Przeczytaj
Dekolonizacja Afryki
W Afryce dekolonizacjadekolonizacja rozpoczęła się pod koniec lat 50. Niepodległość uzyskały wtedy Maroko, Sudan i Tunezja oraz Ghana i Gwinea. W 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZONZ uchwaliło deklarację wzywającą do likwidacji kolonializmu. Niepodległość uzyskało wówczas aż 17 kolejnych państw afrykańskich; rok ten nazwany został Rokiem Afryki.
Najtrudniejszą drogę do niepodległości przeszła Algieria, ponieważ mieszkała w niej na stałe bardzo duża liczba francuskich osadników. Wojna o uzyskanie niepodległości rozpoczęła się tam w 1954 r. i trwała aż osiem lat. Francja traktowała Algierię jako własne terytorium i za wszelką cenę starała się tłumić rewolucję. Ówczesne działania wojsk francuskich zapisały się w historii jako szczególnie bezwzględne. Dalszemu przelewowi krwi kres położył w roku 1962 prezydent Charles de Gaulle, który pod naciskiem światowej opinii publicznej podjął decyzję o wycofaniu się Francuzów z Algierii.
Wyjaśnij, dlaczego Francja nie chciała się zgodzić na niepodległość Algierii.
W wielu już niepodległych krajach Afryki doszło do wojen domowych i wojskowych zamachów stanu. Granice państw afrykańskich zostały arbitralnie wykreślone przez europejskich polityków, bez uwzględniania podziałów plemiennych i religijnych. W imię pokoju państwa afrykańskie przyjęły zasadę niezmienności granic z czasów kolonializmu, ale sytuacja na tym kontynencie jest tak skomplikowana, że do dnia dzisiejszego trwają konflikty wewnątrz państw i między nimi.
Wyjaśnij, z czego mogło wynikać otaczanie się takim przepychem przez nowych władców niepodległych państw afrykańskich.
Źródłem problemów nowo powstałych państw był także brak tradycji państwowych: dla większości mieszkańców Afryki większe znaczenie miała lojalność wobec własnego plemienia i klanu niż wobec państwa. Urzędnicy afrykańscy często wzorowali się na sposobie życia białych urzędników kolonialnych. W rezultacie bolączką stały się korupcja i nadużycia. Wykształcone elity były bardzo nieliczne i swoje rządy opierały na sile wojska. Nowe państwa, zwłaszcza w Afryce, były słabe gospodarczo i politycznie dlatego szybko stały się polem rywalizacji Stanów Zjednoczonych i Związku Sowieckiego. Oba mocarstwa starały się uzyskać tam wpływy polityczne, a dzięki nim – osiągnąć albo cele strategiczne (np. dogodne miejsca na założenie baz wojskowych), albo gospodarcze (złoża surowców naturalnych). Podobnie też, choć w mniejszym zakresie, dawne mocarstwa kolonialne starały się gospodarczo uzależnić kraje, które dopiero co uzyskały niepodległość. Tego rodzaju relacje nazywa się neokolonializmem.
Terminem „neokolonializm” określa się zazwyczaj politykę byłych metropolii dążących do utrzymania związków z dawnymi koloniami i do zachowania w nich wpływów politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Przykładem może być postępowanie Francji, która w swoich byłych koloniach pozostawiła bazy wojskowe wraz z oddziałami Legii Cudzoziemskiej. Oznaczało to brak równowagi w stosunkach między dawną metropolią a koloniami. Po 1945 r. metropolie kolonialne stosowały metodę „wyjść, aby pozostać”. Polegała ona na przekazaniu zewnętrznych atrybutów niepodległości przy jednoczesnym zatrzymaniu rozwoju gospodarczego i utrzymaniu wpływów ekonomicznych. Zjawisko neokolonializmu można zatem zinterpretować dwojako. Z jednej strony jest to układ zależności między dawnymi koloniami a byłymi metropoliami, a z drugiej – program częściowego wyjścia państw postkolonialnych z zacofania gospodarczego. Program ten polega na inwestowaniu kapitału, wykorzystywaniu miejscowej taniej siły roboczej oraz rynku zbytu. Teoretycznie celem współpracy jest modernizacja struktury gospodarczej byłych kolonii, kraje zachodnie preferują jednak te dziedziny gospodarki, które są szczególnie korzystne dla nich. Czerpią więc z tej wspólnoty pokaźne zyski i utrzymują kraje ówczesnego Trzeciego Świata w zależności ekonomicznej. Część bogatych państw zachodnich (m.in. Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania) przeniosła swoje fabryki do państw Trzeciego Świata ze względu na wysoki koszt siły roboczej u siebie. Neokolonializm pogłębił nierówności społeczne w krajach globalnego Południa i ich zależność od bogatej Północy. Zyski z wydobycia zasobów naturalnych czerpały (i czerpią nadal) zachodnie koncerny, a ubogie państwa nie tylko nie bogaciły się, ale też często do dziś zmagają się z zanieczyszczeniem środowiska, spowodowanym rabunkową gospodarką. Przykładem takich działań może być Nigeria (ropa naftowa i gaz), Irak (ropa naftowa), czy Sierra Leone (diamenty). Innym niekorzystnym skutkiem neokolonialnej polityki było narzucenie, np. krajom afrykańskim, języków europejskich jako urzędowych oraz dominacja kultury zachodnioeuropejskiej kosztem kultur etnicznych.
Republika Południowej Afryki i polityka apartheiduapartheidu
Jednym z istotniejszych problemów Afryki postkolonialnej była Republika Południowej Afryki (RPA), której powstanie proklamowano w 1961 r. Nie uznali jej za niepodległe państwo ani czarnoskórzy mieszkańcy (stanowiący większość w państwie), ani część państw afrykańskich. Przyczyną była prowadzona przez to państwo polityka apartheidu (po afrykanersku – separacja, rozróżnienie).
Apartheid obowiązywał w RPA w latach 1948–1994, a w Rodezji (obecnie Zimbabwe) w latach 1971–1980. Do jego podstawowych założeń należały segregacja rasowa, dyskryminacja ludności kolorowej oraz podkreślanie misji cywilizacyjnej rasy białej. Czarnoskórzy mieszkańcy mogli się poruszać tylko wyznaczonymi środkami komunikacji i korzystać z lokali gastronomicznych przeznaczonych tylko dla nich. W latach 1963–1989 przeprowadzono tzw. bantustanizacjębantustanizację RPA – utworzono 10 bantustanów, czyli wydzielonych terytoriów przeznaczonych wyłącznie dla ludności murzyńskiej.
W związku z sankcjami międzynarodowymi (m.in. zamknięciem portów morskich dla statków RPA, wprowadzeniem ogólnoświatowego embarga na handel z tym państwem) oraz uznaniem apartheidu przez ONZ za zbrodnię przeciwko ludzkości, RPA zaczęła się wycofywać z tej polityki. Główną siłą polityczną walczącą z apartheidem stał się Afrykański Kongres NarodowyAfrykański Kongres Narodowy. W 1991 r. RPA anulowała wszystkie ustawy sankcjonujące apartheid. Dwa lata później uchwalono demokratyczną konstytucję. W 1994 r. zlikwidowano bantustany i przeprowadzono wolne wybory. Zwyciężył w nich Afrykański Kongres Narodowy, a jego przywódca Nelson MandelaNelson Mandela został prezydentem. Istotną rolę w procesie likwidacji apartheidu odegrał również poprzedni prezydent Frederik de KlerkFrederik de Klerk. Obaj politycy otrzymali w 1993 r. pokojową Nagrodę Nobla.
Słownik
(afr. apartheid od apart - osobno), ideologia polityczno‑społeczna dyskryminująca ludność czarnoskórą, oparta na segregacji rasowej
partia polityczna w RPA, założona w 1912 r. pod nazwą Południowoafrykański Tubylczy Kongres Narodowy jako organizacja walcząca z dyskryminacją rasową w Związku Południowej Afryki (od 1961 r. RPA) (definicja na podstawie Internetowej encyklopedii PWN)
(od słowa Bantu – oznaczającego grupy etniczne zamieszkujące Afrykę), wydzielone terytorium dla ludności czarnoskórej, na terenie RPA
(łac. de - od i colonia), otrzymywanie lub zdobywanie niezależności, niepodległosci przez kolonie, wyzwolenie się narodu z zależności kolonialnej
Organizacja Narodów Zjednoczonych, powstała w 1945 roku organizacja międzynarodowa, której zadaniem jest utrzymywanie spokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz kontrola przestrzegania praw i wolności człowieka
Słowa kluczowe
postkolonializm, neokolonializm, RPA, Nelson Mandela, Frederik de Klerk, Pokojowa Nagroda Nobla, świat po II wojnie światowej, dekolonizacja
Bibliografia
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2002.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.