Opowiadanie Gloria victis zostało wydane w 1910 roku. W tym czasie pozytywizm nie był już dominującym nurtem w literaturze, a generacja Młodej Polski miała za sobą czas najintensywniejszej działalności artystycznej. Powstawały teksty rozrachunkowe, podsumowujące epokę, takie jak Legenda Młodej Polski Stanisława Brzozowskiego (1878–1911). Jednak pokolenie pozytywistów było w tych latach wciąż aktywne twórczo. Jego reprezentanci zazwyczaj nie wydawali już dzieł wiekopomnych, lecz od tej reguły zdarzały się wyjątki – takim jest właśnie utwór Elizy Orzeszkowej. Autorka, będąc już w podeszłym wieku, w swoim ostatnim dziele zdecydowała się powrócić pamięcią do wydarzeń, które wstrząsnęły jej młodością. Glorię victis oraz zbiór opowiadań o tym samym tytule poświęciła tematyce powstańczej. Do tego wydarzenia nawiązywała już w swoich wcześniejszych utworach, lecz tak bezpośrednie odwołanie okazało się możliwe dopiero po złagodzeniu cenzury prewencyjnej w 1905 roku na skutek rewolucji skierowanej przeciwko carskiemu absolutyzmowi.

Orzeszkowa nie brała udziału w walkach zbrojnych, lecz osobiście znała wielu powstańców, pomagała też ich przywódcy Romualdowi Trauguttowi (1826–1864) i wraz z ówczesnym mężem udzielała mu schronienia. W utworze odeszła od założeń pozytywistycznej prozy – realistycznej i utylitarnej. W budowaniu ideowej koncepcji opowiadania pisarka odwołała się tu do tradycji romantyzmu, technika warsztatowa utworu wskazuje natomiast na powiązania z poetyką modernizmu. Zgodnie z konwencją romantycznej fantastyki w Glorii victis Orzeszkowa wprowadziła personifikację, obdarzając przyrodę ludzkimi cechami. Jednocześnie nawiązała do symbolizmu, kierunku ważnego dla literatury Młodej Polski – jednym z jego założeń była próba odzwierciedlenia wyjątkowych stanów duszy. Symboliści usiłowali dotrzeć do najgłębszych wewnętrznych przeżyć i wyrazić je w formie obrazowej. W tym celu tworzyli między innymi pejzaże wewnętrzne – zamiast definiować duchowe doświadczenia, zastępowali je nastrojowym opisem natury. Rola przyrody w opowiadaniu Gloria victis ma właśnie charakter symboliczny:

Obecność spersonifikowanej przyrody ma szczególny sens – Orzeszkowa przedstawia długowieczne dęby i świerki jako jedynych świadków walki, którzy zachowali pamięć o tych wydarzeniach. Powstanie nie jest ukazane jako wydarzenie historyczne opisane w kronikach, lecz jako dramat pojedynczych ludzi, którzy poświęcili swoje życie. Opowieść o ich losach rozpoczyna się od spojrzenia na zbiorową mogiłę upamiętniającą poległych powstańców. Wspominane są imiona zaledwie kilku z nich, większość postaci pozostaje bezimienna. Utwór Orzeszkowej jest swoistym hołdem składanym bohaterom, o których historia milczy.

Przypomnienie o ofierze

Opowiadanie Gloria victis można interpretować jako próbę dialogu z pokoleniem modernistów, którzy zarzucali swoim poprzednikom zanik ideałów i duchowości. Odrzucenie pozytywistycznych haseł przez młode pokolenie łączyło się też często z pesymizmem – niektórzy młodopolanie podważali sens społecznego altruizmu oraz czynów powstańczych. Dekadenci przełomu wieków głosili konieczność ucieczki od trudów rzeczywistości i tworzyli „sztukę dla sztuki”, niezależną od spraw zbiorowości. Orzeszkową niepokoiły tendencje zauważane w młodym pokoleniu. Opisała w zbiorze opowiadań doświadczenia ostatniego romantycznego zrywu, ukazując jego uniwersalną wartość. Przypomniała także o ofierze powstańców, broniąc tym samym swojej generacji przed oskarżeniem o bezideowość.