System polityczny

Jest to podstawowa struktura państwa, w ramach której toczy się życie polityczne. Pojęcie systemu politycznego może występować w kilku ujęciach:

• instytucjonalnym (ogół instytucji państwa, m.in. organy władzy, partie polityczne, za pomocą których podejmowane są decyzje polityczne);

• behawioralnym (zespół zasad i norm, które są charakterystyczne dla danego społeczeństwa);

• cybernetycznym (proces przepływu informacji między instytucjami społecznymi a organami władzy);

• strukturalno‑funkcjonalnym (proces polityczny mający miejsce w ramach wspólnot, takich jak zrzeszenia przedsiębiorstw, organizacje społeczne czy państwo);

• systemowym (ogół interakcji występujących między systemem politycznym i jego otoczeniem).

Znaczenie systemu politycznego

System polityczny oraz jego poszczególne elementy funkcjonuje efektywnie, jeśli:

• jest zdolny zapewnić sobie istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy;

• stwarza warunki do wszechstronnego – ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju kraju;

• gwarantuje bezpieczeństwo państwa na zewnątrz.

System polityczny pełni określone funkcje.

Czym są funkcje systemu politycznego?

Przez funkcję systemu politycznego rozumiemy każde działanie, które zmierza zarówno do podtrzymania istniejącego stanu, jak i do dalszego jego rozwoju.

Funkcje systemu politycznego nabierają szczególnego znaczenia, kiedy przekładają się na kryteria efektywności działania systemu. Instytucja lub cały system funkcjonuje efektywnie wtedy, gdy przez swoje działania osiąga określone cele.

Funkcja regulacyjna

Funkcja regulacyjna (normatywna) oznacza sterowanie procesami według reguł przyjętych w danym systemie politycznym. Obejmuje ona ogół norm, za pośrednictwem których regulowane są stosunki społeczno‑polityczne. Do norm tych należą:

Funkcja regulacyjna porządkuje również procesy trwające w systemie politycznym, które są już w toku, np. przez przyspieszenie czy hamowanie tempa zmian w gospodarce. W jej ramach m.in. tworzy się warunki rozwoju działalności gospodarczej, oddziałuje się na gospodarkę za pomocą instrumentów polityki monetarnej i fiskalnej, tworzy przepisy prawne czy powołuje instytucje zajmujące się obrotem gospodarczym.

Nie dotyczy ona jednak samej gospodarki, ale w jej ramach także regulowane są inne kwestie, takie jak: zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, pomoc społeczna, tworzenie systemu edukacji czy opieki zdrowotnej, wspieranie kultury itp.

Funkcję regulacyjną można przedstawić przykładowo w odniesieniu do związków zawodowych. W tym przypadku przejawia się ona w sterowaniu procesami zgodnie z regułami przyjętymi w danym systemie politycznym. Jest to powiązane z radami społeczno‑gospodarczymi, w których zasiadają pracodawcy i związkowcy danej branży. Zapraszają oni na swoje posiedzenie przedstawiciela ministra właściwego ds. pracy lub innego ministra w celu omówienia określonej sprawy i przyjęcia zadowalających obie strony warunków czy reguł.

Funkcja mediacyjna

Funkcja mediacyjna sprowadza system polityczny do rozwiązywania konfliktów i mediacji dotyczących sprzecznych interesów grupowych. Przykładem mogą być grupy interesu, które występują w systemie politycznym państwa, np. pracowników i pracodawców lub organizacji zajmujących się ochroną środowiska a przedsiębiorstwami żyjącymi z jego eksploatacji. Sprowadza się to – przykładowo – do wyeliminowania konfliktu powstałego między pracodawcą, pracobiorcą a związkami zawodowymi na zasadach zgodnych z prawem, w taki sposób, aby nie doszło do sporu zbiorowego. MediacjamediacjaMediacja jest dokładnie określona w przepisach prawa. W sytuacji zaistniałego sporu zbiorowego zgodnie z określonymi procedurami pracodawcy i pracobiorcy godzą się na przyjęcie mediatora. Jeśli strony nie osiągną porozumienia – dochodzi do gotowości strajkowej. Gdy nadal istnieje konflikt – zostaje ogłoszony strajk, który jest zgodny z prawem.

R1KDNVwvV1JxU

Zdjęcie przedstawia dwie męskie dłonie w uścisku. W tle znajdują się sylwetki ludzi.

Funkcja adaptacyjna

Funkcja adaptacyjna przejawia się w systemie politycznym w taki sposób, że usprawnia działania instytucji i poszerza bazę funkcjonowania systemu. Rzeczywistość, w której funkcjonują systemy polityczne, codziennie ulega zmianom. Zmienia się sytuacja wewnętrzna państw, ale także ich otoczenie międzynarodowe. W związku z tym instytucje systemu politycznego, aby przetrwać, także muszą się zmieniać, adoptować do nowych warunków. Czynią to dobrowolnie albo pod naciskiem wywieranym przez innych uczestników systemu politycznego. Przykładem może tu być ewolucja partii politycznych na polskiej scenie politycznej po 1989 r.

Z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia można wyróżnić co najmniej kilka klasyfikacji typów adaptacji, jeden z nich wyróżnia:

Każdy system polityczny i podmiot polityczny w niektórych swoich działaniach dobrze się adaptuje do swego środowiska. Wzmacnia to struktury wewnętrzne, ale równocześnie inne jego działania mogą je osłabiać. Trudno więc sformułować jednoznaczną opinię o charakterze funkcji adaptacyjnej w systemie politycznym, a tym samym trudno o precyzyjne prognozowanie odnoszące się do wzorów przyszłych adaptacji.

Wspomniane już wcześniej grupy interesu (związki zawodowe) pełnią również tę funkcję. Przejawia się to tym, że np. związki zawodowe wymuszają istnienie rad społeczno‑gospodarczych, sugerując, że prawa pracownicze wymagają pewnych ustaleń, które pracodawcy i politycy powinni wziąć pod uwagę.

Funkcja innowacyjna

Funkcja innowacyjna w systemie politycznym polega na tym, że wprowadza się do otoczenia nowe reguły i mechanizmy działania. Mogą być korzystne lub niekorzystne dla systemu politycznego, wpływają również na zmiany w jego otoczeniu.

Posłużmy się jeszcze raz przykładem grup interesu. Związki zawodowe inicjują różne przedsięwzięcia, zwłaszcza w obszarze przeobrażeń społecznych. Rola, jaką pełnią w poszczególnych systemach politycznych współczesnego państwa, jest istotna. Wpływają między innymi na poziom wynagrodzeń oraz świadczeń emerytalnych, rentowych, zdrowotnych oraz socjalnych, co z kolei ma wpływ na politykę gospodarczą i społeczną państwa. Ponadto podejmują wysiłki na rzecz poprawy warunków pracy osób będących pracownikami. Zdarza się też, że wiązane są z określonymi ideologiami, a przez to nawet z określonymi partiami politycznymi. Swoje cele osiągają przez rozmowy z pracodawcami oraz rządzącymi. W związku z tym łączą się w tzw. centrale związkowe, aby mieć większą siłę głosu. Wiele z nich współpracuje z podobnymi organizacjami z innych państw.

Funkcja innowacyjna i rola związków zawodowych są więc nierozerwalnie powiązane.

W państwie demokratycznym ważne jest uczestnictwo wszystkich grup społecznych w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Wspomniane wcześniej związki zawodowe, działając w systemie politycznym państwa demokratycznego, znajdują się na pograniczu systemu społeczno‑gospodarczego i politycznego. Będąc immanentnąimmanentnyimmanentną strukturą systemu politycznego, sięgają do jego otoczenia przez zakotwiczenie w społeczeństwie i gospodarce. Są one również obecne we wszystkich podsystemach systemu politycznego: instytucjonalnym, normatywnym, komunikacyjnym i funkcjonalnym.

Słownik