Na Berlin!

R1G5xxOjvpjEk1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę i kobietę siedzących na wiklinowych fotelach z twarzami skierowanymi do siebie. Mężczyzna siedzi z lewej strony. Jest w starszym wieku, Widzimy jego lewy profil. Ma dość pociągłą twarz i okrągłe okulary. Ubrany jest w płaską czapkę z daszkiem, garnitur, białą koszulę i krawat. Ręce ma oparte na kolanach. Naprzeciwko niego siedzi młodsza kobieta. Widzimy jej prawy profil. Ma szczupłą, delikatną twarz, kręcone włosy nad uszami, dłuższe z tyłu. Na czubku głowy ma niewielki, okrągły kapelusz. Ubrana jest w marynarkę, spódnicę i jasną koszulę z kołnierzem wyłożonym na klapy marynarki. Ręce ma oparte na kolanach. Ma zmartwiony wyraz twarzy.

Przywódcy Wielkiej Koalicji antyhitlerowskiej: Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Delano Roosevelt po raz pierwszy w pełnym składzie spotkali się na konferencji w Teheranie (28 listopada – 1 grudnia 1943). Wielka Trójka dyskutowała wówczas przede wszystkim o sprawach związanych z dalszym prowadzeniem działań wojennych. W Teheranie zachodni aliancialiancialianci zobowiązali się otworzyć drugi front w Europie na terytorium francuskiej Normandii. Operacja lądowania w Normandii rozpoczęła się na początku czerwca 1944 r. Wojska alianckie odniosły znaczący sukces - zdołały wyzwolić terytorium Francji. Jednakże już w dniach 17 – 25 września 1944 r. Niemcom udało się powstrzymać Brytyjczyków i Polaków, którzy w ramach operacji „Market‑Garden” próbowali zdobyć mosty na Renie, a następnie przedostać się na terytorium Niemiec. Na przełomie 1944 i 1945 r. (14 grudnia 1944 r. – 25 stycznia 1945 r.) zachodnich aliantów zaskoczyła z kolei potężna kontrofensywa niemiecka w Ardenach w Belgii. Tymczasem Sowietom na froncie wschodnim wiodło się znacznie lepiej. Do jesieni 1944 r. Armia Czerwona wyzwoliła już cały obszar ZSRS i wkroczyła do niemieckich Prus Wschodnich. W wyniku ofensywy styczniowej z 1945 r. Sowieci dotarli do Odry i znaleźli się zaledwie 70 km od Berlina. Jednocześnie Armia Czerwona wkroczyła do okupowanych przez Niemcy krajów Europy Środkowo‑Wschodniej. Przy wsparciu Sowietów lokalni komuniści – nie przebierając w środkach – przejmowali tam władzę. Sukcesy Armii Czerwonej z jednej strony cieszyły Amerykanów i Brytyjczyków, gdyż przybliżały ich do upragnionego zwycięstwa nad III Rzeszą, a z drugiej – zachodni alianci obawiali się radzieckiej ekspansji w Europie Środkowo‑Wschodniej. Przywódcy zachodnich mocarstw doszli do wniosku, że w zaistniałej sytuacji należy pilnie przystąpić do rozmów ze Stalinem. Stalin, który panicznie bał się podróży, zaproponował jako miejsce konferencji Półwysep Krymski. Zachodni przywódcy przystali na takie rozwiązanie.

R1K1b5wZCdrOg

Ilustracja przedstawia zimową ofensywę Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku. W wyniku ofensywy wojska sowieckie ruszyły na zachód przekraczając granicę w Polską. Na północy trzeci Front Białoruski (Czerniachowski) ruszył na Prusy Wschodnie w okolicach Kaliningradu. Drugi Front Białoruski (Rokossowski) oraz Pierwszy Front Białoruski (Żuków) ruszył w stronę Warszawy, a dalej na Poznań, Pierwszy Front Ukraiński (Koniew) zaatakował w stronę Krakowa. W Wyniku tej ofensywy wszystkie Fronty dotarły do linii Odry w rejonie Kostrzyna. W tym samym czasie alianci Zachodni starali się forsować linię rzeki Ren.

Marzenia i cele

Konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie na Półwyspie Krymskim rozpoczęła się 4 lutego i zakończyła 11 lutego 1945 r. Tym razem, w przeciwieństwie do konferencji w Teheranie, kwestie militarne, z wyjątkiem wojny z Japonią, zeszły na dalszy plan. Dyskusje zdominowały natomiast sprawy polityczne: przyszłości Polski, Niemiec, polityczna rola Francji w powojennym świecie, kwestia reparacjireparacjareparacji oraz utworzenie międzynarodowej organizacji pokojowej. Sytuacja na froncie wschodnim dawała SowietomsowietyzacjaSowietom niezwykle mocną pozycję negocjacyjną. Celem Stalina było utrzymanie zdobyczy terytorialnych z lat 1939 i 1940, kiedy jeszcze jako sojusznicy Hitlera Sowieci zajęli wschodnie ziemie Polski, Litwę, Łotwę, Estonię, część Rumunii oraz Finlandii. Mimo że Niemcy zaatakowali ZSRS w czerwcu 1941 r., a Stalin zawarł sojusz z Wielką Brytanią, zaborcze cele polityki zagranicznej ZSRS się nie zmieniły. Zwycięstwa sowieckie rozbudziły nawet nadzieje Stalina na zbudowanie sowieckiej strefy wpływów w całej Europie Środkowo‑Wschodniej. Zachodni alianci wciąż potrzebowali pomocy Stalina, aby zakończyć wojnę z Hitlerem, dlatego byli gotowi do ustępstw. Formalnie Roosevelt i Churchill deklarowali przywiązanie do wartości wyrażonych w Karcie atlantyckiejKarta atlantyckaKarcie atlantyckiej z sierpnia 1941 r., takich jak dążenie do pokoju bez aneksji i zmian terytorialnych oraz szacunek dla interesów mniejszych krajów.

R1cU1DCC4p3OS

Zdjęcie przedstawia kompleks pałacowy usytuowany na wzgórzu u podnóża którego rozciąga się Morze Czarne. W oddali widać góry. Budynek wykonany jest z białego kamienia i marmuru i składa się z kilku połączonych ze sobą brył. Łączy w sobie różne style architektoniczne z przewagą włoskiego renesansu. Jest dwukondygnacyjny. Okna mają łukowaty kształt, a dachy są w przeważającej części są płaskie z wieńczącym gzymsem. Budynek usytuowany jest w ogrodzie pośród różnorodnej roślinności, a wokół niego są alejki spacerowe.

Demokrata Roosevelt jednakże za ważniejszą sprawę uważał utworzenie międzynarodowej organizacji pokojowej. Prezydent liczył także na wciągnięcie ZSRS do wojny przeciwko Japonii po kapitulacji III Rzeszy. Na froncie dalekowschodnim Amerykanie wciąż byli dalecy od zwycięstwa. Amerykańscy specjaliści szacowali, że pokonanie Japończyków może kosztować życie kilkuset tysięcy żołnierzy armii USA. Do sojuszu ze Stalinem skłaniała Roosevelta również nieufność, z jaką traktował Brytyjczyków. Nie podobały mu się ambicje Churchilla, aby tworzyć w Europie strefy wpływów. Ponadto uważał imperium brytyjskie za konkurencję na arenie międzynarodowej. Roosevelt miał nadzieję, że brytyjskie posiadłości kolonialne, kiedy już zdobędą niepodległość, staną się gospodarczo i politycznie zależne od USA. Z kolei Churchill największą wagę przywiązywał do sytuacji w Europie. Pod jego rządami Wielka Brytania kontynuowała tradycyjną politykę utrzymywania równowagi sił na kontynencie, dlatego premier zamierzał bronić mocarstwowej pozycji Francji. Uważał, że silna Francja jest w stanie skutecznie powstrzymać ewentualny ponowny wzrost potęgi Niemiec. Jednocześnie Churchill nie chciał doprowadzić do podziału lub całkowitego zniszczenia Niemiec, co także – w jego przekonaniu – mogło zagrozić równowadze sił. Churchill dostrzegał też potężne zagrożenie ze strony ZSRS, dlatego nie zamierzał ustępować Stalinowi w sprawach Europy Środkowo‑Wschodniej, szczególnie w kwestii polskiej. Churchill postrzegał bowiem niepodległą Polskę jako przyszły wał obronny przed ekspansją komunizmu na zachód. Dla Brytyjczyków sprawa polska miała również znaczenie prestiżowe – Zjednoczone Królestwo formalnie przystąpiło do wojny z Niemcami w obronie sojuszniczej Rzeczypospolitej. Churchillowi zależało także na utrzymaniu Grecji w brytyjskiej strefie wpływów, co miało gwarantować bezpieczeństwo na trasach wiodących przez Morze Śródziemne z Wysp do kolonii brytyjskich, zwłaszcza Indii. Po przystąpieniu Amerykanów do wojny w Europie w 1944 r. głos Brytyjczyków tracił jednak na znaczeniu, ponieważ od tego momentu ich wkład militarny w wojnę proporcjonalnie zmalał.

Luksus po sowiecku

R2ywuqRDAWqLL

Zdjęcie przedstawia ośmiu mężczyzn siedzących wokół suto zastawionego stołu. Dwóch z nich podnosi do góry kieliszki wnosząc toast. Jednym jest krępy mężczyzna w średnim wieku, ubrany w mundur wojsk rosyjskich. Ma krótkie włosy, krzaczaste brwi i wąsy. Widzimy jego lewy profil. Drugim, siedzący po przeciwległej stronie, łysiejący mężczyzna ubrany w garnitur. Pozostali towarzysze obserwują rozwój wydarzeń. Jednym z nich, drugim z prawej, jest krępy, łysiejący mężczyzna w okularach, ubrany w mundur wojsk brytyjskich. Na naramiennikach kurtki ma naszyte trzy gwiazdki , a powyżej lewej kieszeni baretki. Obok niego po lewej stronie siedzi szczupły, starszy mężczyzna w okularach, ubrany w garnitur, a po lewej łysiejący mężczyzna w średnim wieku, o okrągłej twarzy. Ma on poważny wyraz twarzy, oczy lekko spuszczone w dół, zza cienkich okrągłych okularów i wąsy. Za biesiadnikami stoi pięciu mężczyzn, w tym obsługujący ich kelnerzy.

Uroczyste otwarcie konferencji nastąpiło 4 lutego 1945 r. w sali balowej Pałacu Liwadyjskiego, dawnej siedziby carskiej w pobliżu Jałty. Przywódcom Wielkiej Trójki towarzyszyło olbrzymie grono ok. 700 dyplomatów, doradców i pomocników. Przy okazji remontu pałacu enkawudziści zamontowali podsłuchy w pomieszczeniach przeznaczonych dla zachodnich delegacji. Podczas konferencji sowieccy szpiedzy posługiwali się także specjalnymi mikrofonami kierunkowymi, które pozwalały im z daleka podsłuchiwać rozmowy prowadzone poza pałacem. Co ciekawe, Stalin interesował się nie tylko treścią rozmów, ale również często pytał o intonację oraz sposób, w jaki dane frazy zostały wypowiedziane. Dzięki podsłuchom radziecki przywódca był doskonale wtajemniczony w zachodnie strategie dyplomatyczne oraz niesnaski pomiędzy Brytyjczykami a Amerykanami, co w trakcie konferencji zręcznie wykorzystywał. Pomimo starań organizacyjnych Sowietów warunki bytowe podczas konferencji, przynajmniej z zachodniego punktu widzenia, nie przedstawiały się najlepiej. Brytyjski dyplomata Alexander Cadogan w listach do żony pisał wprawdzie: „naprawdę jest nam tutaj bardzo wygodnie”, ale jednocześnie wskazywał absurdy w urządzeniu infrastruktury pałacowej:

Zmorą uczestników konferencji zakwaterowanych w Pałacu Liwadyjskim były długie kolejki do łazienek. Dyplomaci zręcznie wykorzystywali ten przymusowy postój, aby przedyskutować sporne kwestie.

Ponadto Brytyjczycy i Amerykanie narzekali na monotonne – z zachodniego punktu widzenia i odmienne od zachodnich przyzwyczajeń – jedzenie: kawiory, szaszłyki czy pierogi. Brytyjski polityk i arystokrata Alexander Cadogan wspominał, że poza „misami owoców i butelkami wody mineralnej” do jego pokoju dostarczano „karafkę wódki!”. Pozytywny wpływ na nastroje podczas konferencji, w zgodnej opinii licznych jej uczestników, miała obecność trzech kobiet: Anny Boettiger (córki Roosevelta), Sarah Oliver (córki Churchilla) i Kathleen Harriman (córki jednego z amerykańskich dyplomatów). Uczestnik konferencji, amerykański polityk (i jak się później okazało, sowiecki szpieg) Alger Hiss, wspominał, że owe panie „tworzyły nastrój, który czasami przypominał niemal przyjęcie na wsi, gdzie goście pogodnie znoszą nadmierny tłok”*. Kulisy konferencji w Jałcie tak podsumował historyk S.M. Plokhy:

Indeks górny * S.M. Plokhy, Jałta. Cena pokoju, Poznań, 2011 , s. 289. Indeks górny koniec^{* S.M. Plokhy, Jałta. Cena pokoju, Poznań, 2011 , s. 289.}

Dyplomatyczna szermierka

RQRzfLEAMIwfj1

Zdjęcie przedstawia przywódców trzech mocarstw pozujących na dziedzińcu pałacowym w trakcie konferencji pokojowej. Wielka Trójka siedzi na drewnianej ławce ustawionej na orientalnych dywanach. Z lewej strony widzimy łysiejącego, krępego i przysadzistego mężczyznę ubranego w elegancki dwurzędowy płaszcz, spodnie i buty. Dłonie ma splecione na kolanach, na których trzyma futrzaną czapkę (to Churchill). Obok niego siedzi wysoki, starszy i szczupły mężczyzna, ubrany w garnitur, elegancką pelerynę i buty (to Roosevelt). Głowę ma skierowaną w prawą stronę. Jako ostatni siedzi krępy mężczyzna w długim wojskowym płaszczu, spodniach, butach z wysokimi cholewkami, okrągłej czapce z daszkiem i czerwonym otokiem. Na środku czerwonego otoka ma gwiazdę, a w niej symbol sierpa i młota (to Stalin). Za siedzącymi widzimy licznie zgromadzonych mężczyzn towarzyszących przywódcą. Większość z nich ubranych jest w mundury wojskowe charakterystyczne dla poszczególnych państw, ale wśród zebranych jest także kilku cywilów.

Mimo pozornie sielankowej atmosfery spotkania Wielkiej Trójki w Jałcie obrady bywały burzliwe. Ostatecznie udało się aliantom osiągnąć kompromis w licznych spornych kwestiach. Wielka Trójka zdecydowała o powołaniu Sojuszniczej Rady Kontroli, instytucji, która miała sprawować władzę w Niemczech po klęsce Hitlera. W przyszłości Niemcy miały zostać podzielone na strefy okupacyjne kontrolowane przez mocarstwa. Brytyjczykom udało się wywalczyć dla Francji odrębną strefę okupacyjną. Przywódcy porozumieli się również co do demilitaryzacji Niemiec, rozwiązania NSDAPNSDAPNSDAP oraz ukarania nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Mnóstwo emocji podczas konferencji wywołała kwestia polska. Ostatecznie Stalin zgodził się na poszerzenie istniejącego na ziemiach polskich rządu komunistycznego o polityków emigracyjnych z Londynu i sił demokratycznych z kraju. Wyraził także aprobatę dla przeprowadzenia w Polsce wolnych i demokratycznych wyborów w jak najbliższym czasie. Podobne decyzje zapadły odnośnie do Jugosławii, Rumunii oraz Bułgarii. Jednocześnie Stalin uzyskał aprobatę nowej granicy z Polską na tzw. linii Curzonalinia Curzonalinii Curzona, z minimalnymi odchyleniami na korzyść Polski. Oznaczało to utratę przez Polskę blisko połowy przedwojennego obszaru. Nierozstrzygnięta natomiast pozostała sprawa kształtu zachodnich granic Polski. Zachodni alianci sprzeciwili się bowiem ustaleniu jej na Odrze i Nysie. Ujawnienie postanowień jałtańskich w sprawie polskiej wkrótce wywołało oburzenie polskich władz na wychodźstwie oraz sporej części Polaków. Oderwanie od Polski wschodniej połowy jej terytorium przez narzucenie tzw. linii Curzona jako granicy polsko‑sowieckiej Naród Polski przyjmie jako nowy rozbiór Polski, tym razem dokonany przez sojuszników Polski – brzmiał oficjalny komentarz polskiego rządu w Londynie. Roosevelt uznał za swój wielki sukces zgodę sojuszników na powołanie do życia pokojowej organizacji międzynarodowej. Ponadto skłonił Stalina do przystąpienia do wojny przeciwko Japonii w ciągu dwóch–trzech miesięcy od zakończenia działań wojennych w Europie. W zamian, na mocy tajnego porozumienia, Amerykanin obiecywał Sowietom zdobycze (kosztem Japonii) w postaci południowego Sachalinu oraz Wysp Kurylskich. Ostatecznie wszyscy trzej przywódcy Wielkiej Koalicji ogłosili sukces.

R79SZJFldw4xD

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku, który stoi z uniesioną do góry prawą ręką, a lewą opartą na książce, na wprost komisji zasiadającej przy stole. Wśród członków komisji widzimy kilku mężczyzn przed ludźmi tłumnie zgromadzonymi w dużej sali podczas składania zeznań przed komisją złożoną przez kongresmenów.

Słownik

Słowa kluczowe

alianci, front wschodni, Jałta, Krym, linia Curzona, sowietyzacja, Teheran, Wielka Koalicja, Wielka Trójka, II wojna światowa, przebieg II wojny światowej

Bibliografia

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

K. Michałek, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900–2001, Warszawa 2004.

S.M. Plokhy, Jałta. Cena pokoju, tłum. R. Bartołd, Poznań 2011.

W. Roszkowski, Cień Jałty. Raport, Warszawa 2006.