Przeczytaj
Polityka Bismarcka
Otto von Bismarck jako pruski premier doprowadził do zjednoczenia Niemiec pod egidąpod egidą Prus. Jako kanclerzkanclerz Rzeszy zapewnił im ważne miejsce wśród mocarstw europejskich. Nie była to jednak pozycja hegemonahegemona. Bismarck uważał, że jej zdobycie mogłoby doprowadzić do zjednoczenia reszty Europy przeciw Niemcom. Polityk ten umiał łączyć bezwzględność w dążeniu do zwycięstwa z powściągliwością w korzystaniu z jego owoców. Dzięki temu kilka lat po pokonaniu Austrii mógł zawrzeć z nią sojusz. Upokorzenie Francji pod Sedanem było jednak zbyt wielkie i na dobre relacje francusko‑niemieckie nie można było liczyć. Od tego czasu polityka zagraniczna Bismarcka koncentrowała się na izolowaniu Francji na arenie międzynarodowej, aby nie ziścił się „koszmar koalicjikoalicji”, grożący Niemcom wojną na kilku frontach. Służyć temu miały przymierze trzech cesarzy (Niemiec, Rosji i Austro‑Węgier) oraz trójprzymierze (Niemiec, Austro‑Węgier i Włoch).
Przymierze trzech cesarzy nawiązywało do starych czasów, gdy przyjaźń bądź nienawiść monarchów decydowały o tym, czy ich poddani żyli w pokoju, czy prowadzili wojny. Tak przynajmniej zaplanował to Bismarck. W 1872 r. do Berlina na spotkanie z Wilhelmem I przybyli z Petersburga Aleksander II i z Wiednia Franciszek Józef I. Rok później zawarto odpowiednie umowy. Przymierze opierało się na wrogości wobec ruchów rewolucyjnych i republikańskich. Kryzys w stosunkach między sprzymierzonymi monarchiami nastąpił w roku 1878 w związku ze sprzecznymi interesami Rosji i Austro‑Węgier na Bałkanach.
Sojusz trzech cesarzy, wymagający odnawiania, nie został ponownie zawarty. Bismarck podpisał w 1887 r. z carskim rządem tajny układ reasekuracyjny, w którym Niemcy i Rosja gwarantowały sobie neutralność w przypadku wojny z innym państwem, wyłączając atak Rosji na Austro‑Węgry i Niemiec na Francję.
Potrójny sojusz to pokój. W jakim kraju została opublikowana gazeta, w której wydrukowano grafikę?
W 1879 r., gdy przymierze trzech cesarzy nie zostało odnowione, Niemcy i Austro‑Węgry zawarły sojusz dwustronny. Po przyłączeniu się w 1882 r. Włoch przekształcił się on w trójprzymierze. Powodem przystąpienia Italii był konflikt z Francją, która opanowała Tunezję i ogłosiła ją swoim protektoratemprotektoratem. Włosi sami liczyli na podporządkowanie sobie tego kraju. Prusy i Włochy były sojusznikami już w 1866 r., ale wówczas Austria zaliczała się do ich wrogów. Potencjalnym źródłem niesnasek były należące do Habsburgów terytoria Dalmacji, Istrii, Triestu i Trydentu, zamieszkane m.in. przez Włochów.
Trójporozumienie odpowiedzią na trójprzymierze
W czasach ekspansjiekspansji kolonialnej Francja i Rosja nie rywalizowały ze sobą w żadnym punkcie kuli ziemskiej. Jedyna rozbieżność między nimi dotyczyła ich ustrojów państwowych: Francja była republiką parlamentarną, Rosja zaś cesarstwem autokratycznym. Kiedy Niemcy po dymisji Bismarcka wypowiedziały zawarty z Rosją traktat reasekuracyjny, zaczęła ona szukać nowych sojuszników, tym bardziej że narastał wtedy jej konflikt z Austro‑Węgrami na Bałkanach, a wpływy niemieckie zagrażały rosyjskim interesom w Turcji. Francja z kolei od dawna szukała sojusznika przeciw Niemcom. W tych okolicznościach w 1892 r. Rosja i Francja zawarły tajne porozumienie wojskowe, a sojusz wszedł w życie dwa lata później. Obowiązywać miał tak długo, jak długo istniało trójprzymierze. W Petersburgu, w stolicy autokratycznego cesarstwa, zabrzmiały dźwięki rewolucyjnej MarsyliankiMarsylianki, a Niemcy znalazły się między dwoma wrogo do niego nastawionymi państwami.
Intensywnie rozbudowywana od końca XIX w. niemiecka marynarka i rosnące znaczenie gospodarki Cesarstwa Niemieckiego w Europie poważnie zaniepokoiły Wielką Brytanię. Królująca dotychczas na morzach Royal Navy zyskała poważnego konkurenta w postaci Cesarskiej Marynarki Wojennej, która mogła zagrozić znaczeniu Wielkiej Brytanii nie tylko na morzu, ale także jej panowaniu w zamorskich terytoriach. Tym bardziej że Niemcy coraz odważniej pretendowały do rangi światowego mocarstwa i włączyły się w wyścig kolonialny. Dlatego też Wielka Brytania uznała, że dołączy do sojuszu francusko‑rosyjskiego. W 1904 r. został zawarty układ między Francją a Wielką Brytanią (była to tzw. entente cordiale, czyli serdeczne porozumienie). Oba państwa zacieśniły współpracę, a także porozumiały się m.in. co do polityki kolonialnej w Afryce i Azji. Anglia uzyskała zapewnienie, że Francja pozostawia jej wolną rękę w Egipcie, natomiast Francja gwarantowała sobie dalsze wpływy w Maroku. Uzupełnieniem trójstronnych układów było porozumienie rosyjsko‑angielskie, zawarte w roku 1907.
Słownik
(z łac. aegis, D. aegidis, gr. aigis – kozia skóra) pod patronatem, protektoratem lub przewodnictwem
(z niem. Kanzler, łac. cancellarius – odźwierny, sekretarz królewski) wysoki urzędnik kierujący kancelarią królewską, od XV w. pełniący funkcję ministra spraw wewnętrznych i zagranicznych
(z gr. hegemonia – panowanie, przewodzenie) przywództwo jakiegoś państwa, organizacji lub grupy społecznej lub ich przewaga nad innymi
(z łac. coalitio – sojusz, związek) porozumienie zawarte przez partie polityczne lub państwa w celu prowadzenia wspólnej polityki
(z łac. protector – opiekun, od protectio – osłona, obrona) forma zależności politycznej państwa słabszego od silniejszego oparta na nierównoprawnej umowie międzynarodowej; też: władza sprawowana przez jakieś państwo nad innym
(z łac. expansio – rozszerzanie się) zajmowanie przez państwo nowych terytoriów, zdobywanie rynków zbytu
francuska pieśń rewolucyjna, napisana i skomponowana 1792 r. w Strasburgu; od 1879 r. hymn Francji
Słowa kluczowe
trójprzymierze, Otto von Bismarck, przymierze trzech cesarzy, Aleksander II, Wilhelm I, Franciszek Józef I, trójporozumienie, I wojna światowa
Bibliografia
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.