Na świecie obserwuje się procesy integracyjne zachodzące w skali lokalnej, regionalnej i globalnej – istnieje ponad cztery tysiące różnych organizacji. Najbardziej znane są te, które funkcjonują globalnie lub regionalnie, zrzeszając wiele państw położonych w jednej części świata.

Głównym celem integracji jest rozwój wszystkich dziedzin aktywności społeczeństw i podniesienia poziomu życia ludzi. Z tego wynikają podstawowe funkcje organizacji międzynarodowych.

Działające na świecie organizacje można podzielić na polityczne i wojskowe (militarne) oraz gospodarcze. Zadania organizacji często się przenikają, dlatego o niektórych mówimy, że są polityczno‑militarne lub nawet polityczno‑gospodarcze.

Najważniejszą organizacją na świecie zrzeszającą prawie wszystkie kraje jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). To uniwersalna (z wyjątkiem narodów niereprezentowanych) organizacja międzynarodowa z siedzibą w Nowym Jorku. Powstała 24 października 1945 roku w wyniku wejścia w życie podpisanej 26 czerwca 1945 w San Francisco Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ stawia sobie za cele główne działalności: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami, przestrzeganie praw człowieka oraz poprawa standardów życia, wspieranie postępu społecznego.

Obecnie członkami ONZ są 193 państwa. Do ONZ nie należą: Watykan, Palestyna i Tajwan. Status niepaństwowego obserwatora posiada Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża i Zakon Maltański.

Rml0KQWgYLN9j

Mapa świata przedstawia członków ONZ według daty przyjęcia. Członkami ONZ są 193 państwa. Do ONZ nie należą podmioty międzynarodowe, które mają status państwa‑obserwatora - należą do nich Watykan oraz Palestyna, a także podmioty mające status niepaństwowego obserwatora: Zakon Maltański i Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Pierwszymi członkami ONZ w roku 1945 były kraje Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej (wyjątek stanowią Gujana, Surinam, które do ONZ przystąpiły później), niemal cała Azja z wyjątkiem Mongolii i byłych Republik ZSRR, Australia, część krajów Europy: Polska, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Dania, Grecja, Turcja, Arabia Saudyjska, Iran, Irak, w Afryce RPA, Egipt, Etiopia. Pozostałe kraje przystąpiły w latach późniejszych. Po roku 2010 członkiem ONZ został Sudan Południowy.

Siedziba ONZ mieści się w Nowym Jorku. Część instytucji funkcjonuje jednak w innych miastach świata, m.in. w Genewie, Hadze, Nairobi i Wiedniu.

Najważniejsze w strukturze są: Zgromadzenie Ogólne, zwane także Parlamentem Narodów (składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich) oraz Rada Bezpieczeństwa (składa się z 5 stałych członków - Rosja, Chiny, USA, Wielka Brytania, Francja i 10 członków niestałych wybieranych na 2 lata). Rada Bezpieczeństwa to jeden z głównych organów ONZ. Ciąży na niej główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Podobnie jak Zgromadzenie Ogólne, może ona nakładać sankcje na państwa członkowskie. Odpowiada za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.

Wybrane Agendy i organizacje współpracujące z ONZ

Ważną organizacją regionalną (a właściwie ze względu na trzy kraje ponadregionalną) jest NATO – pl. OTAN, Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, potocznie Sojusz Północnoatlantycki lub Pakt Północnoatlantycki. Jest to układ wojskowy zawarty 24 sierpnia 1949 roku. Artykuł piąty traktatu informuje, że każdy zbrojny atak na jedno z państw członkowskich będzie traktowany przez pozostałe państwa jako atak na nie same i w takiej sytuacji każdy z członków sojuszu udzieli pomocy napadniętej stronie, podejmując działania, jakie uzna za koniecznie, łącznie z użyciem siły zbrojnej. Należy do niego obecnie 29 państw. Główna siedziba znajduje się w Brukseli (Belgia).

Na 29 członków NATO, dwóch pochodzi z Ameryki Północnej (Kanada oraz USA), jeden leży na pograniczu Europy i Azji (Turcja), a pozostali znajdują się w Europie (Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Dania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Islandia, Hiszpania, Portugalia, Włochy, Grecja, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Rumunia, Bułgaria, Słowenia, Albania, Chorwacja, Czarnogóra – najmłodszy członek NATO od 5 czerwca 2017). Wszyscy członkowie posiadają siły zbrojne, jedynie Islandia nie posiada regularnej armii (jednakże utrzymuje straż nadbrzeżną oraz mały oddział żołnierzy do operacji pokojowych). Trzy państwa członkowskie posiadają broń jądrową: Francja, Wielka Brytania oraz USA.

RVAmDj7b9qmpk

Na ilustracji jest mapa świata. Zaznaczono na niej państwa członkowskie NATO: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy, Grecja, Turcja, Hiszpania, Czechy, Polska, Węgry, Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Albania, Chorwacja, Czarnogóra, Macedonia Północna.

OPA (Organizacja Państw Amerykańskich) została założona w 1948 roku na kongresie w Bogocie (Kolumbia). Należą do niej wszystkie państwa niepodległe z Ameryki Północnej i Południowej. Do zadań Organizacji należą m.in. umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynentach amerykańskich, pokojowe rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych. Przykładem działań OPA może być utworzenie w Ameryce Łacińskiej (Ameryka Południowa i Środkowa) strefy bezatomowej.

WNP (Wspólnota Niepodległych Państw) – Powstała w Mińsku w 1991 roku w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. Przystąpiły do niej wszystkie byłe republiki radzieckie (Rosja, Białoruś, Ukraina, Mołdawia, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Azerbejdżan, Armenia) oprócz Litwy, Łotwy i Estonii, a także Gruzji, która jednak przyłączyła się w 1993 roku, by ostatecznie wystąpić z WNP w 2008 r. Główne zadania WNP sprowadzają się do utworzenia na jej terenie jednolitej przestrzeni gospodarczej (celnej, komunikacyjnej, ekonomicznej), a także do prowadzenia wspólnej polityki międzynarodowej. Jest to jednak dosyć trudne do zrealizowania, bowiem istnieje wiele rozbieżności w różnych kwestiach pomiędzy poszczególnymi państwami – ich przejawem może być fakt, że do obronnego układu o zbiorowym bezpieczeństwie należy obecnie tylko 6 krajów (Rosja, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan i Białoruś). Także zmiany polityczne władz państwowych nie sprzyjają dalszej integracji. W maju 2006 roku Gruzja, Ukraina, Armenia i Mołdawia utworzyły odrębną Organizację na Rzecz Demokracji i Rozwoju o nazwie GUAM.

ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej – organizacja polityczno‑gospodarcza zrzeszająca 10 krajów regionu (Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam, Laos, Birma i Kambodża). Została założona 8 sierpnia 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta (Indonezja). Głównym celem działania jest przyspieszanie rozwoju ekonomicznego oraz kulturowego w regionie i efektywna współpraca państw.

LPA – Liga Państw Arabskich – Jest to organizacja o charakterze regionalnym, która powstała w 1945 roku w Kairze (Egipt). Stanowi luźny związek państw arabskich mający na celu zacieśnienie współpracy politycznej i gospodarczej. Duże znaczenie ma też głoszenie jednolitych poglądów na forum ogólnoświatowym, czego przykładem może być uznanie Palestyny za niepodległe państwo i przyznanie jej statusu członka Ligi Państw Arabskich. Ponadto do organizacji tej należą: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Libia, Mauretania, Maroko, Oman, Somalia, Sudan, Syria, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Unia Afrykańska (AU) – organizacja międzynarodowa o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, która zrzesza wszystkie państwa afrykańskie. Siedzibą jest Addis Abeba (Etiopia). Główne cele i zadania:

• promocja rozwiązań demokratycznych na kontynencie,

• wspieranie rozwoju gospodarczego i społecznego państw członkowskich,

• walka z nędzą i korupcją,

• upowszechnianie i ochrona praw człowieka,

• działanie na rzecz integracji polityczno‑gospodarczej kontynentu,

• wspólny parlament,

• bank centralny,

• wspólny sąd,

• działanie na rzecz zakończenia konfliktów na kontynencie afrykańskim (a w przyszłości przeciwdziałanie im).

Organizacją polityczno‑militarną jest także ANZUS – Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku. Należą do niej USA, Australia i Nowa Zelandia. Cele to wzajemne konsultacje w sprawie bezpieczeństwa oraz wspólne działania na rzecz pokoju i bezpieczeństwa w rejonie Pacyfiku.

G8 (Grupa Ośmiu Najbogatszych Świata)- Utworzona w 1975 roku przez Stany Zjednoczone, Japonię, Wielką Brytanię, Francję, Niemcy i Włochy (Grupa Sześciu), w 1976 roku dołączyła do nich Kanada, a w 1998 - Rosja. Państwa członkowskie uczestniczą w spotkaniach, w czasie których wymieniane są informacje na temat globalnych problemów gospodarczych i politycznych (G‑8 łączy organizacje polityczne z gospodarczymi). Uważa się, że grupa ta faktycznie rządzi całą światową polityką i gospodarką. Szczególnie przekonani o tym są antyglobaliści, którzy zawsze podczas spotkań „ósemki” urządzają liczne demonstracje i protesty.

NAFTA Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu lub Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu – umowa zawarta pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Meksykiem tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlustrefa wolnego handlustrefę wolnego handlu. NAFTA nie posiada instytucji o ponadnarodowym charakterze. Nie ma siedziby, przewodniczącego, adresu, ani nie dysponuje aparatem administracyjnym, nie wydaje rozporządzeń, nie pobiera podatków (kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi) i nie udziela subwencji. Decyzje podejmowane są na szczytach gospodarczych lub w specjalnie powołanych do tego grupach. Cele działania:

• osiągnięcie dobrobytu i rozwój krajów członkowskich,

• dogodny klimat do inwestycji prywatnych,

• stworzenie warunków politycznych służących rozwojowi wzrostu gospodarczego.

MERCOSUR – Wspólny Rynek Południa, kraje członkowskie: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela. Państwa stowarzyszone (korzystają ze strefy wolnego handlu, ale nie biorą udziału w unii celnej): Chile, Boliwia, Peru, Ekwador, Kolumbia. Siedziba organizacji – Montevideo (Urugwaj). Główne zadania to: wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych. Obecnie Mercosur jest najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej, do której chcą dołączyć także inne kraje regionu.

Organizacje, do których należą kraje wyróżniające się jakąś wspólną cechą nazywamy często organizacjami selektywnymi. Do takich należą m.in. OPEC i OECD.

OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową – organizacja międzynarodowa krajów producentów ropy naftowej z siedzibą w Wiedniu (Austria). Jej celem jest ujednolicenie polityki dotyczącej wydobycia oraz wpływanie na poziom cen ropy naftowej. Należy do niej obecnie 14 państw: Algieria, Angola, Arabia Saudyjska, Ekwador, Gabon, Gwinea Równikowa, Irak, Iran, Katar (w grudniu 2018 poinformował o opuszczeniu OPEC z dniem 1 stycznia 2019), Kongo, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Kraje OPEC kontrolują około 40% światowego wydobycia ropy naftowej. Organizacja ta skupia głównie kraje posiadające największe rezerwy ropy naftowej na świecie. Rezerwy krajów OPEC stanowią ponad 70% wszystkich znanych rezerw.

OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 36 wysoko rozwiniętych
i demokratycznych państw. Utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju podpisanej w Paryżu przez 20 państw 14 grudnia 1960. Siedziba znajduje się właśnie w Paryżu (Francja).

Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. Do dorobku prawnego OECD należą umowy i kodeksy postępowania, np. Liberalizacji Przepływów Kapitałowych i Bieżących Operacji Niewidocznych oraz zalecenia, rezolucje i deklaracje – instrumenty nieformalnego nacisku. Oprócz tego OECD wypracowuje „reguły gry” w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, tzn. opracowuje i wprowadza w życie wspólne zasady (wytyczne) i normy działania (standardy) w poszczególnych dziedzinach gospodarki. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.

Państwa zrzeszone w OECD: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania, Włochy, Japonia, Korea Południowa, Finlandia, Słowacja, Australia, Chile, Nowa Zelandia, Słowenia, Meksyk, Izrael, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Polska (1996), Litwa.

APEC (Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku) – organizacja powstała w 1989 roku w Canberze z inicjatywy Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Korei Południowej, Kanady i USA. Do układu przystąpiły także inne kraje znad Oceanu Spokojnego – Chiny, Indonezja, Malezja, Filipiny, Wietnam, Tajlandia, Singapur, Brunei, Papua Nowa Gwinea, Chile, Peru, Meksyk i Rosja. Status odrębnego członka APAC mają dwie chińskie prowincje: Tajwan i Hongkong. Głównym zadaniem jest stopniowa liberalizacja wymiany handlowej, aż do utworzenia w 2015 roku strefy całkowicie wolnego handlu. Podejmowane są też działania wspierające rozwój przemysłu ze szczególnym uwzględnieniem branży komputerowej, informatycznej i telekomunikacyjnej.

Integracja na poziomie regionalnym przejawia się tworzeniem organizacji, które zrzeszają kraje położone na jednym kontynencie (w jednej części świata), często sąsiadujące ze sobą. Dla Europy najważniejszą obecnie jest Unia Europejska (EU).

W Europie ciągle najważniejszą organizacją gospodarczą jest Unia Europejska. U podstaw europejskiej integracji pojawia się chęć niedopuszczenia do wybuchu kolejnych konfliktów po zakończeniu II wojny światowej. Początkowo integracja zachodziła w sferze gospodarczej, później w sferze społecznej i politycznej. Główne siedziby – Bruksela (Belgia), Luksemburg (Luksemburg) i Strasburg (Francja).

RLrQL1ZipPb22

Na ilustracji jest mapa świata. Zaznaczono na niej kraje należące do Unii Europejskiej. Należą do nich wszystkie kraje Europy z wyjątkiem: Wielkiej Brytanii, Norwegii, Szwajcarii, Albanii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Serbii, Turcji, Bośni i Hercegowiny, Kosowa, Białorusi, Ukrainy, Rosji.

Główne cele działania Unii Europejskiej

• promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,

• wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,

• dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,

• rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych,

• ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów,

• polepszenie standardów życia.

Od 1 lipca 2013 w skład UE wchodzi 28 państw. Status kandydata posiadają: Albania, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia i Turcja, natomiast Bośnia i Hercegowina oraz Kosowo aspirują do tego miana.

W 2020 roku ze Wspólnoty wystąpiła Wielka Brytania.

Słownik