Przeczytaj
Dekolonizacja Afryki
W Afryce dekolonizacjadekolonizacja rozpoczęła się pod koniec lat 50. Niepodległość uzyskały wtedy Maroko, Sudan i Tunezja oraz Ghana i Gwinea. W 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZONZ uchwaliło deklarację wzywającą do likwidacji kolonializmu. Niepodległość uzyskało wówczas aż 17 kolejnych państw afrykańskich; rok ten nazwany został Rokiem Afryki.
![Zdjęcie portretowe przedstawia Ahmada Ben Bella, pierwszego prezydenta Algierii. Jest śniady, jego twarz jest podłużna, a oczy ciemne i głęboko osadzone. Ma niewielki, prosty nos i dość wąskie usta, lekko się uśmiecha. Prezydent posiada czarne, lekko obcięte, delikatnie falowane włosy. Na zdjęciu widać fragment kołnierza jego białej koszuli oraz szarej marynarki.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RWKurH6NpLNKb/1640294556/yGHQJ2MAQBrKZ4yAObQ9IEdnAARyWEUr.jpg)
Najtrudniejszą drogę do niepodległości przeszła Algieria, ponieważ mieszkała w niej na stałe bardzo duża liczba francuskich osadników. Wojna o uzyskanie niepodległości rozpoczęła się tam w 1954 r. i trwała aż osiem lat. Francja traktowała Algierię jako własne terytorium i za wszelką cenę starała się tłumić rewolucję. Ówczesne działania wojsk francuskich zapisały się w historii jako szczególnie bezwzględne. Dalszemu przelewowi krwi kres położył w roku 1962 prezydent Charles de Gaulle, który pod naciskiem światowej opinii publicznej podjął decyzję o wycofaniu się Francuzów z Algierii.
W wielu już niepodległych krajach Afryki doszło do wojen domowych i wojskowych zamachów stanu. Granice państw afrykańskich zostały arbitralnie wykreślone przez europejskich polityków, bez uwzględniania podziałów plemiennych i religijnych. W imię pokoju państwa afrykańskie przyjęły zasadę niezmienności granic z czasów kolonializmu, ale sytuacja na tym kontynencie jest tak skomplikowana, że do dnia dzisiejszego trwają konflikty wewnątrz państw i między nimi.
![Fotografia przedstawia czarnoskórego mężczyznę w królewskich szatach. Mężczyzna stoi. Na głowie ma koronę zdobioną drogocennymi kamieniami, w jednym ręku trzyma berło, w drugiej szablę przy boku. Za władcą stoi złoty posąg ptaka z rozpostartymi skrzydłami. Po lewej stronie widać czarnoskórego żołnierza z szablą przy boku i z hełmem na głowie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RH1G2dnqvsLmt/1640294560/1HAw7vtynVjZC9DRWicGTOf0CRB2O3eo.png)
Wyjaśnij, z czego mogło wynikać otaczanie się takim przepychem przez nowych władców niepodległych państw afrykańskich.
Źródłem problemów nowo powstałych państw był także brak tradycji państwowych: dla większości mieszkańców Afryki większe znaczenie miała lojalność wobec własnego plemienia i klanu niż wobec państwa. Urzędnicy afrykańscy często wzorowali się na sposobie życia białych urzędników kolonialnych. W rezultacie bolączką stały się korupcja i nadużycia. Wykształcone elity były bardzo nieliczne i swoje rządy opierały na sile wojska. Nowe państwa, zwłaszcza w Afryce, były słabe gospodarczo i politycznie dlatego szybko stały się polem rywalizacji Stanów Zjednoczonych i Związku Sowieckiego. Oba mocarstwa starały się uzyskać tam wpływy polityczne, a dzięki nim – osiągnąć albo cele strategiczne (np. dogodne miejsca na założenie baz wojskowych), albo gospodarcze (złoża surowców naturalnych). Podobnie też, choć w mniejszym zakresie, dawne mocarstwa kolonialne starały się gospodarczo uzależnić kraje, które dopiero co uzyskały niepodległość. Tego rodzaju relacje nazywa się neokolonializmem.
![Czarno‑białe zdjęcie portretowe przedstawia Kwame Nkrumaha. Jest to czarnoskóry mężczyzna o szerokim nosie, ciemnych oczach oraz wydatnych wargach. Posiada krótkie, kręcone, czarne włosy. Ubrany jest w garnitur i białą koszulę, pod szyją posiada zawiązany krawat.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OILO1WSX6te/1640294561/WTVglMk0U7W0tHroKCXjWorcP8o2MKj0.jpg)
Terminem „neokolonializm” określa się zazwyczaj politykę byłych metropolii dążących do utrzymania związków z dawnymi koloniami i do zachowania w nich wpływów politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Przykładem może być postępowanie Francji, która w swoich byłych koloniach pozostawiła bazy wojskowe wraz z oddziałami Legii Cudzoziemskiej. Oznaczało to brak równowagi w stosunkach między dawną metropolią a koloniami. Po 1945 r. metropolie kolonialne stosowały metodę „wyjść, aby pozostać”. Polegała ona na przekazaniu zewnętrznych atrybutów niepodległości przy jednoczesnym zatrzymaniu rozwoju gospodarczego i utrzymaniu wpływów ekonomicznych. Zjawisko neokolonializmu można zatem zinterpretować dwojako. Z jednej strony jest to układ zależności między dawnymi koloniami a byłymi metropoliami, a z drugiej – program częściowego wyjścia państw postkolonialnych z zacofania gospodarczego. Program ten polega na inwestowaniu kapitału, wykorzystywaniu miejscowej taniej siły roboczej oraz rynku zbytu. Teoretycznie celem współpracy jest modernizacja struktury gospodarczej byłych kolonii, kraje zachodnie preferują jednak te dziedziny gospodarki, które są szczególnie korzystne dla nich. Czerpią więc z tej wspólnoty pokaźne zyski i utrzymują kraje ówczesnego Trzeciego Świata w zależności ekonomicznej. Część bogatych państw zachodnich (m.in. Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania) przeniosła swoje fabryki do państw Trzeciego Świata ze względu na wysoki koszt siły roboczej u siebie. Neokolonializm pogłębił nierówności społeczne w krajach globalnego Południa i ich zależność od bogatej Północy. Zyski z wydobycia zasobów naturalnych czerpały (i czerpią nadal) zachodnie koncerny, a ubogie państwa nie tylko nie bogaciły się, ale też często do dziś zmagają się z zanieczyszczeniem środowiska, spowodowanym rabunkową gospodarką. Przykładem takich działań może być Nigeria (ropa naftowa i gaz), Irak (ropa naftowa), czy Sierra Leone (diamenty). Innym niekorzystnym skutkiem neokolonialnej polityki było narzucenie, np. krajom afrykańskim, języków europejskich jako urzędowych oraz dominacja kultury zachodnioeuropejskiej kosztem kultur etnicznych.
![Mapa Afryki przedstawia podział państw na kolonie oraz rok ich wyzwolenia. Największy obszar zajmowały kolonie francuskie i brytyjskie. Do kolonii brytyjskich należały: Gambia - rok wyzwolenia 1965, Sierra Leone - rok wyzwolenia 1961, Ghana - rok wyzwolenia 1957, Nigeria – rok wyzwolenia 1960, Botswana - rok wyzwolenia 1966, Lesotho (Basuto) – rok wyzwolenia 1966, Suazi - rok wyzwolenia 1968, Zimbabwe – rok wyzwolenia 1980, Zambia – rok wyzwolenia 1964, Malawi – rok wyzwolenia 1964, Tanzania – rok wyzwolenia 1964 (zjednoczenie w 1961 i dołączenie Zanzibaru w 1963), Kenia – rok wyzwolenia 1963, Uganda – rok wyzwolenia 1962, Somali Brytyjskie – rok wyzwolenia 1977, Sudan – rok wyzwolenia 1956 (kondominium angielsko egipskie od 1956). Do kolonii francuskich należy: Maroko – rok wyzwolenia 1956, Tunezja – rok wyzwolenia 1956, Algieria – rok wyzwolenia 1962, Mauretania – rok wyzwolenia 1960, Senegal – rok wyzwolenia 1960, Gwinea - rok wyzwolenia 1958, Burkina Faso (Górna Wolta) - rok wyzwolenia 1960, Mali – rok wyzwolenia 1960, Togo – rok wyzwolenia 1960, Niger – rok wyzwolenia 1960, Czad – rok wyzwolenia 1960, Republika Środkowoafrykańska - rok wyzwolenia 1960, Kamerun – rok wyzwolenia 1960, Gabon – rok wyzwolenia 1960, Kongo Francuskie - rok wyzwolenia 1960, Dżibuti (Somali Francuskie) – rok wyzwolenia 1977, Komory – rok wyzwolenia 1975, Madagaskar – rok wyzwolenia 1960. Do kolonii belgijskich należały: Kongo Belgijskie – rok wyzwolenia 1960, Rwanda - rok wyzwolenia 1962, Burundi – rok wyzwolenia 1962. Do kolonii hiszpańskich należały: Sahara Zachodnia (Hiszpańska) - rok wyzwolenia od Maroka: 1970, Gwinea Równikowa – rok wyzwolenia 1968. Do kolonii RPA należała Namibia, która wyzwoliła się w 1990 roku. Do kolonii włoskich należały: Libia – rok wyzwolenia 1951, Erytreaa – rok wyzwolenia 1993, Somalia zjednoczona z Somali Włoskim w 1960 roku, która wyzwoliła się w 1980 roku. Do kolonii portugalskich należały: Gwinea‑Bissau – rok wyzwolenia 1974, Angola i Mozambik – rok wyzwolenia 1975. . Do państw niepodległych należała Liberia, Egipt (formalnie niepodległy od 1922 roku, ale wycofanie wojsk brytyjskich w tym kraju nastąpiło w 1965 roku), oraz Etiopia będąca w latach 1936 – 1941 pod aneksją włoską.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RrlTutN19Mxzw/1640294562/whwB13n5Ow2UVSsCLNws9Poe7AO0q6We.png)
Republika Południowej Afryki i polityka apartheiduapartheidu
Jednym z istotniejszych problemów Afryki postkolonialnej była Republika Południowej Afryki (RPA), której powstanie proklamowano w 1961 r. Nie uznali jej za niepodległe państwo ani czarnoskórzy mieszkańcy (stanowiący większość w państwie), ani część państw afrykańskich. Przyczyną była prowadzona przez to państwo polityka apartheidu (po afrykanersku – separacja, rozróżnienie).
![Zdjęcie przedstawia kremową tablicę z czarnymi napisami w trzech językach. Tablica umieszczona jest na drewnianym palu. W tle znajduje się piaszczysty brzeg morski, spienione morze i chłopiec, który spaceruje wzdłuż plaży.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVFurCYvz1C5D/1640294562/ru5ukpypyBfdHIjKyayUJmcbL6yUR7qo.jpg)
Apartheid obowiązywał w RPA w latach 1948–1994, a w Rodezji (obecnie Zimbabwe) w latach 1971–1980. Do jego podstawowych założeń należały segregacja rasowa, dyskryminacja ludności kolorowej oraz podkreślanie misji cywilizacyjnej rasy białej. Czarnoskórzy mieszkańcy mogli się poruszać tylko wyznaczonymi środkami komunikacji i korzystać z lokali gastronomicznych przeznaczonych tylko dla nich. W latach 1963–1989 przeprowadzono tzw. bantustanizacjębantustanizację RPA – utworzono 10 bantustanów, czyli wydzielonych terytoriów przeznaczonych wyłącznie dla ludności murzyńskiej.
![Zdjęcie z 1989 roku przedstawia londyński autobus z hasłem BOJKOT APARTHEIDU. Jest to autobus piętrowy, który jedzie ulicą, wzdłuż której stoją kamienice. Na pojeździe widnieje duży, czerwony napis na białym tle, a pod napisem liczba 89. Na tylnej ścianie autobusu narysowany jest okrągły, biało – czarny symbol yin i yang. Na każdej części okręgu znajdują się dwie litery A.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RH0FqAS0kWE1P/1640294562/1WdDrqgExL3bh6o0EIfLhqu3ha99O8Nz.jpg)
W związku z sankcjami międzynarodowymi (m.in. zamknięciem portów morskich dla statków RPA, wprowadzeniem ogólnoświatowego embarga na handel z tym państwem) oraz uznaniem apartheidu przez ONZ za zbrodnię przeciwko ludzkości, RPA zaczęła się wycofywać z tej polityki. Główną siłą polityczną walczącą z apartheidem stał się Afrykański Kongres NarodowyAfrykański Kongres Narodowy. W 1991 r. RPA anulowała wszystkie ustawy sankcjonujące apartheid. Dwa lata później uchwalono demokratyczną konstytucję. W 1994 r. zlikwidowano bantustany i przeprowadzono wolne wybory. Zwyciężył w nich Afrykański Kongres Narodowy, a jego przywódca Nelson MandelaNelson Mandela został prezydentem. Istotną rolę w procesie likwidacji apartheidu odegrał również poprzedni prezydent Frederik de KlerkFrederik de Klerk. Obaj politycy otrzymali w 1993 r. pokojową Nagrodę Nobla.
![Zdjęcie przedstawia Nelsona Mandelę w towarzystwie Frederika de Klerk. Pierwszy z nich to czarnoskóry, starszy mężczyzna o jasnobrązowym odcieniu skóry. Ma on szeroki nos, niewielkie, ciemne oczy, na jego ustach widoczny jest uśmiech. Jego włosy są krótkie, szare oraz kręcone. Jest on ubrany w złotą, elegancką koszulę ze wzorzystym kołnierzykiem. Obok niego stoi Frederik de Klerk. Ma on wąski nos, cienkie wargi oraz ciemne oczy i złote, druciane okulary. Posiada łysiejącą głowę, a po bokach i z tyłu siwe włosy. Ubrany jest on w garnitur, koszulę i krawat pod szyją. Obaj stoją na ambonie, przed sobą mają mikrofony różnych stacji telewizyjnych i radiowych. W tle widać kilku mężczyzn białych i czarnych przysłuchujących się wystąpieniu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1aIFg55lzipu/1640294563/jeS62gRQlIEssuDUacOhDYNFf7Gapn7V.png)
Słownik
(afr. apartheid od apart - osobno), ideologia polityczno‑społeczna dyskryminująca ludność czarnoskórą, oparta na segregacji rasowej
partia polityczna w RPA, założona w 1912 r. pod nazwą Południowoafrykański Tubylczy Kongres Narodowy jako organizacja walcząca z dyskryminacją rasową w Związku Południowej Afryki (od 1961 r. RPA) (definicja na podstawie Internetowej encyklopedii PWN)
(od słowa Bantu – oznaczającego grupy etniczne zamieszkujące Afrykę), wydzielone terytorium dla ludności czarnoskórej, na terenie RPA
(łac. de - od i colonia), otrzymywanie lub zdobywanie niezależności, niepodległosci przez kolonie, wyzwolenie się narodu z zależności kolonialnej
Organizacja Narodów Zjednoczonych, powstała w 1945 roku organizacja międzynarodowa, której zadaniem jest utrzymywanie spokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz kontrola przestrzegania praw i wolności człowieka
Słowa kluczowe
postkolonializm, neokolonializm, RPA, Nelson Mandela, Frederik de Klerk, Pokojowa Nagroda Nobla, świat po II wojnie światowej, dekolonizacja
Bibliografia
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2002.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.