Przeczytaj
Dekolonizacja Indii
Po II wojnie światowej rozpoczęła się dekolonizacjadekolonizacja na kontynencie azjatyckim. Jej najważniejszym aktem było wycofanie się Brytyjczyków z Półwyspu Indyjskiego w 1947 roku. Pokojowy przebieg tego procesu był możliwy nie tylko dzięki temu, że Wielka Brytania zapobiegała zazwyczaj ostrym konfliktom, lecz także dzięki wyrzeczeniu się przemocy przez Indyjski Kongres NarodowyIndyjski Kongres Narodowy i jego przywódcę, Mahatmę Gandhiego, na rzecz taktyki biernego oporu wobec Brytyjczyków.
![Czarno-białe zdjęcie przedstawia mężczyznę. Jest to mały starszy mężczyzna o krótkich włosach. Nosi okulary i jest ubrany jedynie w białe krótkie spodnie. Siedzi na podłodze i z uwagą zapisuje coś na kartce.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RAxY9WU5gCxms/1645688292/2ZCz0kVQEXOsVnBPJJBIKZS66ofADTKh.jpg)
Mohandas Karamchand Gandhi, zwany Mahatmą (wielki duchem), stał się symbolem walki mieszkańców Indii o suwerenność. Początkowo był on zwolennikiem wprowadzenia w Indiach jedynie swobód samorządowych, później występował na rzecz pełnej niepodległości państwa. Sformułował zasadę satjagrahy (sanskr. – siły prawdy), która oznaczała domaganie się przestrzegania praw i opór wobec niesprawiedliwości, ale bez stosowania przemocy. Ważnym jej elementem było także bierne poddanie się prześladowaniom. Jako formę oporu propagował nieposłuszeństwo obywatelskie, które polegało m.in. na ignorowaniu rozporządzeń władz kolonialnych i bojkociebojkocie towarów sprowadzanych z Wielkiej Brytanii. Występował przeciwko działaniom odwetowym i przewodził demonstracjom przeciwko udziałowi Indii w II wojnie światowej. W 1947 r. kilkudziesięcioletnia walka o niepodległość Indii prowadzona pokojowymi metodami przez Mahatmę Gandhiego zakończyła się sukcesem.
Mimo wysiłków Gandhiego nie udało się jednak zachować jedności Indii. Powstały dwa odrębne państwa: zdominowane przez hinduistów Indie i muzułmański Pakistan. W czasie wytyczania granic i przesiedleń milionów ludzi dochodziło do aktów przemocy, a później – do wojen. Indie, choć formalnie neutralne, niejednokrotnie popierały Związek Sowiecki, Pakistan natomiast sympatyzował z Zachodem. U podłoża trwającego do dziś konfliktu leżą kwestie religijne i terytorialny spór o Kaszmir. Do początku lat 70. Pakistan składał się z części wschodniej i zachodniej, rozdzielonych terytorium indyjskim. Po krwawej wojnie wschodni Pakistan, już jako niepodległe państwo, przyjął nazwę Bangladesz.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVZqAdW20nf0B/1662484169/1FNdMRVFHxW0HV2jvcKRidGzT9lyrlxV.png)
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfNBT6MRs
Nagranie filmowe dotyczące dekolonizacji Azji.
![Czarno‑białe zdjęcie przedstawia żołnierzy leżących za niewysokim wałem na trawie. Żołnierze mają hełmy, trzymają karabiny, którymi celują w dal.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Sn1pvBhXiOp/1645688425/2A1g8zjFLktbc4Yex0gp2u12oAG60M0j.jpg)
Brytyjski i francuski model dekolonizacji
Proces dekolonizacji przebiegał zazwyczaj zgodnie z jednym z dwóch modeli: brytyjskim, wykorzystującym drogę pokojową, lub francuskim, wiążącym się z walką zbrojną. Wielka Brytania przygotowania do dekolonizacji rozpoczęła jeszcze przed 1945 r., wprowadzając w większości swoich kolonii rządy autonomiczneautonomiczne. Tak rozpoczął się proces odzyskiwania niepodległości przez Indie. W ten sposób metropolia chciała zachować pokojową współpracę z uzyskującymi niepodległość obszarami. Już w 1931 r. powstała Brytyjska Wspólnota Narodów (ang. British Commonwealth of Nations), obecnie działająca jako Wspólnota Narodów (ang. Commonwealth of Nations). Zrzesza ona Wielką Brytanię oraz jej byłe kolonie i dominia. Na czele Wspólnoty, do której należą m.in. Australia, Kanada i Nowa Zelandia, stoi królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II. Francja dla integracji swoich kolonii utworzyła w 1946 r. Unię Francuską. Ceną za członkostwo w niej miało być jednak ograniczenie ich autonomii. Napięcia polityczne między metropolią a koloniami prowadziły z reguły do konfliktów zbrojnych. Francja nie uznała niepodległości Wietnamu, czego efektem była wojna w Indochinach (1946‑1954).
- Nazwa kategorii: Wspólnota Narodów
- Nazwa kategorii: Europa
- Nazwa kategorii: Wielka Brytania
- Nazwa kategorii: Cypr
- Nazwa kategorii: Malta Koniec elementów należących do kategorii Europa
- Nazwa kategorii: Ameryka Północna
- Nazwa kategorii: Kanada
- Nazwa kategorii: Jamajka
- Nazwa kategorii: Trynidad i Tobago
- Nazwa kategorii: Barbados
- Nazwa kategorii: Bahamy
- Nazwa kategorii: Grenada
- Nazwa kategorii: Dominika
- Nazwa kategorii: Saint Lucia
- Nazwa kategorii: Saint Vincent i Grenadyny
- Nazwa kategorii: Antigua i Barbuda
- Nazwa kategorii: Belize
- Nazwa kategorii: Saint Kitts i Nevis Koniec elementów należących do kategorii Ameryka Północna
- Nazwa kategorii: Ameryka Południowa
- Nazwa kategorii: Gujana Koniec elementów należących do kategorii Ameryka Południowa
- Nazwa kategorii: Afryka
- Nazwa kategorii: Republika Południowej Afryki
- Nazwa kategorii: Ghana
- Nazwa kategorii: Nigeria
- Nazwa kategorii: Sierra Leone
- Nazwa kategorii: Uganda
- Nazwa kategorii: Kenia
- Nazwa kategorii: Tanzania
- Nazwa kategorii: Malawi
- Nazwa kategorii: Zambia
- Nazwa kategorii: Gambia
- Nazwa kategorii: Botswana
- Nazwa kategorii: Lesotho
- Nazwa kategorii: Mauritius
- Nazwa kategorii: Eswatini
- Nazwa kategorii: Seszele
- Nazwa kategorii: Namibia
- Nazwa kategorii: Mozambik (jeden z dwóch członków, który nie należał do imperium brytyjskiego)
- Nazwa kategorii: Kamerun
- Nazwa kategorii: Rwanda (jeden z dwóch członków, który nie należał do imperium brytyjskiego) Koniec elementów należących do kategorii Afryka
- Nazwa kategorii: Azja
- Nazwa kategorii: Indie
- Nazwa kategorii: Pakistan
- Nazwa kategorii: Sri Lanka
- Nazwa kategorii: Malezja
- Nazwa kategorii: Singapur
- Nazwa kategorii: Bangladesz
- Nazwa kategorii: Brunei
- Nazwa kategorii: Malediwy Koniec elementów należących do kategorii Azja
- Nazwa kategorii: Australia i Oceania
- Nazwa kategorii: Australia
- Nazwa kategorii: Nowa Zelandia
- Nazwa kategorii: Samoa
- Nazwa kategorii: Tonga
- Nazwa kategorii: Fidżi
- Nazwa kategorii: Papua-Nowa Gwinea
- Nazwa kategorii: Wyspy Salomona
- Nazwa kategorii: Tuvalu
- Nazwa kategorii: Kiribati
- Nazwa kategorii: Vanuatu
- Nazwa kategorii: Nauru (1999) Koniec elementów należących do kategorii Australia i Oceania
- Elementy należące do kategorii Wspólnota Narodów
- Elementy należące do kategorii Europa
- Elementy należące do kategorii Ameryka Północna
- Elementy należące do kategorii Ameryka Południowa
- Elementy należące do kategorii Afryka
- Elementy należące do kategorii Azja
- Elementy należące do kategorii Australia i Oceania
Dekolonizacja w Azji Południowo‑Wschodniej
W 1946 r. niepodległość ogłosiły Filipiny (za zgodą Stanów Zjednoczonych, które nie chciały dopuścić do rozwoju partyzantki komunistycznej na tym terenie). Dwa lata później Brytyjczycy wycofali się z Birmy. W 1949 r., po czteroletniej wojnie z kolonistami holenderskimi, niepodległość zdobyła Indonezja.
![Zdjęcie ukazuje żołnierzy podczas bitwy. Część żołnierzy biegnie z bronią, jeden żołnierz wychodzi z okopu, a kolejny jest w okopie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RRedYnCwdAn2O/1645688430/1rNuwfPThfHucnnJKQvOXaOhc5IiWtIg.jpg)
Zastanów się, z czego mogła wynikać klęska Francuzów w dążeniach o utrzymanie władzy w Indochinach.
Francuzi przez dziewięć lat walczyli o utrzymanie swojej zwierzchności nad Półwyspem IndochińskimPółwyspem Indochińskim. We wrześniu 1945 r. wojska francuskie zostały wyparte z północnego Wietnamu przez siły komunistyczne, które utworzyły Demokratyczną Republikę Wietnamu ze stolicą w Hanoi. Wietnam Południowy ze stolicą w Sajgonie pozostał jednak w ich rękach. Dążąc do utrzymania wpływów w regionie, Francuzi zajęli znaczną część Wietnamu Północnego. Komuniści, wsparci przez Związek Sowiecki, odzyskali straty.
W 1954 r. Francuzi zostali ostatecznie pokonani pod Dien Bien Phu przez wietnamskich komunistów. W latach 60. niepodległość otrzymały Malezja i Singapur, a w 1971 r. wojska brytyjskie opuściły bazę w Singapurze.
![Mapa przedstawia dekolonizację Azji. Kraje, które ogłosiły niepodległość od Francji: Syria 1946, Liban 1943, Laos 1954, Wietnam 1954, Kambodża 1954. Kraje które ogłosiły niepodległość od wielkiej Brytanii: Jemen 1967, Oman 1971, Izrael 1948, Jordania 1946, Kuwejt 1961, Zjednoczone Emiraty Arabskie 1971, Bahrajn 1971, Katar 1971, Pakistan 1947, Indie 1947, Bhutan 1949, Mjanmar zwany również Birmą 1948, Malezja 1957, Sri Lanka 1948. Kraje które ogłosiły niepodległość od USA: Filipiny 1946. Kraje które ogłosiły niepodległość od Holandii: Indonezja 1945. Timor Wschodni był posiadłością portugalską. Półwysep koreański jest podzielony linią demarkacyjną dokładnie w połowie i oddziela Koreę Północną od Południowej. Region Kaszmiru również podzielony jest linią demarkacyjną i oddziela ona Pakistan od Indii. Granice na których nie nastąpiła delimitacja: Południowa granica Etiopii i Somalii. Granica pomiędzy Omanem a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi. Cała granica Jemenu. Północna granica Indii i Pakistanu w regionie Kaszmiru. Granica pomiędzy Tybetem a Chinami. Fragmenty granicy chińsko indyjskiej. Związek Radziecki kontrolował w tym czasie większość Azji Centralnej, prawie cały region Kaukazu i całą Europę Wschodnią.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RI4dpIVmGBeY4/1645688431/ZmiqopVjyStRDJOMlP1opFNQBC1xuCAa.png)
Skutki dekolonizacji, neokolonializm
Kolonializm, cechujący się rabunkową eksploatacją surowców naturalnych, odcisnął piętno na gospodarkach krajów zależnych. W trakcie rozpadu imperiów kolonialnych tereny dawnych kolonii były uzależnione – zarówno gospodarczo, jak i politycznie, od kraju metropolitarnego. Dodatkowo na skutek polityki kolonialnej, m.in. rolnej, znalazły się na skraju nędzy, nękane klęskami nieurodzaju oraz głodu. Rozpad kolonii niewiele zmienił. Dawne mocarstwa kolonialne opuszczając kraje zależne, zachowały z nimi związki, przede wszystkim ekonomiczne i polityczne, na przykład zachowując swoje kadry wojskowe i urzędnicze, czy inwestując w gospodarki krajów zależnych i podporządkowując je swoim interesom. Miało to wpływ na rozwój gospodarczy byłych kolonii – opóźniało go i pogłębiało nierówności między krajami zależnymi a metropolią. Ten rodzaj praktyk, polegających na wyzysku i zależności, określa się terminem neokolonializm.
Słownik
(gr. autonomia – samorząd) w prawie państwowym najszersze uprawnienia samorządowe jakiegoś terytorium w obrębie państwa, łącznie z własnym prawodawstwem
(z ang. boycott) częściowe lub całkowite zerwanie stosunków z firmą, organizacją, państwem czy nawet osobą w celu wywarcia nacisku lub wyrażenia protestu; tu w znaczeniu protestu przejawiającego się w postaci powstrzymania się od kupowania pewnych produktów
powojenny proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych
była posiadłość brytyjska, która po uzyskaniu autonomii wchodziła nadal w skład imperium brytyjskiego
(definicja na podstawie Encyklopedii PWN)
(hindi Bharatija Rasztrija Mahasabha), organizacja założona 1885 z inicjatywy funkcjonariusza brytyjskiego administracji w Indiach A.O. Hume’a, w celu zwiększenia poparcia dla rządów brytyjskich i udziału w nich wykształconych Indusów
(definicja na podstawie Encyklopedii PWN)
półwysep w Azji Południowo‑Wschodniej między Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim na zachodzie a Morzem Południowochińskim na południowym wschodzie
(definicja na podstawie Encyklopedii PWN)
Słowa kluczowe
kolonializm, dekolonizacja, Mohandas Karamchand Gandhi, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
Krasuski J., Europa Zachodnia po II wojnie światowej – dzieje polityczne, Poznań 1990.
Wielka historia świata. Kształtowanie średniowiecza, red. M. Salamon, Kraków 2005.
Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.
Najnowsza historia świata. 1945‑1963. T. I, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J.Więca, Kraków 2000.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.
Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej. T. 1. 1945‑1955, wybór i opracowanie A. Basak i T. Marczak, Wrocław 1989.