Tak się zaczęło

Zwycięstwo nad Austrią (1797 r.) we Włoszech przyniosło Napoleonowi ogromną popularność. Wykorzystał ją po powrocie z wyprawy do EgiptuEgiptEgiptu i 9 listopada 1799 r.  (18 brumaire'a VIII roku republiki) dokonał zamachu stanu, przejmując władzę dyktatorską. W grudniu tego samego roku proklamował konstytucję (konstytucja konsularna), wprowadzając konsulatkonsulatkonsulat, co gwarantowało mu urząd konsula, który miał pełnić razem z dwoma innymi osobami. Pozycja pozostałych dwóch była jednak dużo słabsza, ponieważ Napoleon był pierwszym konsulem. Konstytucja stworzyła podstawy prawne do dyktatury Napoleona. W dążeniu do władzy absolutnej przeprowadził w roku 1802 plebiscyt, w wyniku którego urząd pierwszego konsula stał się urzędem dożywotnim (pierwotnie zakładano, że będzie można go sprawować przez 10 lat).

Egipt

RyeN6RSR6wPdO1

Ilustracja przedstawia fragment pustyni, przed kamienną rzeźbą w kształcie ludzkiej głowy z długimi włosami, stoi mężczyzna na koniu. Ma kapelusz i przygląda się rzeźbie.

Napoleon wraz z 30 tys. żołnierzy francuskich i grupą uczonych (mających prowadzić badania naukowe) w maju 1798 r. wyruszył z Tulonu do Egiptu. Celem wyprawy było odcięcie Anglii od jej afrykańskich i azjatyckich kolonii. Pokonanie Turcji, od której zależny był Egipt, miało utrudnić handel Wielkiej Brytanii z Indiami. Francuzi dopłynęli do Aleksandrii, lecz wkrótce wojska brytyjskie zniszczyły wszystkie ich okręty, odcinając Napoleona od możliwości powrotu. Ciężkie walki w Egipcie trwały do początku sierpnia 1798 r. W 1799 r. Napoleon ruszył na Syrię, ale został zmuszony do odwrotu, czego przyczyną było m.in. to, że jego żołnierze chorowali. Nie mogąc pokonać Turcji wspieranej przez Wielką Brytanię i Rosję, Napoleon wrócił do Paryża.

R1e9wcTHmNtbO1

Ilustracja przedstawia papierową stronę zapisaną tekstem w języku francuskim.

Przy zachowaniu części zdobyczy rewolucji Napoleon wprowadził we Francji własny model ustroju. Tylko jemu przysługiwały inicjatywa ustawodawcza oraz prawo decydowania o wojnie i pokoju. Mianował ministrów i urzędników. Zreformował administrację państwa, na każdym szczeblu funkcjonował urzędnik, który za swoją działalność odpowiadał przed przełożonym. Strukturze administracji państwowej została podporządkowana hierarchia sądownictwa. Napoleon dokonał reformy systemu finansowego. Doprowadził do scentralizowania władzy w państwie. Umocnił siły bezpieczeństwa i policji, we wszystkich środowiskach działali tajni agenci policji, obywatele znajdowali się pod ich czujną kontrolą. Francja stała się państwem policyjnym rządzonym z wykorzystaniem terroru, z silną pozycją burżuazji. Napoleon unormował także stosunki z Kościołem katolickim, podpisując konkordatkonkordatkonkordat (1801 r.). Państwo opierało się na czterech filarach: urzędnikach, policji, wojsku i Kościele. Podstawą nowego ustroju stał się Kodeks cywilny FrancuzówKodeks cywilny FrancuzówKodeks cywilny Francuzów (uchwalony ostatecznie jako całość w 1804 r.; od 1807 r. nazywany Kodeksem Napoleona), który pozwalał zachować częściowo zdobycze rewolucji.

Kodeks gwarantował m.in. wolność osobistą, równość wszystkich obywateli wobec prawa, laicyzację, nienaruszalność własności prywatnej. System władzy wprowadzony przez Napoleona otrzymał nazwę bonapartyzmbonapartyzmbonapartyzm. Następnie dokonano rewizji konstytucji, która przyznała Bonapartemu władzę pierwszego konsula dożywotnio oraz zezwoliła mu na wskazanie następcy. Ograniczeniu uległy uprawnienia izb ustawodawczychFilary władzy ustawodawczej we Francjiustawodawczych, a z TrybunatuTrybunatTrybunatu zostali usunięci politycy opozycyjni. W 1802 r., dla zachowania pozorów, przeprowadzono plebiscyt., którego wynik potwierdził dożywotnią władzę Napoleona.

R1VdFNFiNayQP1

Fotografia przedstawia wysoki budynek z dwiema wieżami. Ma wiele zdobionych okien o różnych kształtach. Pomiędzy wieżami widać maszt, na którego czubku jest krzyż. Przed budynkiem widać plac po którym spacerują ludzie. Po obu stronach budynku widać domy mieszkalne.

Myśli Napoleona biegły jednak w stronę tronu. Władza pierwszego konsula po 1802 r. była tak rozległa, że ustanowienie instytucji cesarza nie wymagało większych zmian ustrojowych. W dniu 18 maja 1804 r. SenatsenatSenat Republiki francuskiej przyjął uchwałę zezwalającą Napoleonowi na koronację cesarską, a nowa konstytucja została poddana pod głosowanie i zaakceptowana znaczną przewagą głosów 6 listopada 1804 roku. Odtąd rządy w I Republice sprawował wyłącznie Napoleon (odsunięto od władzy pozostałych dwóch konsulów). Dnia 2 grudnia 1804 r. w Paryżu w katedrze Notre Dame, po namaszczeniu przez papieża Piusa VII, Napoleon koronował się na cesarza Francuzów z woli ludu jako Napoleon I. Ostatnią częścią uroczystości koronacyjnej było złożenie przysięgi przez Napoleona.Przysięga Napoleonaprzysięgi przez Napoleona.

Bonaparte osiągnął swój cel: Francja wróciła do ustroju monarchicznego, ale w formie narzuconej przez Napoleona, i stała się republiką monarchiczną. W kolejnych latach przekształcił republikę monarchiczną w monarchię absolutną. Uprawnienia senatu były stopniowo ograniczane, aż do całkowitego podporządkowania tego organu cesarzowi. Zniesiony został Trybunat, podobny los spotkał Radę Stanu.Rada StanuRadę Stanu. Coraz rzadziej cesarz zwoływał Ciało PrawodawczeCiało PrawodawczeCiało Prawodawcze. Zlikwidowano swobody obywatelskie.

Narzędzia propagandy

W czasie rządów Napoleona stosowano surową cenzurę prewencyjną, której podlegały prasa, literatura, teatr oraz sztuka. Dziedziny te były ważne dla Napoleona, traktował je jako narzędzia propagandy cesarstwa. Z inicjatywy Napoleona wzniesiono w Paryżu kościół La Madeleine (zamierzony jako „świątynia sławy”), łuki triumfalne na Place du Carrousel i placu Gwiazdy oraz kolumnę z posągiem cesarza na placu Vendôme (zobacz galerię poniżej). Przebudowane w tym duchu zostały rezydencje w Malmaison, Compiègne, Luwrze, Wersalu, Saint‑Cloud i Tuileries.

Czyny i osobę cesarza gloryfikowali malarze, m.in. Jacques‑Louis David w dziełach: Napoleon przekraczający Przełęcz Świętego Bernarda w 1800 roku, Koronacja Napoleona, Rozdanie orłów na sztandary, Jean‑Baptiste Isabey czy Antoine‑Jean Gros (Napoleon na polu bitwy pod Iławą). Już w kampanii włoskiej Napoleon wspierał się propagandą (1797 r.), nakazując publikować gazety informujące o wygranych bitwach. Sam miał się wyrazić: Cztery nieprzyjazne gazety są groźniejsze od tysiąca bagnetów. Od kampanii wojennej 1805 r. (do 1812 r.) regularnie ukazywał się, jako jedno z narzędzi propagandy, „Biuletyn Wielkiej Armii”.

RwQJw8rAFN8zy

Fotografia przedstawia duży budynek cały otoczony kolumnami, które podtrzymują trójkątny dach. W szczycie dachu wyrzeźbiono postacie. Nad budynkiem czyste niebo, przed budynkiem schody prowadzące do środka i trawnik po obu stronach. Spacerują ludzie.

RBXr8W1HkwTWf

Fotografia przedstawia kamienną budowlę z trzema bramami z półokrągłym sklepieniem, po środku największa i po bokach dwie mniejsze. Między bramami widać cztery kolumny. Na całej budowli widać wyrzeźbione postacie i napisy nad największą bramą. Na budowli widać mężczyznę w rydwanie z czterema końmi. Po bokach rydwanu stoją dwie pozłacane postacie. Wokół budowli spacerują ludzie, widać drzewa i latarnie.

RdcwRTd0AblwR

Fotografia przedstawia budowlę w kształcie wysokiej kolumny. Na jej szczycie widać pomnik mężczyzny, trochę niżej czubek kolumny otacza balkon. W tle widać budynki mieszkalne i zaparkowane samochody.

Wielkie Cesarstwo

R1FH20wrSy29d1

Ilustracja przedstawia herb w koronie przepasany dookoła pozłacaną wstęgą. Cały jest okryty królewskim płaszczem, po środku widać orła, na dole znak w kształcie pięcioramiennej gwiazdy. Przez cały herb przechodzą dwa pozłacane berła w kształcie litery iks. Jedno zakończone jest ludzką dłonią, drugie zakończone jest pozłacaną figurką króla.

RlQQAe8QVNau51

Ilustracja przedstawia trzy pionowe pasy w różnych kolorach: niebieskim, białym i czerwonym. To flaga Francji.

W porównaniu z terytorium Francji sprzed rewolucji w obrębie Wielkiego Cesarstwa znalazło się 15 nowych przyłączonych terenów (przeanalizuj mapę interaktywną). Językiem urzędowym na obszarze Wielkiego Cesarstwa był język francuski, powierzchnia cesarstwa wynosiła ok. 750 tys. kmIndeks górny 2², a liczba ludności ok. 60 mln (w 1812 r.). Było to państwo wielonarodowościowe, w jego skład wchodzili: Francuzi, Włosi, Holendrzy, Chorwaci, Niemcy, Hiszpanie (Katalończycy). Ustrojem ostatecznie ukształtowanym przez Napoleona była teoretycznie monarchia konstytucyjna, w praktyce zaś monarchia absolutna. Wielkie Cesarstwo istniało w latach 1804–1814 oraz w 1815 r. Sprawy w cesarstwie regulowały cztery kodeksy, obejmowały sprawy cywilne (kodeks cywilny 1804 i 1807 r.), handlowe (kodeks handlowy 1807 r.) i karne (1808 r.).

W cesarstwie obowiązywały reformy oraz zmiany ustrojowe i społeczne wprowadzone w okresie rewolucji francuskiej. W tym m.in. nadanie własności chłopom, zniesienie stanów, gwarancja wolności osobistej, równość obywateli wobec prawa, wolność wyznania.

Ku upadkowi

RkxC64UvTfD0l1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w starszym wieku siedzącego przy biurku na którym leżą porozrzucane papiery i pióro z kałamarzem. W tle regał z książkami. Mężczyzna jest ubrany w mundur do którego na wysokości piersi, przypięte są trzy medale w kształcie krzyża

W obliczu klęski w wojnie z Rosją Wielkie Cesarstwo i wpływy Napoleona zaczęły słabnąć. Cesarza Francji opuścili dotychczasowi sojusznicy – Prusy i Austria – dochodziło do powstań antyfrancuskich. W tych okolicznościach 16 października 1813 r. doszło do bitwy pod Lipskiem, w której cesarz Francuzów poniósł dotkliwą klęskę. Wiosną 1814 r. siły VI koalicji antyfrancuskiej weszły do Paryża. Zwycięzcy tej wojny zdecydowali, że na tron Francji wraca dynastia Burbonów, a więc Ludwik XVIIILudwik XVIIILudwik XVIII.

Senat ogłosił detronizacjędetronizacjadetronizację, Napoleon I abdykował 6 kwietnia 1814 r. Na mocy traktatu z FontainbleauFontainbleauFontainbleau z dnia 14 kwietnia 1814 r. zwycięskie państwa pozwoliły Napoleonowi zachować tytuł cesarza i w dożywotnie władanie przekazały mu wyspę ElbęElbaElbę. Zwycięscy podpisali z Francją pokój paryskipokój paryskipokój paryski. Na jego mocy wracała ona do granic sprzed 1792 r. Wielkie Cesarstwo przestało istnieć. Zostało teoretycznie przywrócone przez Napoleona, kiedy zdecydował się na powrót. Istniało jeszcze od 1 marca do 22 czerwca 1815 r. Był to okres nazywany Sto dni (Napoleona). Wtedy Bonaparte przegrał ostatnią bitwę w swojej karierze. VII koalicja antyfrancuska (połączone siły brytyjskie i pruskie) pokonała go pod Waterloo 18 czerwca 1815 r. Po bitwie podpisany został II pokój paryskiII pokój paryskiII pokój paryski. Napoleon I abdykował po raz drugi. Został zesłany na Wyspę Świętej HelenyWyspa Świętej HelenyWyspę Świętej Heleny, na której przebywał do dnia śmierci (5 maja 1821 r.). I Cesarstwo Francuskie przestało istnieć, a wraz z nim ostatecznie zakończyła się epoka napoleońska w Europie.

Fontainbleau

R1R4sIoZf4mkx

Fotografia przedstawia długi piętrowy budynek z kilkoma wieżami i dużą ilością okien. Do budynku prowadzi droga wyłożona kostką brukową. Po obu stronach drogi przystrzyżone trawniki i pojedyncze drzewa.

R1QUOkGLPH7uN

Ilustracja przedstawia kilku mężczyzn na koniach ubranych w mundury i wysokie futrzane nakrycia głowy. W rękach trzymają szable i rozglądają się. Na ziemi leży śnieg.

Europa Napoleona

W wyniku podbojów cesarz Francuzów rozciągnął swoje wpływy niemal na całą Europę. Poza terytoriami, które bezpośrednio przyłączył do cesarstwa, uzależnił od Francji dużą część kontynentu. Ostatecznie od 1807 r. Napoleon kontrolował tereny od Morza Północnego i Bałtyku po Półwysep Apeniński, od Półwyspu Pirenejskiego po rzekę Niemen; najdalej wysuniętym na wschód jego przyczółkiem było Księstwo Warszawskie.

Decydował o losach dynastii i narodów. Wiązał ze sobą inne państwa poprzez narzucanie im własnego ustroju monarchicznego, co w praktyce oznaczało narzucanie konstytucji o wspólnych cechach: wolność osobista dla wszystkich obywateli, silna, uzależniona od Napoleona władza wykonawcza przy bardzo słabej władzy ustawodawczej, brak samodzielności w polityce zagranicznej. Na wzór francuski organizowano powszechne sądownictwo oraz sieć nowej administracji i policji, wprowadzano francuskie kodeksy prawne, w tym Kodeks Napoleona. W ten sposób miało dojść – w intencji cesarza – do unifikacji imperium. Bonaparte wpływał na zmiany granic, osadzał członków swej rodziny i najbliższych współpracowników na europejskich tronachDodatkowe informacjetronach. Sam ogłosił się także władcą Królestwa Włoch.

W krajach zależnych od Napoleona stacjonowały wojska francuskie, których koszty utrzymania ponosiły rządy tych państw. Doprowadził do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, powołując w jego miejsce zależny od niego Związek Reński. W państwach uzależnionych od Francji rozdysponowywał ziemie i dobra pomiędzy swoich żołnierzy i dygnitarzy. Krajom tym narzucił blokadę kontynentalną wobec Wielkiej Brytanii. W wyniku przegranej Bonapartego pod Lipskiem i zesłania go na wyspę Elbę nastąpił kres Europy Napoleona. Sto dni nie przywróciło już jego wpływów w Europie.

Słownik

Słowa kluczowe

Wielkie Cesarstwo Francuskie, I Cesarstwo Francuskie, epoka Napoleona, Europa Napoleona

Bibliografia

A. Manfred, Napoleon Bonaparte, tłum. A. Szymański, Warszawa 1980.

A. Zahorski, Napoleon, Warszawa 1982.

K. Sójka‑Zielińska, Kodeks Napoleona. Historia i współczesność, Warszawa 2008.

P. Miguel, Tak żyli ludzie w czasach Napoleona 1795–1815, Wrocław 1994.