Mapa jako podstawowa forma prezentacji danych geograficznych

Mapa jest swoistym językiem geografii. Dzięki niej geografowie są w stanie przedstawić wyniki swoich badań, często bardzo złożonych i skomplikowanych. Rzeźba terenu na mapach może być prezentowana za pomocą różnych metod, w tym m.in. kopczykową, kreskową, cieniowania i hipsometryczną.

R16y8qvMYNgil

Mapa Jeziora Bodeńskiego przedstawiona na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody kopczykowej do prezentacji rzeźby terenu na mapie. W centrum przedstawiony jest duży zbiornik wodny z płynącym po nim żaglowcem, od którego odchodzą liczne rzeki. Dookoła znajdują się wzgórza, lasy i budowle z nazwami. Mapa jest stara i czarno – biała, posiada podpisy w języku niemieckim.

RLp1m6KnBxvlA

Mapa Tatr i Podhala przedstawiona na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody kreskowania do prezentacji rzeźby terenu na mapie. Polega ona na przedstawieniu zboczy gór kreskami. Na mapie zastosowano odmianę metody - kreskowanie Lehmanna, polegającą na tym, że im bardziej strome zbocze tym intensywniejsze kreskowanie. Oprócz tego na ilustracji zaznaczone są nazwy miejscowości i rzeki za pomocą niebieskich linii.

Rk3J2xPTWhJg1

Mapa Pienin znajdująca się na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody cieniowania do prezentacji rzeźby terenu na mapie. Cieniami w różnych odcieniach szarości i w różnym natężeniu pokryte są stoki gór oświetlone z boku. Poza tym różową, przerywaną linią zaznaczona jest granica państwa, a kolorem niebieskim oznaczono zbiorniki wodne i rzeki.

RJ0AT4AVkFwUv

Mapa Ameryki Południowej znajdująca się na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody hipsometrycznej do prezentacji rzeźby terenu na mapie. Przy pomocy poziomic i barw między nimi zawartych jest odwzorowane ukształtowanie powierzchni lądu. Mapa przedstawia wybrane wysokości oraz plastycznie obrazuje układ nizin, wyżyn i gór, które są zróżnicowane za pomocą barw. Główne barwy na skali barw hipsometrycznych to niebieski oznaczający wodę, ciemnozielony symbolizujący wysokość poniżej poziomu morza – depresje, zielony oznaczający wysokość od 0 do 200–300 m n.p.m. – niziny oraz żółty: od 200–300 do 500–1000 m n.p.m. obrazujący wyżyny i najniższe góry. Wysokie góry oznaczają odcienie pomarańczowego przechodzące w kolor czerwony.

Odmienne metody prezentacji wykorzystywane są dla danych o charakterze jakościowym i ilościowym, stąd pozwala nam to wyróżnić metody jakościowe i ilościowe.

Wśród metod jakościowych wyróżniamy:

• metodę sygnaturową (sygnatury: liniowe, punktowe) – sygnatury to znaki symbolizujące różne obiekty. Mogą dokładnie wskazywać położenie prezentowanego obiektu (np. most, samotne drzewo) lub też nie i wówczas mają jedynie znaczenie informacyjne. Stosujemy je, gdy skala mapy nie pozwala na właściwe przedstawienie danego obiektu;

RusWPt3ZtucOt

Mapa rozmieszczenia złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce znajdująca się na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody sygnaturowej do prezentacji rzeźby terenu na mapie. Umieszczone są na niej sygnatury punktowe obrazkowe, które nawiązują swym kształtem do zewnętrznego wyglądu reprezentowanego obiektu – w tym przypadku są to kominy różnej wielkości i koloru. Stosowane na mapach, w których nie jest wymagane bardzo dokładne umiejscowienie danego obiektu.

• metodę zasięgów – przy pomocy linii, barwy lub szrafu oznaczany jest na mapie obszar występowania danego zjawiska. Przykładem może być występowanie wilka na obszarze Europy;

RGvEFRYZ7EX9P

Mapa występowania wilka na świecie znajdująca się na ilustracji stanowi przykład wykorzystania metody zasięgu do prezentacji na mapie obszaru występowania danego zjawiska. Stosuje się w tym celu zazwyczaj linie zasięgu ograniczające dany, wypełniony kolorem teren. Każdy z kolorów opisany poniżej w legendzie mapy oznacza inny gatunek wilka. Metodę zasięgów stosuje się właśnie najczęściej do wyznaczania obszarów występowania poszczególnych gatunków roślin i zwierząt.

• metodę chorochromatyczną – zwana jest również metodą powierzchniową. W metodzie tej każdy obszar objęty mapą ma określoną cechę, ale tylko jedną z punktu widzenia przyjętej klasyfikacji.

R12aoh8ANIv6H

Mapa administracyjna San Marino jest przykładem mapy wykonanej metodą chorochromatyczną. Polega na podzieleniu powierzchni na pola z wzajemnie wykluczającymi się zasięgami. Pola pokolorowane są różnymi, kontastowymi kolorami. Nie ma tu obszarów zachodzących na siebie. Powierzchnia mapy podzielona jest na regiony. Każdy region jest podpisany, na mapie znajdują się również miasta.

Do metod ilościowych zaliczamy:

• metodę izolinii – w metodzie tej wykorzystujemy izolinie, czyli linie na mapie łączące punkty o jednakowej wartości prezentowanego zjawiska;

RdZF3jMxIO26W

Mapa wysokości stanowi przykład mapy wykonanej metodą izoliniową. Tworzyć ją można dla różnych zjawisk, mających charakter ciągły. W tym przypadku na mapie wykreślono na tle lądu czerwone linie łączące punkty o tej samej wartości wysokości, czyli poziomice, zwane też izohipsami lub warstwicami.

• metodę kropkową – jest metodycznie zbliżona do metody sygnaturowej z tą różnicą, że kropka odpowiada pewnej liczbie obiektów (np. 100 sklepów) lub pewnej wartości (np. 1000 ton pszenicy). Sygnatura (w metodzie sygnaturowej) określa pojedynczy obiekt (np. miasto). Metoda kropkowa stosowana jest zazwyczaj do prezentacji rozmieszczenia hodowli zwierząt, zbiorów ziemiopłodów, ludności;

R7oZLODgJekmF

Mapa rozmieszczenia ludności powiatu otwockiego w 2011 roku stanowi przykład mapy wykonanej metodą kropkową. Jest to metoda ciągła, polega na zastąpieniu sygnatury kropką reprezentującą nie jeden obiekt, lecz ich pewną liczbę, która nazywa się wagą kropki. W tym przypadku jedna czerwona kropka symbolizuje 200 mieszkańców miast, a jedna czarna kropka 50 mieszkańców wsi. Skupienie punktów symbolizuje ilość osób występujących w danym miejscu na mapie.

• metodę kartogramu – polega na przypisaniu wyróżnionym polom na mapie odpowiedniej barwy lub szrafu zgodnie z legendą zamieszczoną obok mapy. Metoda ta pozwala na prezentację natężenia wybranego zjawiska na danym obszarze. Można nią przedstawić np. wskaźniki: gęstość zaludnienia (ludność/powierzchnia), hodowlę (pogłowie/powierzchnia użytków rolnych), przyrost naturalny (urodzenia/10 000 mieszkańców);

R1DrPkoG1mRIf

Mapa gęstości zaludnienia w województwie mazowieckim stanowi przykład mapy wykonanej metodą kartogramu. Jest to sposób przedstawienia średniej wartości dowolnego zjawiska w określonych jednostkach przestrzennych, w tym przypadku administracyjnych, zwanych polami podstawowymi lub jednostkami odniesienia. Na tej mapie widać gęstość zaludnienia w danym województwie – najgęściej zaludnione obszary są zaznaczone kolorem brązowym, który przechodzi w jasnobrązowy, beżowy, pomarańczowy aż do jasnożółtego symbolizującego obszary najmniej zaludnione.

• metodę kartodiagramu – wielkość, czasem struktura zjawiska przedstawiana jest za pomocą wykresów lub diagramów.

Ry1rKiVpI6pJ3

Mapa liczby ludności i struktury wiekowej w Polsce wg województw stanowi przykład mapy wykonanej metodą kartodiagramu. Jest to sposób przedstawienia zmienności wybranych atrybutów obiektów przestrzennych, czyli tematu za pomocą wykresów. Na terenie każdego województwa umieszczone jest koło – im większe, tym większa liczba ludności w nim zamieszkuje. Każde koło podzielone jest na części zaznaczone konkretnym kolorem, który symbolizuje ludność województwa w danym przedziale wiekowym.

Inne metody prezentacji danych

Geografowie poza mapą wykorzystują także inne metody prezentacji danych. Są to na przykład tabele zawierające dane statystyczne. Dane te zbierane są zarówno przez geografów podczas badań terenowych (ankiet), jak i przez urzędy i prywatne firmy (GUS, EUROSTATEUROSTATEUROSTAT itp.).

Dane statystyczne często lepiej przedstawić w formie wykresów. Pozwala to na szybszą analizę zjawiska (np. stwierdzenie występowania trendu) oraz łatwiejszy odbiór.

Piramida płci i wieku należy do jednego z najbardziej charakterystycznych diagramów, czyli diagramów słupkowych.

Słownik