Ludwig Wittgenstein

R1SCwcewS3gWw1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma pociągłą twarz z poziomymi zmarszczkami na czole. Ma krótkie, lekko kręcone włosy. Ubrany jest w garnitur.

Austriacki filozof języka i logikilogikalogiki, uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii analitycznej. Początkowo studiował mechanikę w Berlinie, a następnie w Manchesterze. Pod wpływem pism Gottlob FregegoGottlob FregeGottlob Fregego i Bertranda RussellaBertrand RussellBertranda Russella zwrócił się ku filozofii. Z pierwszym z tych myślicieli spotkał się w Jenie, z drugim – w Cambridge, gdzie w 1911 r. rozpoczął studia filozoficzne. W czasie I wojny światowej służył w armii austro‑węgierskiej. W tym czasie powstało najsłynniejsze jego dzieło Traktat logiczno‑filozoficzny, wydane w 1921 r. dzięki wsparciu Bertranda Russella. Wittgenstein uznał, że w Traktacie definitywnie rozwiązał wszelkie problemy filozoficzne i porzucił uprawianie tej dziedziny. W 1929 r. powrócił do Cambridge, gdzie pracował z przerwami do roku 1947. Wittgenstein zmarł w wieku 62 lat, pozostawiając po sobie olbrzymią spuściznę niepublikowanych notatek.

Za najważniejsze z pośmiertnie opublikowanych dzieł uważa się: Dociekania filozoficzne (1953) oraz Uwagi o kolorach (1977).

Stanowisko

Biografowie porównują czasem Wittgensteina do Pascala – głównie z powodu temperamentu filozofa. Podobnie jak u Pascala w życiu i twórczości austriackiego filozofa uwidoczniło się zasadnicze napięcie między dwoma biegunami doświadczenia filozoficznego. Z jednej strony, zwłaszcza na początku swej filozoficznej drogi, młody Wittgenstein żywił przekonanie o możliwości i sensie stworzenia idealnego sztucznego językajęzyk sztucznysztucznego języka filozofii. Język ten, oparty na prostych założeniach ontologicznych i logicznych, miałby być podstawą do niezakłóconej komunikacji. Z drugiej jednak strony, w swoich późniejszych pracach Wittgenstein badał możliwości języka naturalnegojęzyk naturalnyjęzyka naturalnego, poszukując kontaktu z doświadczeniem mistycznym i etycznym, wykraczającym daleko poza ramy myślenia czysto logicznego.

Pierwszy okres twórczości – filozofia Traktatu

Filozofia pierwszego okresu twórczości Wittgensteina, a więc filozofia Traktatu logiczno‑filozoficznegoTraktatTraktatu logiczno‑filozoficznego, opiera się na kilku prostych założeniach. Podane są one w wyjściowych tezach dzieła:

W twierdzeniach tych Wittgenstein przeciwstawił się tzw. ontologiiontologiaontologii rzeczy, a więc wszystkim tym systemom filozoficznym, które głoszą, że świat jest zbiorem różnych rzeczy – stołów, drzew, planet, ludzi itd. Ontologia rzeczy jest, jego zdaniem, zakorzeniona w języku potocznym – bierze się z tego, że rzeczy jawią się nam za pośrednictwem języka, są niejako konstruowane w języku, a my, nie widząc narzędzia, za pomocą którego wyłaniamy rzeczy, widzimy tylko te rzeczy. To tak, jakbyśmy, zapominając, że mamy w ręku śrubokręt, mówili, że wkręcanie śrub polega na tym, że śruby się wkręcają. Tymczasem śruby same się nie wkręcają. Podobnie jest z rzeczami – rzeczy jawią nam się za pośrednictwem języka, same się nie jawią.

Co to jest fakt?

Najprościej sprawę ujmując, powiemy, że to jest określony stan rzeczy. Wittgenstein ujmuje to w kolejnej tezie:

By to zrozumieć, najpierw trzeba sobie uzmysłowić sposób działania naszego języka. To, co wiemy i myślimy, komunikujemy za pomocą naszego języka. Wypowiadamy zdania typu: „Stół stoi pod oknem”, „Ta kula się toczy”, „Teraz czytam podręcznik do filozofii”. Każde z tych zdań orzeka coś o czymś, tj. orzeka jakiś stan o jakiejś rzeczy – o stole orzeka się tutaj cechę stania przy oknie, a o czytelniku cechę (stan) czytania niniejszych słów. Język to zatem zbiór wypowiedzi, w których orzekamy coś o czymś, a więc stwierdzamy stany jakichś rzeczy.

RUfaPPEEKsIGL

Zdjęcie przedstawia laptop na drewnianym biurku pod oknem. Na ekranie laptopa widoczne są konie. Obok laptopa leżą myszka oraz smartfon. Laptop stoi na czarnej podkładce, obok znajduje się pojemnik z długopisami i nożyczkami. Okno jest zasłonięte żaluzją.

Stan rzeczy jest kategorią szerszą niż fakt – fakty to istniejące stany rzeczy. Między stanami rzeczy a językiem zachodzi następująca prosta relacja: sensowne zdanie oznajmujące jest prezentacją stanu rzeczy, prawdziwe zdanie oznajmujące jest zaś faktem. Przedstawia to poniższy rysunek.

R1dkabsHdIK3D

Ilustracja przedstawia schemat składający się z dwóch kół. Koło po prawej stronie zawiera napis Zbiór faktów oraz mniejsze koło. Nad kołem jest napis: Zbiór możliwych stanów rzeczy. Drugie koło zawiera napis Zbiór zdań prawdziwych oraz mniejsze koło. Nad kołem znajduje się napis: Zbiór sensownych zdań oznajmujących. Koła duże i małe są połączone liniami. Na każdej z linii znajduje się napis: odzwierciedlanie.

Zdaniem młodego Wittgensteina, między rzeczywistością a językiem zachodzi relacja odzwierciedlania. Stanowisko to określa się często mianem obrazkowej teorii języka. Zgodnie z nią w języku znajdujemy niejako obraz rzeczywistości. W efekcie takiego rozumowania Wittgenstein wygłosił głośne tezy mówiące na przykład o tym, że istnieje tylko to, co się da wypowiedzieć, oraz że granice naszego języka są granicami naszego świata. Ponieważ język ma strukturę logiczną, która jest jego esencją (odzwierciedlając esencję rzeczywistości), wszystko, co da się powiedzieć, można powiedzieć jasno. Wynika z tego etyczno‑epistemologiczny postulat, będący ostatnim zdaniem Traktatu:

Drugi okres twórczości – Dociekania filozoficzne

W drugiej fazie swojej twórczości, kiedy to powstały Dociekania filozoficzne, Wittgenstein odciął się od tez Traktatu. Doszedł do przekonania, że opierają się one na błędnym założeniu, iż każde zdanie ma lub powinno mieć jednoznaczny prosty sens. Jest to założenie wynikające z tego, że na język patrzy się z punktu widzenia założeń logiki. Tymczasem nie istnieje coś takiego jak język idealny. Jedynym rzeczywistym językiem jest język potoczny, w którym każde słowo ma zawsze więcej możliwości znaczeń. Dlatego Wittgenstein zwrócił się w stronę badań języka potocznego i stwierdził, że sensem zdań i twierdzeń filozoficznych jest opis ich możliwych znaczeń. Jako przykład tej sytuacji podał w Dociekaniach analizę pojęcia prosty, które odgrywało istotną rolę w Traktacie.

R13utjokCl6Yl

Zdjęcie przedstawia dłoń trzymającą pędzel. W drugiej dłoni znajduje się niewielka kartka. Na kartce malowane jest okno, za którym znajduje się pejzaż. Składa się z lasu oraz murowanego zamku.

Każde zdanie składa się z jakiegoś obrazu faktu, np. obrazu drzewa, stołu, boksera itp., oraz z jego użycia. Odwołując się do obrazu boksera, możemy chcieć komuś zakomunikować, jak ma stać i się zachowywać. Obrazów, jakimi dysponujemy w naszym języku, używamy więc zgodnie z różnymi regułami. Zbiór tych reguł Wittgenstein określił mianem gier językowych, twierdząc, że w języku uprawiamy wiele różnych gier językowych, z których żadna nie jest szczególnie uprzywilejowana.

Tak rozumiane gry językowe są częścią historii naturalnej i kultury człowieka – żeby zatem zrozumieć czyjąś wypowiedź, nie wystarczy odnieść ją do przedmiotów, które oznacza, ale należy umieścić ją w odpowiednim kontekście kulturowym.

Słownik