Stylistyka to dyscyplina z pogranicza nauki o literaturze i językoznawstwa, badająca wypowiedzi pod kątem ich językowego ukształtowania i związanych z tym funkcji.

Wyróżnia się następujące style funkcjonalne polszczyzny:

• potoczny – służący do codziennej komunikacji w sytuacjach nieoficjalnych,

• urzędowy (urzędowo‑kancelaryjny) – w pismach oficjalnych, np. umowach, rozporządzeniach, regulaminach, a także w kontaktach pracowników urzędowych z klientami,

• naukowy – styl rozpraw, referatów, artykułów, książek i wykładów naukowych, jak również haseł encyklopedycznych czy słownikowych,

• publicystyczny – nazywany też dziennikarskim, spotykany w masowym przekazie telewizyjnym, radiowym czy prasowym,

• artystyczny – charakterystyczny dla utworów literackich.

Najbliższy nam wszystkim jest styl potoczny. To on jest przyswajany w procesie akwizycjiakwizycjaakwizycji, czyli nabywania umiejętności językowych i komunikacyjnych w określonym języku. Najczęściej wymieniane cechy stylu potocznego to emocjonalność, prostota składniowa (niewiele zdań wielokrotnie złożonych), powtórzenia oraz związki frazeologiczne, słownictwo kolokwialne (np. „dogadać się”, „kumpel”) oraz niepełne, przerwane wypowiedzi. Mieszczą się tu także zdrobnienia i wulgaryzmy.

Styl urzędowy w polszczyźnie zaczął się kształtować w dobie stanisławowskiej; wcześniej jego funkcję pełniła łacina. Polski styl urzędowy nie miał łatwej drogi. Uprawiana przez zaborców polityka likwidacji języka narodowego Polaków z różnych sfer życia doprowadziła do tego, że w urzędach i kancelariach posługiwano się głównie językiem zaborców (rosyjskim i niemieckim). Między innymi stąd wynikały rozmaite kalki językowe z niemczyzny, utrudniające przeciętnemu obywatelowi rozumienie zapisów prawnych. Doskonalenie języka urzędowego zaczęło się dopiero po pierwszej wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

RU3LReQxcuj6I

Ilustracja przedstawia kobietę piszącą na maszynie. Panuje półmrok. W tle są okna zabezpieczone kratami.

W stylu naukowym najważniejsza jest precyzja, rzeczowość, zdystansowanie emocjonalne wobec przekazywanej treści oraz ścisła logika wywodu. Pojawia się terminologia naukowa, często pochodząca z języków obcych, dlatego istotne jest jej dokładne definiowanie i stosowanie ściśle zgodne z tą definicją. Charakterystyczne jest  stosowanie zdań wielokrotnie złożonych, wprowadzanie wyników badań czy cytatów innych badaczy. Jest to wyspecjalizowany styl, który przeciętnemu użytkownikowi języka polskiego może sprawiać trudność interpretacyjną, dlatego w obrębie tego stylu wykształcił się również tzw. styl popularnonaukowy, mniej rygorystyczny i bardziej przystępny dla czytelników nieobeznanych z hermetycznymhermetycznyhermetycznym kodem nauki.

Styl publicystyczny, zorientowany na szeroki krąg odbiorców, występuje przede wszystkim w środkach masowego przekazu, np. tekstach prasowych, komunikatach radiowych i telewizyjnych, ale także w pracach popularnonaukowych. W zależności od celu tekstu on może przyjmować cechy innych stylów, zwłaszcza artystycznego (w eseju), naukowego czy potocznego. Stosowanie ostatniego z nich wynika z założenia modelowego adresata wypowiedzi, czyli przeciętnego użytkownika języka polskiego, do którego styl potoczny przemawia najbardziej, budzi zaufanie, sprawia wrażenie „swojskości”. Język publicystyki zmienił swój charakter, odkąd periodykiperiodykperiodyki przeniosły się do internetu, a zwłaszcza mediów społecznościowych. Dziennikarze muszą działać prędko, jeśli chcą wyprzedzić inne media w podaniu gorącego newsa, dlatego zdarzają się szablonowe sformułowania, skrótowość myśli, a nawet błędy językowe. Poza czasem istotne jest też skuteczne oddziaływanie na odbiorcę, stąd skupienie na komunikatywności przekazu (klarowności) oraz jego atrakcyjności (przejawiającej się np. w chwytliwych, mających wzbudzać emocje tytułach).

Styl artystyczny, czyli język literatury pięknej, jest najtrudniejszy do zdefiniowania, ponieważ jego zakres i możliwości są ograniczone wyłącznie wolą autora. Pisarz czy poeta ma pełne prawo sięgać do różnych stylów, odmian języka, dowolnie je wykorzystywać czy łączyć. W ramach tzw. licentia poeticalicentia poeticalicentia poetica autorzy literatury pięknej mogą czerpać z gwar (Władysław Reymont, Władysław Orkan, Maciej Płaza), języka potocznego (Miron Białoszewski, Dorota Masłowska), korpomowy, języka reklamy czy ekonomii (Kira Pietrek, Tomasz Bąk) i wielu innych pokładów języka; mogą łamać konwencje lub twórczo je przekształcać; mogą archaizowaćarchaizmarchaizować bądź neologizowaćneologizmneologizować. Cechy stylu artystycznego, wyróżniające go spośród innych, to właśnie bogactwo środków językowych, dowolność i indywidualizacja: autor sam dobiera środki językowe tak, by odpowiadały jego wizji artystycznej, a przy tym, żeby wypracować styl oryginalny, niepowtarzalny i rozpoznawalny przez czytelników.

Słownik