane ze względu na cel