Prawdopodobnie zastanawiając się nad definicją ciała i umysłu, próbujecie sobie wyobrazić, jakie zachodzą między nimi relacje. Czy ciało kieruje umysłem, czy też umysł kieruje ciałem? Gdzie znajduje się umysł? Z tego rodzaju pytaniami zmierzyli się również dwaj siedemnastowieczni myśliciele: René Descartes oraz Baruch Spinoza. Pochodzący z Francji Kartezjusz twierdził, że istnieją dwie substancjesubstancjasubstancje, które filozof nazywa odpowiednio: res extensa (rzecz rozciągła) i res cogitans (rzecz myśląca). Zdaniem tego filozofa ciało, czyli rzecz rozciągła, charakteryzuje się tym, że zajmuje określone miejsce w przestrzeni. Natomiast umysł, rzecz myśląca: „Jest to rzecz, która wątpi, pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także wyobraża sobie i czuje”Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹. Co ważniejsze, Kartezjusz utożsamia istotę ludzką z res cogitans, podkreślając nadrzędność umysłu wobec ciała. Filozof w Rozprawie o metodzie pisze:

Stanowisko filozoficzne zaproponowane przez Kartezjusza nazywamy dualizmem psychofizycznymdualizmdualizmem psychofizycznym. Zastanówmy się, co wynika z rozważań autora Rozprawy. Utożsamienie ludzkiej podmiotowości z umysłem spowodowało, iż ciało postrzegano jako coś, co nie jest mną samym, a więc jest czymś przygodnym, co ulega rozpadowi. Warto dbać tylko o wieczny umysł, duszę, która przetrwa śmierć ciała. Kartezjańska perspektywa bardzo szybko stała się obowiązującym światopoglądem Europejczyków, wpisującym się w chrześcijańskie tradycje Starego Kontynentu.

R2GdVEnTQV3xr

Ilustracja przedstawia napis: Ghost in the Shell. Środkowa część napisu umieszczona jest w trójkącie.

Spinozjański paralelizm

Baruch Spinoza, dobrze zaznajomiony z pismami Kartezjusza, filozofa, który stał się słynny już za swojego życia, stworzył bardzo oryginalną wizję relacji ciała i umysłu.

RqjdQZ21PlgSS

Ilustracja przedstawia kompilację różnych wykresów, diagramów, figur oraz równań matematycznych.

W swoim dziele pt. Etyka niderlandzki filozof dowodził, że istnieje tylko jedna substancja, utożsamiana przez myśliciela z bezosobowym Bogiem lub po prostu przyrodą. Jak pisze Spinoza: „Przez Boga rozumiem byt nieskończony bezwzględnie, to znaczy substancję, składającą się z nieskończenie wielu atrybutów, z których każdy wyraża istotę wieczną i nieskończoną”Indeks górny 222 Indeks górny koniec²²². W tym kontekście autora Etyki uznajemy za monistęmonizmmonistę i panteistępanteizmpanteistę. Definicja substancji Spinozy jest bardzo interesująca. Spróbujmy ją sobie zobrazować. Wyobraźmy sobie pudełka różniące się od siebie rozmiarem. Największe z nich zawiera wszystkie pozostałe, które z kolei mogą zawierać w sobie mniejsze pudełka lub znajdować się obok pudełek tej samej wielkości. Tym sposobem każde z pudełek pozostaje w różnych rodzajach relacji z innymi pudełkami. Oczywiście nasza metafora jedynie w przybliżeniu ukazuje tok rozumowania Spinozy. Substancja, jak twierdzi myśliciel, charakteryzuje się nieskończonością: gdyby miała jakieś granice, oznaczałoby to, że znajduje się w innej substancji, która jeżeli również miałaby granice, musiałaby znajdować się w kolejnej substancji – i tak w nieskończoność.

Jak zatem rozumieć ciało i umysł w kontekście filozofii Spinozy? Zarówno ciało, jak i umysł stanowią atrybuty jednej substancji, co czyni je powiązanymi. Ciało i umysł są jak awers i rewers jednej monety. W jedności substancji - dwoistość jej atrybutów. Mimo braku wzajemnego oddziaływania duszy (umysłu) i ciała, jest wzajemne współistnienie i doskonała zgoda. Stanowisko filozoficzne Spinozy wyraża krytykę dualizmu psychofizycznego Kartezjusza. W Etyce możemy przeczytać, że:

Stanowisko Spinozy w sporze o charakter relacji pomiędzy zjawiskami fizycznymi i psychicznymi możemy zaliczyć do paralelizmuparalelizmparalelizmu. Odrzuca on pomysł o wzajemnym oddziaływaniu duszy i ciała, ponieważ pomiędzy nimi zachodzi tożsamość bytowa wynikająca z jedności substancji. Pomysł niderlandzkiego myśliciela polega na tym, aby obydwa atrybuty jednej substancji ujmować poprzez siebie nawzajem, to jest jako dwie jakości tego samego. Co ważniejsze, rozważania Spinozy możemy uznać za moment, w którym ciało zostaje poddane filozoficznemu namysłowi. W tym kontekście słowa Spinozy możemy uznać za przełomowe w dziejach filozofii: „A przecież nikt dotychczas jeszcze nie ustalił, do czego ciało jest zdolne, tj. nikt dotychczas nie dowiedział się na drodze doświadczenia, co może zdziałać ciało na mocy samych tylko praw przyrody, o ile rozważa się ją wyłącznie jako cielesną, a czego nie może, jeśli nie jest zdeterminowana przez duszę”Indeks górny 333 Indeks górny koniec³³³.

Słownik