Powstanie hermeneutyki filozoficznej

Rewolucyjnej przemiany na gruncie nowożytnego namysłu nad warunkami rozumienia dokonał Friedrich Schleiermacher. Zwrócił on uwagę na konieczność bardziej jednorodnego namysłu nad metodą interpretacji tekstu pisanego i mówionego, a więc na konieczność stworzenia jednej metody ważnej dla wszystkich tekstów (postulat ten odnosił się przede wszystkim do zniesienia różnicy między interpretacją Pisma Świętego a interpretacją tekstów świeckich). W tym celu Schleiermacher sprowadził wszystkie zabiegi interpretacyjne do zjawiska rozumienia. Zadał mianowicie pytanie: Kiedy możemy powiedzieć, że poprawnie rozumiemy tekst pisany? Przyjęcie istnienia jednej reguły dla wszystkich tekstów uważane jest za moment narodzin nowożytnej hermeneutyki jako odrębnej nauki.

Przejście od egzegezy do hermeneutyki – przewrót kopernikański Schleiermachera

Paul Ricoeur wskazał, że Schleiermacher dokonał w filozofii rewolucji analogicznej do tej dokonanej przez Kanta, nazwanej przez tego ostatniego przewrotem kopernikańskim. Wcześniej była tylko egzegezaegzegezaegzegeza, wraz ze Schleiermacherem zaś powstała hermeneutyka.

Rozdźwięk między biblijną egzegezą a analizą filologiczną to pierwszy problem hermeneutyczny, przed jakim stanął Schleiermacher. Zauważył, że każde odczytanie tekstu dokonuje się zawsze wewnątrz pewnej wspólnoty i tradycji, które funkcjonują w ramach określonych założeń i wymogów. Na przykład lektura mitów greckich w szkole stoickiej oparta była na stoickiej filozoficznej fizyce i etyceetykaetyce i dawała adekwatne do tego wyniki. Podobnie egzegeza Starego Testamentu, dokonana przez pokolenie apostolskie w świetle nauczania Chrystusa, dała zupełnie inne odczytanie zdarzeń i postaci biblijnych niż ich odczytanie przez rabinów. Inaczej teksty Nowego Testamentu interpretują poszczególne odłamy chrześcijaństwa. W zależności od kontekstu kulturowego i wiary uzyskujemy inną wykładnię. Czy istnieje obiektywna interpretacja, tj. taka, która byłaby niezależna od założeń, jakimi kieruje się interpretator?

Przejście od egzegezy do hermeneutyki związane jest z utratą pewnej niewinności czy naiwności filozoficznej. To jest właśnie istotą przewrotu kopernikańskiego dokonanego przez Schleiermachera – tym, co zostało „uruchomione” dzięki jego teorii, jest tekst. Dawniej wierzono bowiem, że wszystkie odpowiedzi tkwią w tekście, że należy go jedynie właściwie zinterpretować (taka była na przykład luterańska koncepcja interpretacji Biblii). Takie założenie doprowadziło w efekcie do wielości interpretacji, bo każdy interpretator mógł wychodzić z odmiennych dogmatycznych założeń. Dlatego interpretacja egzegetyczna używała technik hermeneutycznych do konkretnych dogmatycznych celów. Tymczasem przedstawiony przez Schleiermachera postulat stworzenia jednej uniwersalnej hermeneutyki „uruchamia” tekst, bo zakłada, że pełnia sensu leży częściowo poza tekstem – zależy mianowicie od niepowtarzalnej indywidualności historycznej jego twórcy. Dzięki temu „unieruchomiony” został sens tekstu. Wspomniana utrata niewinności polegała tutaj na tym, że człowiek, autor tekstu, został ujęty jako byt historyczny, czyli określony przez konkretne historyczne uwarunkowania.

Słownik