Przeczytaj
Terror
W pierwszej połowie 1793 r. powstał nowy rząd – Komitet Ocalenia PublicznegoKomitet Ocalenia Publicznego. Powołano go, aby zażegnać kryzys wywołany wojną, pogarszającą się sytuacją gospodarczą i wystąpieniami kontrrewolucyjnymi wewnątrz kraju. JakobiniJakobini, którzy stali się najważniejszą siłą polityczną, przekonywali opinię publiczną, że rewolucja była zagrożona nie tylko przez obce mocarstwa, z którymi Francja prowadziła wojnę, ale również przez samych Francuzów, zwłaszcza szlachtę, kler i chłopów. Ich argumenty były o tyle przekonujące, że w całym kraju doszło do lokalnych wystąpień przeciwko rewolucji, głównie na wsi.
Początkowo Trybunał RewolucyjnyTrybunał Rewolucyjny działał z pewnym umiarkowaniem. Sytuacja zmieniła się we wrześniu 1793 r., wraz z przeforsowaniem przez Maximiliena Robespierre’a prawa o podejrzanych. Odtąd każdy, kto ośmielił się skrytykować rewolucję lub działać na jej niekorzyść, mógł zostać skazany na śmierć. W praktyce wystarczyło pomówienie, żeby trafić na szafot. W dniu 16 października 1793 r. stracono byłą królową Marię Antoninę, a następnie innych członków rodziny królewskiej (wśród nich księcia Orleanu Ludwika Filipa Józefa, który otwarcie popierał idee liberalne i przyjął nawet miano obywatela Philippe’a Égalité, czyli Filipa Równość, ale pomagał również rojalistom).
W obliczu głodu
Co prawda rok 1793 przyniósł armii francuskiej liczne zwycięstwa w konflikcie z dworami europejskimi, jednak przestawienie gospodarki na produkcję wojenną pogorszyło sytuację ekonomiczną. Władze ogłosiły „pobór ludowy”, co oznaczało, że większość młodych mężczyzn (od 18. do 25. roku życia) trafiła do wojska. Jego organizacją zajął się wojskowy inżynier, gen. Lazare Carnot, stopniowo przekształcając liczną i niewyszkoloną armię w znaczącą rewolucyjną siłę. Znaczna część Francuzów pracowała też na potrzeby armii: szyła bandaże, mundury i produkowała broń. Powszechna mobilizacja skutkowała więc brakiem rąk do pracy w rolnictwie i gwałtownym spadkiem produkcji żywności. W miastach ludzie stali w kolejkach po artykuły pierwszej potrzeby. Wobec kryzysu aprowizacyjnego we wrześniu 1793 r. Konwent wprowadził ceny maksymalne na żywność, co oznaczało, że producenci musieli sprzedawać ją za z góry ustaloną cenę. Niezastosowanie się do zarządzenia groziło konfiskatą płodów rolnych, grzywną, a nawet śmiercią na gilotynie. Pomimo tych kar, w związku z szalejącą inflacjąinflacją i spadającą wartością pieniądza, rolnicy nie chcieli sprzedawać po zaniżonych stawkach i handlowali na czarnym rynku. Również rzemieślnikom nie opłacała się sprzedaż poniżej kosztów produkcji, dlatego zamykali swoje zakłady lub handlowali nielegalnie. W odpowiedzi władze rewolucyjne zaostrzyły sankcje i zachęcały obywateli do donoszenia na producentów żywności, co do których istniało podejrzenie, że dopuszczają się przestępstwa.
Eliminacja przeciwników
Terror stał się narzędziem jakobinów do wyeliminowania przeciwników politycznych. Zaraz po powołaniu Komitetu Ocalenia Publicznego doprowadzili oni do upadku żyrondystówżyrondystów. Dla zwolenników monarchii konstytucyjnej nie było miejsca w republice, dlatego Trybunał Rewolucyjny skazał ich na śmierć na gilotynie. W ten sposób zginął m.in. lider żyrondystów Jacques Brissot.
Następna była grupa wywodząca się z samych jakobinów, ich najradykalniejszy odłam, tzw. wściekli, którym przewodził ksiądz Jacques Roux. W marcu 1794 r. zostali aresztowani, uznani za wrogów rewolucji i straceni. Miesiąc później jakobini rozprawili się kolejno z odłamami kordelierówkordelierów: najpierw z hebertystami (zwolennikami dziennikarza i polityka Jacques’a‑René Héberta, który został stracony jako ostatni), później z dantonistami, w tym z czołowymi rewolucjonistami, jak Georges Danton i Kamil Desmoulins. W przypadku „wściekłych” i hebertystów chodziło o eliminację zbyt radykalnego skrzydła rewolucji. Jakobini nie mogli zaakceptować m.in. ich dążeń do ateizacji społeczeństwa – uważali, że tak bezkompromisowa działalność wywoływała za duży opór przywiązanych do religii Francuzów. Z kolei Danton i Desmoulins ośmielili się skrytykować Komitet i próbowali przywrócić stabilizację – dążyli do zaprzestania masowych aresztowań, przywrócenia wolnego rynku i wycofania z obiegu bezwartościowych pieniędzy. Po ich egzekucji terror trwał jeszcze kilka miesięcy. Masowe egzekucje, których ofiarą mógł się stać każdy, budziły niechęć Francuzów. Ponadto coraz więcej posłów w Konwencie sprzeciwiało się krwawej polityce Robespierre’a. W konsekwencji on i jego najbliżsi współpracownicy zostali ścięci na gilotynie 28 lipca 1794 r.
Słownik
(fr. Gironde - nazwa departamnetu we Francji), stronnictwo polityczne podczas rewolucji francuskiej; opowiadali się za rządami parlamentarnymi, wolnością religijną i swobodą życia gospodarczego
(łac. inflatio - nadęcie), postępujący spadek siły nabywczej pieniądza i związany z nim wzrost cen
podczas rewolucji francuskiej klub i ugrupowanie polityczne, które od postulatów monarchii konstytucyjnej przeszło do bardzo radykalnych haseł i obalenia monarchii oraz dyktatury
podczas rewolucji francuskiej powołany w 1793 r. nadzwyczajny organ wykonawczy, który zastąpił radę ministrów; jego zadaniem było opanowanie kryzysu i chaosu w państwie
(fr. cordeliers), jeden z klubów politycznych w czasie rewolucji francuskiej; opowiadali się przeciwko monarchii; bliscy poglądom jakobinów, a w kontrze do żyrondystów
Słowa kluczowe
wielki terror, dyktatura jakobinów, kalendarz republikański, rewolucje XVIII w.
Bibliografia
J. Baszkiewicz, Maksymilian Robespierre, Wrocław 1976.
J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.
J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.