Przeczytaj
Rzecz publiczna
Panowanie władców etruskich w Rzymie, a tym samym epoka królewska, zakończyło się w VI w. p.n.e. Po wypędzeniu ostatniego króla, Tarkwiniusza Pysznego, Rzymianie nie wybrali nowego władcy – podobnie jak w starożytnej Grecji postanowili rządzić wspólnie, tworząc republikęrepublikę (res publica – rzecz publiczna). Filarami ustroju rzymskiej republiki były zgromadzenia obywatelskie, urzędnicy oraz senat.senat. Kompetencje dotychczas skupione wyłącznie w rękach władcy zostały podzielone. Po wprowadzeniu nowego ustroju najwyższa władza w Rzymie należała do dwóch konsulówkonsulów wybieranych na rok spośród patrycjuszypatrycjuszy. Byli oni odpowiedzialni za prowadzenie polityki i dowodzenie wojskiem. Prócz tego posiadali szereg przywilejów: mieli wyłączne prawo do zwoływania w dowolnym terminie zgromadzeń ludu oraz senatu - rady odziedziczonej po królach. W rękach konsulów skupiona była również władza administracyjna oraz sądownicza, a także prawo do wydawania rozporządzeń.
W Rzymie najważniejszą rolę polityczną odgrywał jednak senat, który był ostoją władzy rzymskich obywateli pochodzących z najwyższych warstw społecznych. Tutaj bowiem zasiadali dożywotnio byli urzędnicy. Senat odpowiedzialny był za politykę zagraniczną, decyzje odnoszące się do kultów religijnych, podatków czy dysponowania ziemią. Ponadto powoływał dowódców w czasie wojny i dyktatoradyktatora w przypadku zagrożenia. Senat zatwierdzał uchwały zgromadzenia obywateli Rzymu, ale mógł je również odrzucić, co powodowało niemożność wcielenia ich w życie. Stanowił także organ doradczy, ponieważ służył radą urzędnikom.
W momencie zagrożenia państwa jeden z konsulów powoływany był na okres sześciu miesięcy na urząd dyktatoradyktatora. Funkcja ta miała charakter nadzwyczajny. Początkowo dyktatora mianowały komicja centurialnekomicja centurialne, a następnie konsul na mocy uchwały senatu. Osoba powołana na to stanowisko miała niemal nieograniczoną władzę, a od jej decyzji nie można się było odwoływać. W czasie pełnienia swojego urzędu dyktator sprawował naczelne dowództwo nad wojskami (dowodził piechotą) i pełnił rolę namiestnika w zdobytych prowincjach. Po dyktaturze Marka Juniusza Pery w roku 216 p.n.e. urząd dyktatora powoływanego w przypadku zagrożenia Rzymu zanikł.
Rzymskie urzędy
Najważniejsze decyzje podejmowało zgromadzenie wszystkich obywateli Rzymu. Dorośli mężczyźni, bo tylko tacy mieli prawo głosu, decydowali o wypowiedzeniu wojny, zawarciu pokoju, wyborze urzędników i uchwale praw. Posiedzenia zgromadzeń obywateli zwane były komicjami, a głosowanie odbywało się jednostkami, według których podzielono mieszkańców. Na komicji centurialnej wybierano konsulów, pretorówpretorów i cenzorówcenzorów. Decydowano również o wojnie i pokoju. Komicja trybusowe uchwalały prawa i podejmowały najważniejsze decyzje państwowe. Ponadto wybierano na nich kwestorówkwestorów i edylówedylów – urzędników utrzymujących porządek w mieście oraz dbających o dostawy zboża do niego. Z kolei komicja kurialne pełniły rolę formalną, np. zatwierdzały wybór urzędników przez komicja centurialne.
W starożytnym Rzymie funkcjonowały także inne urzędy: kwestorzykwestorzy stanowili najniższą rangę urzędników rzymskich w hierarchii, pomagali konsulom w sprawach finansowych. Kwestura była pierwszym etapem senatorskiej kariery. Cenzorzy prowadzili spisy ludności, majątku i nadzorowali realizację przedsięwzięć miejskich. Wybierano ich spośród byłych konsulów. Pretorzy zajmowali się sądownictwem, zastępowali konsulów w czasie ich nieobecności w Rzymie i mogli dowodzić armią. Natomiast trybuni ludowitrybuni ludowi odpowiadali za ochronę ludu przed nadużyciami pełniących władzę. Byli nietykalni i posiadali prawo sprzeciwu (weto) wobec decyzji urzędników.
Najważniejsze wydarzenia
Słownik
(łac. ścieżka zaszczytów) w starożytnym Rzymie ścieżka awansu, tworząca specyficzną „drabinę” zaszczytów i określająca porządek obejmowania poszczególnych funkcji publicznych
(łac. censor , od łac. censeo - oceniać, szacować) w starożytnym Rzymie jeden z dwóch urzędników, do którego obowiązków należał np. nadzór nad finansami państwa, ale także opracowywanie listy obywateli (cenzus)
(łac. dictare - dosł. nakazywać) w republice rzymskiej wódz mający nieograniczoną władzę wojskową i cywilną, wyznaczany na sześć miesięcy w sytuacji szczególnie groźnej dla państwa, skupiał pełnię władzy; nie można było odwołać się od jego decyzji
(łac. aedilis) urzędnik przydzielony do pomocy trybunowi, odpowiedzialny m.in. za porządek i bezpieczeństwo w mieście, prace publiczne oraz jego aprowizację (dostawy zboża); edylowie wchodzili w skład kolegium, za pośrednictwem którego nadzorowali porządek w mieście, na swój koszt przygotowywali również igrzyska
(łac. consul) jeden z dwu najwyższych urzędników republiki sprawujących władzę cywilną i wojskową
(łac. comitia centuriata) w starożytnym Rzymie jedno z najważniejszych zgromadzeń ludowych – obok m.in. komicjów trybusowych czy kurialnych; w tym zgromadzeniu decydowano o wyborze najwyższych państwowych urzędników, zatwierdzano opracowywane przez cenzorów spisy obywateli czy podejmowano decyzje o zawarciu pokoju
(łac. curia) w starożytnym Rzymie jednostka podziału obywateli oparta na związkach rodowych
w starożytnym Rzymie wyższe stanowiska (konsulowie, pretorzy, edylowie, dyktator)
(łac. quaestor) urzędnik odpowiedzialny za pomoc konsulom w administrowaniu finansami państwa
(łac. Mons Palatinus), jedno ze wzgórz rzymskich, prawdopodobnie miejsce powstania najstarszej osady rzymskiej. Znajduje się na nim jaskinia Lupercal, w której według tradycji wilczyca miała wykarmić Romulusa i Remusa, legendarnych założycieli miasta.
(z łac. patres - ojcowie) uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczeństwa Rzymu w czasach monarchii i republiki
(z łac. plebes - lud, plebeius - prostacki) niższa warstwa społeczeństwa rzymskiego w czasach monarchii i republiki; najprawdopodobniej wywodziła się z ludności podbitej, z czasem zrównana została w prawach politycznych z patrycjuszami
(łac. praetor - dosł. naczelnik; praeitor - dosł. idący na przedzie) urzędnik posiadający władzę wojskową w republice rzymskiej; do jego głównych obowiązków należało utrzymanie porządku w mieście, miał szerokie uprawnienia cywilne i sądownicze
(łac. res publica - dosł. rzeczpospolita, rzecz publiczna), ustrój polityczny, w którym władza sprawowana jest przez obywateli poprzez wybory. W starożytnym Rzymie była to niemonarchiczne sprawowanie władzy przez posiadających prawa polityczne obywateli.
(łac. senex - dosł. starzec) instytucja polityczna w starożytnym Rzymie ustanowiona zgodnie z legendą przez Romulusa; dożywotnio zasiadali w nim byli urzędnicy rzymscy wywodzący się z patrycjuszy. Stanowił organ doradczy, a członkowie senatu kontrolowali finanse państwa. Senat obdarzony był znacznym autorytetem i opiniował projekty ustaw.
(łac. tribunus plebis) urzędnik w starożytnym Rzymie, którego zadaniem było wspieranie obywateli wobec niekorzystnych decyzji konsula; miał prawo zawetować decyzje innych urzędników czy uchwały senatu
Słowa kluczowe
republika rzymska, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, red. G. Chomicki, S. Spławski, Kraków 1999.
S. Sierpowski, Źródła i materiały do nauczania historii, Warszawa 1998.
A. Ziółkowski,Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2007.